فرهنگ شهرنشینی یکباره درست نمی شود

گفت وگو با احمد اطراقچی, سردبیر برنامه «در شهر»

احمد اطراقچی سردبیر برنامه نام آشنای «درشهر» با بیش از یک دهه فعالیت در رسانه ملی و تولید برنامه‌های مختلف شهری معتقد است برای آموزش فرهنگ شهرنشینی باید ارگان‌های مرتبط با یکدیگر همسو شوند، چراکه رسانه ملی به تنهایی نمی‌تواند به نتیجه مطلوب دست یابد. گفت‌وگوی قاب‌کوچک با وی درباره بررسی کم و کیف برنامه‌های شهری را پیش‌رو دارید.

با توجه به این‌که گرایش به شهرنشینی در جامعه ما رو به افزایش است جایگاه برنامه‌های تلویزیونی را در آموزش فرهنگ شهروندی چطور ارزیابی می‌کنید؟

کارهایی در زمینه آموزش فرهنگ شهرنشینی انجام شده است و برخی برنامه‌ها، فرهنگ شهری را در حوزه‌هایی مانند رفتارهای شهری و رعایت هنجارها مورد توجه قرار می‌دهند. مثلا ما در برنامه درشهر آموزش استفاده از خط‌کشی و پل عابر پیاده را در دستور و برنامه کاری خود داریم. غیر از ما برنامه‌هایی مانند «تهران ۲۰» به این مسائل می‌پردازند، اما به‌واقع می‌توان گفت این میزان از توجه کافی نیست.

شهرهای ما در حال گسترش هستند و شهرنشینی رو به افزایش است، بنابراین افرادی که به این جمع می‌پیوندند به آموزش نیاز دارند و برنامه‌های موجود پاسخگوی همه نیازها نیستند. در گذشته به‌دلیل اندک بودن تعداد شهرها و گرایش مردم به شهرنشینی، همین تعداد برنامه کافی بود اما این روزها نمی‌توان با دیدگاه قبلی، برنامه‌های شهری را روی آنتن برد.

ما باید در برنامه‌های خود رفتارهای شهری مردم را با استانداردهای شهرنشینی در جهان مقایسه و تفاوت‌ها را یادآوری کنیم. کاملا واضح است فرهنگ شهرنشینی یکباره درست نمی‌شود، بلکه باید درباره موضوعی بارها از طریق رسانه‌های مختلف صحبت شود تا به مرور جای خود را در جامعه باز و بیننده اهمیت ماجرا را درک و در درون خود برای پذیرش آن بسترسازی کند. ما نمی‌توانیم تنها با ساخت چند برنامه همه اقشار جامعه را توجیه کنیم که مثلا بستن کمربند ایمنی امری ضروری در زندگی شهری است.

درکل آموزش برنامه‌های شهری در رسانه ملی نیازمند تداوم، صرف زمان و تکرار است. معتقدم این امر به تعداد بیشتری از برنامه‌ها نیاز دارد، در ضمن ساخت انیمیشن و به‌کارگیری خلاقیت در کنار برنامه‌های دائمی صدا و سیما می‌تواند میزان تاثیرپذیری را افزایش دهد. ما در تلویزیون باید برای میان برنامه‌های کوتاه خود نیز برنامه‌ آموزشی داشته باشیم.

گاهی شباهت بسیار این‌گونه برنامه‌ها سبب می‌شود حرف‌ها و آموزش‌هایشان به چشم نیاید. به نظر شما خلاقیت چقدر می تواند در تاثیرگذاری بیشتر مفید باشد؟

سلیقه نسل جدید تغییر کرده است. ما دیگر نمی‌توانیم با برنامه‌های همیشگی جلو برویم و کودکان و نوجوانان را با خود همراه سازیم، بلکه باید با زبان و شیوه خودشان به سوی آنها حرکت کنیم. شاید تا چند سال گذشته می‌توانستیم با برخی برنامه‌های معمولی با مخاطب ارتباط برقرار کنیم، اما هم اکنون به دلیل تغییر سلیقه و امکاناتی که نسل امروز در اختیار دارد (مانند دسترسی به اینترنت و انواع و اقسام بازی‌های کامپیوتری) باید خلاقیت و شیوه‌های خاصی برای آموزش آنها به کار گرفت.

اما سال‌هاست برنامه‌های شهری عموما با یک ساختار شناخته شده روی آنتن می‌روند...

بله. متاسفانه ما نتوانسته‌ایم تغییر و تحولات چشمگیر و البته قابل پذیرشی در این‌گونه برنامه‌ها داشته باشیم که این یک نقص محسوب می‌شود، اما واقعیت این است که برخی برنامه‌ها مانند درشهر، تهران ۲۰ و... قالب مشخصی دارد و نمی‌توان در ساختار آنها تغییر چندانی داد، چراکه مخاطبان قدیمی خود را از دست می‌دهند، اما می‌توان برنامه‌های جدیدی را با رویکردها و خلاقیت‌های متفاوت ساخت. معتقدم عموم برنامه‌های یاد شده باید پیام‌های خود را به شکل غیرمستقیم بیان کنند و جنبه نصیحت کردن نداشته باشند و گل درشت نباشند، چراکه با رعایت این شرایط می‌توان فرهنگ را بهتر آموزش داد.

برخی می‌گویند تلویزیون با وجود تکرار برنامه‌هایش طی سال‌های متمادی توانسته برخی مباحث فرهنگی را در جامعه درونی کند، چراکه می‌بینیم رفتارهای اجتماعی مانند بستن کمربند ایمنی برای جامعه درونی شده است...

بله، اما این اتفاق در صورتی امکان‌پذیر است که ارگان‌های مختلف با هم هماهنگ شوند. معتقدم نباید برای فرهنگسازی در جامعه تنها از تلویزیون متوقع باشیم. مثلا راهنمایی و رانندگی باید در اجرای قوانین خود پافشاری کند و این پافشاری در کنار آموزش‌های رسانه ملی به نتیجه برسد.

اگر رسانه ملی به‌دنبال گسترش فرهنگی در سطح جامعه باشد، اما بستر آن فراهم نشده باشد، به نتیجه نخواهد رسید یا به کندی تاثیرگذار خواهد شد، مانند پرتاب کردن زباله از داخل ماشین به خیابان. راهنمایی و رانندگی گفته بود برای این کار جریمه در نظر گرفته خواهد شد، اما هیچ‌گاه این قانون عملی نشد و تلویزیون با آن‌که به این مساله بسیار پرداخته است، اما باید گفت یک دست صدا نخواهد داشت، بنابراین همکاری ارگان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف و ممارست آنها برای دستیابی به نتیجه الزامی است. درواقع مانند یک زنجیر است که اگر یک سازمان در این میان وظیفه خود را به درستی انجام ندهد بر عملکرد و تلاش‌های مابقی گروه‌ها نیز تاثیر می‌گذارد.

نباید تنها از تلویزیون در حالی که سازمان‌های مرتبط فرهنگی با او همکاری درستی ندارند، انتظار زیادی داشت؛ چراکه تلاش‌های یکطرفه رسانه ملی به مرور خنثی می‌شود.

شما به‌عنوان یک برنامه‌ساز چه نگاهی به عملکرد برنامه‌های شهری تلویزیون دارد؟

معتقدم کارهای خوبی تاکنون صورت گرفته است و خبر دارم برنامه‌های متفاوت و جدیدی نیز در حال تولید است. با این اوصاف باید برنامه‌های ویژه‌ای ساخته شود. در ضمن ما نباید از ساخت انیمیشن‌های کوتاه غفلت کنیم، چراکه می‌توانند چند برابر سیار برنامه‌ها بویژه برای نسل جدید تاثیرگذار باشند. همچنین رعایت شعور شهرنشینی در فیلم‌ها و سریال‌ها تاثیرات خاص خود را خواهد داشت.

مریم رضایی