وقتی چشم تن پرور می شود

می توان با اطمینان گفت, اصطلاح تنبلی چشم دیگر به گوش همه رسیده است و کمابیش همه والدین می دانند که برای درمان آن باید در حدود ۳ سالگی بینایی کودک مورد ارزیابی قرار گیرد ولی بسیاری از والدین دقیقا نمی دانند این مشکل چیست

می‌توان با اطمینان گفت، اصطلاح تنبلی چشم دیگر به گوش همه رسیده است و کمابیش همه والدین می‌دانند که برای درمان آن باید در حدود ۳ سالگی بینایی کودک مورد ارزیابی قرار گیرد ولی بسیاری از والدین دقیقا نمی‌دانند این مشکل چیست و می‌تواند چه خطراتی برای کودک‌شان به‌دنبال داشته باشد. شاید هم به‌دلیل همین کمبود اطلاعات، برخی معاینه چشم کودک را چندان جدی نمی‌گیرند.

● مگر چشم هم تنبل می‌شود؟

تنبلی چشم یعنی این‌که چشم از همه نظر سالم است ولی انگار دیدن را یاد نگرفته و روند تکاملی که باید در چشم اتفاق بیفتد تا به دید مناسب برسد ایجاد نشده. در این حالت گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود. وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم‌ها طبیعی و در چشم دیگر غیر‌طبیعی باشد چشم مبتلا به ضعف بینایی و تنبلی می‌شود و چون فرد از چشم سالم برای دیدن استفاده می‌کند،چشم دیگر مثل شخصی که نیازی به کار و فعالیت ندارد تنبل می‌شود. گرچه معمولا یک چشم درگیر است ولی در برخی موارد ممکن است هر ۲ چشم به‌صورت همزمان تنبل باشند. شیوع تنبلی چشم چیزی حدود ۴ درصد است.

● اهمیت تنبلی چشم

تنبلی چشم از این نظر مهم است که ممکن است تشخیص داده نشود. این اتفاق در سنین رشد بینایی کودک زیر ۶ یا ۸ سال اتفاق می‌افتد. اهمیت ماجرا در این است که در این سنین تنبلی چشم به شرطی که به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است. در غیراین صورت غیرقابل درمان خواهد بود یا این‌که ما نمی‌توانیم درمان مطلوبی برای بیمار انجام بدهیم. شایع‌ترین و مهم‌ترین علت تنبلی چشم هم ضعیف بودن چشم است؛ یعنی همین اتفاقی که باعث می‌شود فرد عینک بزند. در واقع چشم نمره دارد و باید عینک بزند ولی خود بیمار متوجه این مشکل نیست. به همین دلیل برای تشخیص تنبلی چشم از روش غربالگری استفاده می‌شود.

● وقتی چشم تن‌پرور می‌شود

تنبلی چشم معمولا به ۳ دلیل متفاوت اتفاق می‌افتد که در بسیاری موارد ممکن است ارثی باشد. در این حالت عملکرد طبیعی چشم‌ها و تکامل بینایی دچار اختلال است. ۳ دلیل عمده تنبلی چشم شامل انحراف(لوچی)، عیوب انکساری و عوامل مسدود‌کننده مسیر بینایی هستند که هر کدام درمان خاص خود را دارند. مثلا در مورد آخر آب مروارید مادرزادی، کدورت قرنیه یا افتادگی پلک که دید را مسدود کرده یا تاری تصویر ایجاد می‌کنند ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند یا در مورد انحراف، کودک برای این‌که بتواند بهتر ببیند از یک چشم بیشتر کار می‌کشد و در نتیجه چشم دیگر تنبل می‌شود.

● علائم تنبلی چشم

اگر علت انحراف باشد ، والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می‌برند و چشم پزشک متوجه تنبلی چشم هم می‌شود.

اما بزرگ‌ترین اشکال این‌جاست که ممکن است تنبلی چشم هیچ علامتی نداشته باشد به‌خصوص اگر یک چشم تنبل باشد. چون مثلا در تنبلی چشم به واسطه عیوب انکساری ظاهر چشم‌ها کاملا طبیعی است و به‌نظر نمی‌رسد دید کودک اشکالی داشته باشد.

بچه‌های ۳، ۴ ساله هم نمی‌توانند اعلام کنند، در دیدن دچار اشکال هستند چون همیشه همین طور دیده‌اند و غیراز این تجربه دیگری برای دیدن نداشته‌اند. در نتیجه عملا تنها راه تشخیص این مشکل غربالگری است و باید تمام بچه‌های ۴،۳ساله غربالگری شده تا آن‌هایی که چنین مشکلی دارند مشخص شوند. این طرح در تمام ایران در حال اجراست. به‌جز غربالگری تقریبا روش دیگری برای تشخیص تنبلی چشم وجود ندارد . بنابراین معاینه چشم پزشکی کودک در سنین ۳، ۴ سالگی ضروری است چون اگر تشخیص دیرتر انجام شود و آغاز درمان به تاخیر بیفتد مشکلات زیادی برای بیمار پیش خواهد آمد.

● عیوب انکساری

عیوب انکساری همان مشکلاتی هستند که در اصطلاح عامه به آن می‌گویند ضعیف بودن چشم و برای اصلاح آن باید از عینک استفاده کرد. همان‌طور که می‌دانید ۳ نوع عیب انکساری وجود دارد: نزدیک بینی که در آن فرد نزدیک را بهتر می‌بیند، دوربینی که در آن فرد دور را بهتر می‌بیند و آستیگماتیسم که در آن فرد در دیدن خطوط در محورهای افقی یا عمودی دچار اشکال است. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که یک چشم سالم است و چشم دیگر دچار عیب انکساری است یا این‌که هر ۲ چشم دچار ضعف هستند ولی اختلاف قابل توجهی بین عیب ۲ چشم وجود دارد. در این حالت تمام فشار برای دیدن بهتر روی چشم سالم‌تر و قوی‌تر متمرکز می‌شود و چشم ضعیف‌تر تنبل می‌شود. همه انواع عیوب انکساری می‌توانند تنبلی ایجاد کنند ولی بیشتر از همه دوربینی، بعد آستیگماتیسم و بعد نزدیک‌بینی در ایجاد این مشکل نقش دارند. در واقع چشم به دلیل مشکل دوربینی دچار تنبلی می‌شود.

دربسیاری از موارد دوربینی مادرزادی است. البته نوزادان اصولا دوربین متولد می‌شوند و بعد به مرور دوربینی کاهش می‌یابد. این روند طبیعی تغییر نمره چشم است ولی در بعضی موارد دوربینی به حدی شدید است که باید برای اصلاح آن از عینک استفاده کرد.

● درمان تنبلی چشم

درمان تنبلی چشم بسته به‌علت آن متفاوت است. مثلا اگر کدورتی در عدسی وجود داشته باشد چشم‌پزشک باید هم مشکل کدورت را برطرف کند و هم تنبلی را اما قبل از درمان تنبلی باید مشکلات زمینه‌ای مثل همان عیوب انکساری یا آب مروارید را درمان کرد(زدن عینک برای درمان عیوب انکساری و جراحی برای مواردی مثل آب مروارید مادرزادی.) البته از نظر چشم‌پزشک شاید برطرف کردن کدورت عدسی یا آب‌مروارید با جراحی، کار ساده‌تری باشد چون کاملا در کنترل جراح است ولی اصل ماجرا درمان تنبلی است که نیاز به همکاری کودک، مراقبت خانواده، چک آپ‌های منظم و... دارد.

● آمار جهانی چه می‌گوید؟

تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد چشمان برخی کودکان، با آنکه سالم به نظر می‌رسند اما سلامت و دید کافی ندارند. درست است که رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد اما حداکثر سرعت رشد آن تا ۳ سالگی است. نگاهی به آمار جهانی نشان می‌دهد والدین در مورد این مسئله باید جدی عمل کنند.

- بیش از ۱۸۰ میلیون نفر مبتلا به اختلال بینایی در جهان زندگی می‌کنند.

- بیش از ۹۰ درصد نابینایان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.

- در هر ۵ ثانیه یک نفر نابینا می‌شود.

- در هر دقیقه یک کودک نابینا می‌شود.

- ۶۰ درصد نابینایان قابل درمان هستند.

- گستره نابینایی در جوامع در حال توسعه به ۶۰۰ نفر در هر یک میلیون نفر می‌رسد.

- ایران یک کشور در حال توسعه است.

- در دنیا بیش از ۱۲۰ میلیون نفر یعنی حدود ۵/۲ تا ۵/۳درصد به تنبلی چشم مبتلا هستند.

بر همین اساس برنامه کشوری پیشگیری از آمبلیوپی از سال ۱۳۷۴ توسط معاونت امور فرهنگی و پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در حال اجراست و هر سال از یک تا ۳۰ آبان ماه تمام کودکان ۶-۳ سال تحت پوشش مهدها و آمادگی‌ها و کودکان ۶-۴ ساله خارج از مهدها و آمادگی‌ها (به صورت داوطلبانه) در مراکز سنجش بینایی شهری و روستایی، توسط مربی، معلم و سایر افراد که به صورت تئوری و علمی آموزش‌های لازم را دریافت کرده‌اند، تحت معاینه دید قرار می‌گیرند.

● وقتی باید دزد دریایی شد!

معمولا وقتی یک چشم از چشم دیگر تنبل‌تر باشد ما چشم سالم‌تر را می‌بندیم. برحسب میزان تنبلی مقدار بسته بودن چشم در طول روز متفاوت است. با این کار کودک ناچار می‌شود از آن چشم تنبل بیشتر کار بکشد. این کار باید چند هفته یا چند ماه به‌طور منظم انجام شود. حتی گاهی لازم است بعد از اصلاح تنبلی برای پیشگیری از بازگشت مشکل و تنبلی مجدد چشم باز هم برای مدتی چشم بسته باشد اما خیلی از بچه‌ها در این زمینه همکاری نمی‌کنند به‌خصوص اگر تاری دید وجود داشته باشد. خب بچه پیش خودش می‌گوید، چرا باید یک چشمم بسته باشد و تازه اینقدر هم برای دیدن سختی بکشم. وقتی با آن چشم می‌توانم راحت ببینم! در نتیجه نقش والدین در درمان این مشکل بسیار حیاتی و مهم است.

● اگر تنبلی چشم درمان نشود

درصورت تشخیص و درمان به موقع، بینایی در اکثر کودکان بهبود می‌یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم ناشی از انحراف یا عیوب انکساری نابرابر در ۲ چشم در ۹ سال اول زندگی بیشتر است اما بعد از گذشت این دوره زمانی احتمال بهبود تنبلی چشم بسیار بعید است. در واقع اگر تنبلی چشم به موقع درمان نشود فرد تا پایان عمر کاهش دید غیرقابل اصلاح خواهد داشت. چنین افرادی اگر از زمان مناسب درمان بگذرد و بعد از آن عینک بزنند، دیدشان بهتر می‌شود ولی هرگز دید کامل نخواهند داشت. از سوی دیگر، احتمال بروز مشکلات شدیدتری هم وجود دارد. ممکن است نقص بینایی باعث از بین رفتن دید سه‌بعدی شود یا این‌که اگر چشم سالم در آینده دچار مشکلی شود و بینایی آن دچار اختلال شود فرد تقریبا نابینا خواهد شد.