با این راهکارها به جنگ تلخ ترین قند دنیا بروید

دیابت شدیدترین بیماری متابولیک انسان است که معمولا با افزایش قند خون و عوارض ناشی از آن شناخته می شود

دیابت یا همان بیماری قند همیشه جزء خبرسازترین موضوعات دنیای پزشکی است.شاید از نظر یک فرد سالم، دیابت تنها یک بیماری ساده به نظر بیاید. اما واقعیت این است که این بیماری اگر شما هم مبتلا به آن هستید یا حداقل یکی از اطرافیان‌تان با آن دست و پنجه نرم می‌کند، حتما تاکنون مواردی در مورد آن به ذهنتان رسیده که بی‌پاسخ مانده‌اند. به همین علت سراغ دکتر محمدرضا مهاجری، فوق تخصص غدد، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران رفتیم تا با این بیماری و زوایای مختلف آن بیشتر آشنا شویم.

● شدیدترین بیماری متابولیک انسان

دیابت شدیدترین بیماری متابولیک انسان است که معمولا با افزایش قند خون و عوارض ناشی از آن شناخته می‌شود. به طور طبیعی، قند خون انسان در حالت ناشتا زیر ۱۰۰ است و اگر این میزان حداقل در ۲ نوبت از ۱۲۶ بالاتر رود به این معناست که فرد دیابت دارد یا اگر قندی که در هر ساعت بدون توجه به ناشتا بودن اندازه گرفته ‌شود، بالاتر از ۲۰۰ باشد نشانه ابتلا به دیابت است. گاهی اوقات بیماری دیابت ممکن است باعث تکرر ادرار، پرنوشی و کاهش وزن شود. علاوه براین، می‌توان با اندازه‌گیری شاخص هموگلوبین A۱C از یکی، دوسال قبل از ابتلا به فرم علامت دار بیماری، آن را تشخیص داد. توصیه می شود افراد به طور معمول از ۴۵ سالگی حداقل یک‌بار در سال مراجعه پزشکی داشته باشند و در حالی که ناشتا هستند قند خونشان را اندازه گیری کنند. اگر این میزان زیر ۱۰۰ باشد طبیعی است و باید هر ۳ سال یک‌بار این تست صورت بگیرد. کسانی که قندشان بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ است، هنوز مبتلا به دیابت نشده‌اند اما سالانه ۱۰ درصد از این افراد دیابت می‌گیرند درحالی که با رژیم غذایی و ورزش می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. کسانی که سابقه فامیلی مثبت دارند یا چاق هستند یا سابقه دیابت بارداری دارند، باید در سنین پایین تر این تست را انجام دهند. بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن دیابت نوع دو است. این نوع دیابت به علت مقاومت بدن در برابر هورمون انسولین ایجاد می شود. به عبارت دیگر، انسولین در بدن ترشح می‌شود اما نمی‌تواند اثر خودش را داشته باشد. دیابت نوع یک هم معمولا در کسانی دیده می‌شود که لوزالمعده شان به شدت تخریب شده و اصلا انسولین ترشح نمی‌کند. این افراد تا پایان عمرشان وابسته به تزریق انسولین هستند.

● چطور متوجه شویم قند داریم یا نه؟

بیماری دیابت نوع دو، هیچ علامتی ندارد و فرد زمانی متوجه آن می‌شود که این بیماری باعث عارضه شده باشد. برای مثال فرد به علت سکته قلبی در بیمارستان بستری می‌شود و زمانی که پزشک از او سؤال می‌کند، آیا سابقه بیماری دیابت دارد یا خیر، بیمار می‌گوید نه، درحالی که اصلا آزمایش قند خون نداده و زمانی که پزشک قند او را چک می کند متوجه می‌شود قند خون بسیار بالایی دارد. علاوه براین، دیابت می‌‌تواند باعث مشکلات کلیوی شود. شایع‌ترین علت نارسایی کلیه و کاهش بینایی در دنیا بیماری دیابت است. ۵۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت از بیماری خود اطلاع ندارند. به همین دلیل توصیه می‌شود تمام افراد از ۴۵ سالگی مراجعات پزشکی داشته باشند و سعی کنند قند خونشان را کنترل کنند حتی اگر علائمی نداشته باشند.دیابت عمدتا در افراد چاق دیده می شود اما افراد لاغر به‌خصوص کسانی که سابقه خانوادگی مثبت دارند هم می‌توانند مبتلا به دیابت نوع دو شوند. از دیگر فاکتورهای مستعد کننده فرد به بیماری دیابت نوع دو می‌توان به فشار خون، چربی و تری‌گلیسیرید بالا، سابقه دیابت بارداری، سابقه فامیلی دیابت و کم تحرکی اشاره کرد. به‌تازگی بحث درمان دیابت با استفاده از سلول‌های بنیادی مطرح شده است. اما باید بدانید این روش عمدتا در درمان دیابت نوع یک استفاده می‌شود و در دیابت نوع دو کاربردی ندارد.

● به این عوارض بی توجهی نکنید

یکی از عوارض بیماری دیابت، کاهش سطح بینایی فرد است. این مشکل عمدتا به دلیل تخریب و خونریزی شبکیه و پرده پشت چشم ایجاد می‌شود و در صورت درمان‌نکردن ممکن است فرد بینایی‌اش را از دست بدهد. علاوه براین، بیماران دیابتی مستعد آب مروارید هستند که این بیماری با کم‌شدن تدریجی بینایی خود را نشان می‌دهد. یکی از عوارض شایع بیماری دیابت، زخم پای دیابتی است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند باعث قطع پا شود. هر ۳۰ ثانیه در دنیا یک پا به علت دیابت قطع می‌شود درحالی که می‌توان با کنترل قند خون در بیشتر مواقع از آن پیشگیری کرد.

● دارچین و چای، قندتان را مهار نمی‌کند

مواد غذایی گیاهی زیادی وجود دارد که از قدیم به عنوان داروهای کاهنده قند خون از آنها استفاده می‌شده اما تاثیر آنها ثابت شده نیست و حتی درمورد برخی از آنها هیچ مطالعه‌ای صورت نگرفته است. توصیه نمی‌شود همزمان با مصرف داروهای کاهنده قند خون از این مواد استفاده شود، زیرا دوز دارویی مشخصی ندارد و ممکن است قند خون را به شدت پایین بیاورد و عوارض خطرناکی ایجاد کند یا ممکن است هیچ تاثیری بر قند خون نداشته باشد. برخی از افراد معتقدند، خوردن چای زیاد قند خون را پایین می‌آورد اما این موضوع حقیقت ندارد و کافئین بیش از حد می تواند به بدن آسیب برساند.

در قدیم ذکر می‌شد، افراد دیابتی نباید از مواد قندی استفاده کنند اما امروزه این موضوع منسوخ شده است. توصیه های جدید برای بیماران دیابتی مبنی بر این است که درکل هیچ ماده غذایی به صورت کامل منع مصرف ندارد، بلکه این ممنوعیت‌ها نسبی هستند. برای مثال بیماران دیابتی می توانند در رژیم‌غذایی‌شان به‌خصوص در میان‌وعده‌ها از هرنوع میوه ای استفاده کنند. حتی میوه‌های شیرین مانند انگور، خربزه و هندوانه مشکلی برای آنها ایجاد نمی‌کند اما نکته اینجاست که نباید در مصرف آنها زیاده‌روی کنند.

● لازم نیست هرروز قندتان را اندازه بگیرید

کنترل روزانه قند خون در منزل با استفاده از دستگاه‌های گلوکومتر عمدتا در بیماران دیابتی نوع یک که تحت درمان انسولین هستند توصیه می‌شود. اما درمورد دیابت نوع دو اینطور نیست. به‌تازگی مطالعه‌ای انجام شده که نشان می‌دهد، قندخون آن دسته از مبتلایان به دیابت نوع دو که قندشان را طی ۶ ماه به صورت روزانه اندازه‌گیری می‌کردند، تفاوت چندانی با قند خون کسانی که هر روز قند خود را اندازه نمی‌‌گرفتند نداشته و حتی باعث افسردگی این افراد هم شده است. زیرا زمانی که فرد قند خون خود را مرتب چک می‌کند و می‌بیند که میزان آن پایین نمی‌آید دچار نگرانی و افسردگی می‌شود.

به طور متوسط توصیه می شود هر ۳ماه یک‌بار قندخون و دیگر آزمایش‌ها توسط پزشک بررسی شود تا در صورت نیاز دوز دارویی تغییر پیدا کند. در کسانی که بیماری پیشرفته دارند و عوارض کلیوی، چشمی و ... دارند باید فواصل ویزیت و آزمایش‌ها کمتر از ۳ ماه باشد. اما در کسانی که تحت درمان ثابتی قرار دارند و قند و فشارشان تحت کنترل است این فواصل طولانی‌تر می‌شود.

● شیرین‌کننده‌های مصنوعی، خوب یا بد؟

مواد شیرین‌کننده مصنوعی معمولا از دسته «آسپارتام» هستند که سازمان FDA هم مجوز مصرف آنها را به بیماران دیابتی داده است و اگر کم و به صورت محدود استفاده شود هیچ مشکلی در پی نخواهد داشت. امروزه در بسیاری از موادغذایی مانند مرباها از این مواد استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از آنها به صورت حبه‌های قرص در چای و مواد دیگر استفاده کرد، بنابراین استفاده از آنها برای افراد دیابتی منع ندارد اما به هرحال باید در مصرف آن اعتدال را رعایت کرد.

● قرص‌هایی که به کما می‌برند

استفاده از قرص‌های گیاهی کاهنده قند خون که معمولا در عطاری ها به فروش می‌رسد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، زیرا دوز این داروها، ماده موثر، میزان تاثیرگذاری و عوارض آنها به طور دقیق مشخص نیست. بیمارانی بودند که براثر استفاده از این داروها دچار افت شدید قند و کاهش سطح هوشیاری و حتی کما شدند. معمولا علائم افت قند خون به صورت تپش قلب، لرزش اندام‌ها، لرزش دست و پا، تعریق شدید و ضعف و بی‌حالی خود را نشان می‌دهد و اگر فرد به موقع از مواد غذایی شیرین استفاده نکند ممکن است هوشیاری‌اش کاهش یافته و به کما برود، بنابراین اگر فرد هوشیار است باید بلافاصله از یک ماده غذایی شیرین مانند آب قند یا شربت استفاده کند. اگر فرد هوشیار نیست همراهان نباید به زور اصرار داشته باشند که به فرد ماده غذایی شیرین بدهند، چون ممکن است این ماده وارد نای و ریه‌ها شود و به اصطلاح «آسپیراسیون» ایجاد کند که بسیار خطرناک است. اگرفرد تحت درمان با انسولین بوده و کاهش سطح هوشیاری پیدا کرده باید بلافاصله به او آمپول «گلوکاگون» تزریق کرد. این آمپول‌ها به طور مرتب توسط پزشک برای این افراد نسخه می‌شود و معمولا افراد مبتلا به دیابت نوع یک این آمپول را در منزل دارند. با تزریق گلوکاگون بلافاصله قند خون بالا می‌رود و فرد هوشیار می‌شود و می‌تواند از موادغذایی استفاده کند. همچنین اگر فرد مبتلا به دیابت نوع دو باشد و کاهش شدید قند پیدا کند توصیه می‌شود او را به یک مرکز درمانی منتقل کنید تا با استفاده از سرم و تزریق مایعات وریدی فرد نجات یابد.

● قرص می‌خورم و شیرینی نمی‌خورم اما قندم پایین نمی‌آید،چرا؟

این موضوع به دلیل مقاومت بدن نسبت به انسولین ایجاد می‌شود. حتی ممکن است گاهی اوقات تزریق دوزهای بالای انسولین هم بی‌تاثیر باشد. در این مورد باید با پزشک خود مشورت کنید. قرص‌های کاهنده قند خون عوارض زیادی ندارد اما بسیاری از اوقات بعد از چند سال بی‌تاثیر می‌شود. یعنی به‌رغم اینکه پزشک تعداد قرص‌ها را مرحله به مرحله زیاد می‌کند و تا به حد نهایی می‌رسد باز هم قند فرد بالاست، در چنین مواقعی فرد باید از انسولین استفاده کند. خیلی از مواقع بیماران زیر بار نمی‌روند و یک ترس واهی نسبت به تزریق انسولین دارند و فکر می‌کنند با رژیم غذایی شدیدتر یا مصرف قرص بیشتر می‌توانند قندشان را کنترل کنند درحالی که اینطور نیست. اگر قند خون با استفاده از دارو یا انسولین و رژیم غذایی کنترل شود می‌توان از عوارض مزمن دیابت جلوگیری کرد، بنابراین اگر با خوردن قرص، قندخون پایین نمی‌آید توصیه این است که بیمار به راحتی تزریق را قبول کند تا از این طریق قند خود را تحت کنترل درآورد. گاهی‌اوقات افراد فرض می‌کنند که با مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی مانند امگا ۳ می‌توان از پیشرفت دیابت جلوگیری کرد اما مطالعات نشان می‌دهد مصرف کردن یا مصرف نکردن این داروها تاثیری در کنترل عوارض دیابت ندارد.