مرده های قدیم باید برای مرده های جدید جا باز كنند

بعد از ساخت و اكران تریلوژی ارباب حلقه ها مطالب بسیار زیادی دربارهٔ آن نگاشته شده و نویسندگان مخالف و یا موافق با فیلمها نظرات قابل توجهی را بیان كرده اند عده ای ساخت این سه فیلم را نقطهٔ عطفی در تاریخ سینمای هزارهٔ جدید می دانند معتقدند بعد از اكران فیلمها تا سالها مورد مشابهی ظهور نخواهد كرد و دیگر فیلمسازان, در آثار آتی خود به شدت تحت تأثیر آنها خواهند بود

نگاهی به مفاهیم سیاسی و بعضاً انسانی تریلوژی ارباب حلقه‌‌ها

بعد از ساخت و اكران تریلوژی ارباب حلقه‌ها مطالب بسیار زیادی دربارهٔ آن نگاشته شده و نویسندگان مخالف و یا موافق با فیلمها نظرات قابل توجهی را بیان كرده‌اند. عده‌ای ساخت این سه فیلم را نقطهٔ عطفی در تاریخ سینمای هزارهٔ جدید می‌‌دانند؛ معتقدند بعد از اكران فیلمها تا سالها مورد مشابهی ظهور نخواهد كرد و دیگر فیلمسازان، در آثار آتی خود به‌شدت تحت تأثیر آنها خواهند بود. این گروه همواره جزء تحسین‌كنندگان فیلمها بوده‌اند و در اكثر مطالب خود آن سه را با همشهری كین و سرگیجه و دیگر اسطوره‌های تاریخ سینما در قرن گذشته، مقایسه كرده‌اند. در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند ماهیت این سه فیلم چیزی جز آمیزه‌ای از آخرین سطح جلوه‌های ویژه هالیوودی به علاوهٔ مقداری مفاهیم انسانی افسانه‌های تاریخی نیست كه در حقیقت شركتهای فیلمسازی، این‌بار همان علایق بعضاً مبتذل خود را با سر و شكل تازه‌ای به خورد مخاطبان ناآگاه داده‌اند. اما نكته‌ای كه هر دو گروه به آن اذعان دارند؛ این است كه حاصل كار، متناسب با هر گرایشی بسیار عالی و جذاب است و «پیتر جكسن» و دیگر همكاران حرفه‌ای‌اش وظیفهٔ خود را به نحو احسن انجام داده‌اند و اثر خلق شده، دارای تمام ویژگیهای یك دستاورد هنری قابل بحث است و در هر صورتی مخاطبان خود را در مقابل پردهٔ نقره‌ای میخكوب می‌كند. همچنین اكثر این افراد معتقدند كه تمامی موفقیتهای به دست آمده در فیلمها به‌شدت مدیون مجموعهٔ سه كتاب «تالكین» هستند كه در نوع خود رمان بسیار قدرتمندی به شمار می‌رود و همانند گذشته تا سالها به‌عنوان یك اثر جاودانه باقی خواهد ماند. شاید بعد از گذشتن بیشتر از یك سال از اكران فیلم سوم در جهان، صحبت از فیلمها كمی دیر و تكراری به نظر برسد اما گستردگی مفاهیم مطرح‌شده در این سه فیلم به قدری وسیع است كه می‌توان تا سالها دربارهٔ آنها صحبت كرد و مطالب بسیاری آموخت. در این نوشته، سعی می‌شود، تریلوژی ارباب حلقه‌ها از جانب «مفاهیم سیاسی» بررسی شود كه در دیگر مطالب كمتر به آنها پرداخته شده است. مفاهیمی كه یكی از علل جذابیت و ماندگاری فیلمها تا سالهای متمادی خواهند بود.

قدرت

قدرت فسادآور است و قدرت مطلق مساوی با فساد مطلق است.

لرد آكتون۱

حفظ منابع قدرت، توزیع آن. مبارزه بر سر تصرف آن از مهم‌ترین مباحث دانش سیاسی است كه نزاع زیادی بر سر آن شده است و صاحب‌نظران آراء متفاوت و مهمی دربارهٔ آن صادر كرده‌اند. «نیچه» قدرت را محور حیات انسان دانسته و معتقد است هر زمان كه كشش انسان، به این نیرو كاهش پیدا كند، باعث فروریزی فرهنگی و تمدنی و زوال زندگی انسانی خواهد شد۱. همین‌طور راسل كه در كتاب قدرت خود، مفهوم قدرت را در كنار مفهوم انرژی در علم فیزیك قرار می‌دهد و معتقد است كه از میان هوسهای بی‌پایان انسان، هوسهای قدرت و شكوه از همه نیرومندترند.۲ شماری از فلاسفهٔ سیاسی قرن بیستم و ماقبل آن تعبیری مشابه همین تعابیر داشته و برای قدرت، ارزش بسیاری قائلند۳. آنان معتقدند قدرت به‌عنوان نیرویی مهم و قوی در ذات بشر، هموا‌ره وجود دارد و همان‌طور كه نیچه معتقد است؛ اگر ضعیف شود؛ رشد بشر را با مشكل مواجه می‌سازد و برعكس اگر در مسیر صحیحش هدایت نشود موجب خرابیهای جبران‌ناپذیری خواهد شد. وقتی بار دیگر از پس این پیش‌فرضها به رمان و فیلم بنگریم؛ می‌توانیم تطابقات بسیاری بین اندیشهٔ تالكین و نظریات اندیشمندان مذكور بیابیم؛ ولی در كل تالكین بیشتر متأثر از همان نظریهٔ مشهور است كه به لرد آكتون منتسب است: قدرت فسادآور است و قدرت مطلق مساوی با فساد مطلق است. بر طبق این نظریه كه اندیشمندانی مانند جان لاك هم تقریباً به آن اعتقاد دارند قدرت جزء امیال ذاتی انسانهاست و اگر به طور مطلق و بدون محدودیتهای لازم در دست نیرویی واحد بیفتد می‌‌تواند برای جامعه خطرناك باشد. لاك و دیگر هم‌فكرانش به همین منظور نظریهٔ تفكیك قوا را (در كنار لغو تقدس شاهان) مطرح می‌كنند و برای اینكه دچار عواقب وخیم واگذاری قدرت مطلق نشوند؛ نظریهٔ قدرت مشروط و محدود را مطرح می‌‌كنند۴.

در تریلوژی ارباب حلقه‌ها، حلقه به‌عنوان نماد قدرت، كاركرد مهمی در تمام لایه‌های درام دارد و می‌توان به طور كلی تمام تلاش و تقلای شخصیتها را حول دو محور خاص مطابق با آن طبقه‌بندی كرد؛ گروهی در پی به دست آوردن حلقه و استفاده از آن در راه مقاصد غیر انسانی خویشند و گروهی دیگر تمام هم‌ّ و غم خود را صرف از بین بردن آن و رسیدن به زندگی دلخواه می‌كنند. سائورون به‌عنوان فرمانروای تاریكی، نمایندهٔ گروه اول و رهروان حلقه نمایندگان گروه دوم، محسوب می‌شوند و هر كدام متناسب با هدف خود از نیروهای متفاوتی كمك می‌گیرند. سائورون از قدرت، برای به دست آوردن قدرت برتر استفاده می‌كند و یاران حلقه به‌وسیلهٔ قدرت تنها با تكیه بر ابزارهای انسانی و اخلاقی، مانند عشق و دوستی و وفاداری پیش می‌روند. در حقیقت هر دو گروه برای رسیدن به قدرت تلاش می‌كنند اما قدرتی كه سائورون به‌دنبال آن است، با قدرتی كه مد نظر فرودو و همراهانش است تفاوت دارد. سائورون برای فرمانروایی بر تمام سرزمین میانه، احتیاج به قدرت مطلقی دارد كه با كمك آن بتواند به تمام اهداف خویش برسد ولی در مقابل، یاران حلقه به دنبال قدرت مطلق هستند تا آن را از بین ببرند و صلح و آرامش را به سرزمینشان بازگردانند. آنها می‌دانند كه قدرت مطلقی كه سائورون به دنبال آن است اگر در دست موجود نااهلی قرار بگیرد؛ بسیار خطرناك خواهد بود و برای بقای دیگر موجودات مضر است. آنان معتقدند حتی در صورت وجود قدرت مطلق در دست آراگون هم احتمال خطا وجود دارد و ممكن است روزی این قدرت از مسیر راستین خود خارج شود و برای همگان مضر باشد. به همین خاطر خواستار نابودی حلقه هستند تا به زعم خودشان احتمال خطر را از بین برده و با خیال راحت به زندگی‌شان ادامه دهند. تمام مصائبی كه یاران حلقه متحمل می‌شوند، همگی تحت همین منظور قرار می‌گیرد و هیچ‌گاه كسی خواستار این نمی‌شود كه حلقه را به دست آورده و با سپردن آن به آراگون، دست سائورون را از آن كوتاه كند. تالكین در روند وقایع داستانش بر این نكته تأكید می‌‌كند كه چون در تمام سالیان گذشته هر زمان كه حلقه وارد جریان زندگی موجودات سرزمین میانه شده، باعث جنگ و خون و مرگ بوده است پس اگر حلقه نابود شود دیگر هیچ‌گاه نیروهای خیر و شر در مقابل هم قرار نخواهند گرفت. در حقیقت تالكین معتقد است كه ساخت حلقه از ابتدا اشتباه بوده و باعث بر هم زدن نظم جهان شده است و به همین دلیل فرودو مجبور است در سخت‌ترین شرایط خود را به مقصد رسانده و حلقه را نابود كند تا پس از آن دست هیچ موجودی به آن نرسد. حال تفاوت نمی‌كند كه این موجود سائورون باشد یا آراگون. چون تالكین هم مانند لرد آكتون معتقد است كه قدرت، فسادآور است و قدرت مطلق برابر با فساد مطلق است. شاید بتوان این اندیشهٔ تالكین را متأثر از دورهٔ زندگی او هم دانست۵. تالكین هر دو جنگ بزرگ جهانی را، یكی را در زمان جوانی و دیگری را در میان‌سالی به خوبی درك كرده و با مصائب آنها دست و پنجه نرم كرده است. او دیده است كه دولتهای بزرگ و كوچك برای به دست آوردن قدرت بیشتر (و یا تنها ابزارهای قدرت) دست به چه اقداماتی زده‌اند و چه جنایاتی مرتكب شده‌اند.با ملاحظات فرامتنی می‌توان گفت یكی از عواملی كه تأثیر زیادی بر وی و به تبع بر آثارش گذاشته است همین شرایط زمانه حیاتش بوده است. صرف ‌نظر از خوب یا بد بودن ذاتی قدرت آنچه تالكین متأثر از متفكران مورد علاقه‌اش و یا همان اثرات زمانه بدان اعتقاد دارد این است كه اگر قدرت مطلق در جامعه وجود داشته باشد، به هر صورت باعث مشكل خواهد شد و این قدرت به نحوی باید تحت كنترل درآید.

---