نی گیاهی جهان وطن

نی با نام علمی Phragmitesaustralis یک گیاه علفی بلند, ریزوم دار و پایا perennial است که ۵ ۱ تا سه متر رشد می کند دارای برگ های غلاف شکل و پهن است که ابتدا فقط ۴ سانتی متر پهنا دارد

نی با نام علمی Phragmitesaustralis یک گیاه علفی بلند، ریزوم‌دار و پایا (perennial) است که ۵‌/‌۱ تا سه متر رشد می‌کند. دارای برگ‌های غلاف‌شکل و پهن است که ابتدا فقط ۴ سانتی‌متر پهنا دارد. نی در فصل بهار، شاخ و برگی به رنگ سبزخاکستری دارد. ساقه‌های جدید و ریزوم‌های ابتدا به‌طور افقی و در بهار رشد می‌کند و در تیرماه گل می‌دهد. نی‌ها در حاشیه تالاب‌ها گروه‌های متراکمی تشکیل می‌دهند و دانه‌های آنها به کمک باد و آب در مسیر رودخانه پراکنده می‌شود.

● پراکنش

نی، بومی اوراسیاست ولی به مناطق معتدل ایالات متحده نیز راه یافته است. در آمریکا زیرگونه بومی و غیربومی نی یافت می‌شود. نی در ۴۸ ایالت آمریکا و جنوب کانادا، اروپا و آسیا یافت می‌شود، گیاهی جهان وطن (cosmopolitan) است به این معنا که در بیشتر قاره‌های جهان یافت می‌شود.

● زیستگاه

نی در آمریکای شمالی بیشتر در نواحی رودخانه‌ای، مردابی، سواحل دریاچه‌ها، برکه‌ها و حاشیه رودخانه‌های آب شیرین و لب‌شور و تالاب‌های ساحلی با آب لب‌شور پراکنده است. گیاهی شورپسند است و بیشتر در تالاب‌های قلیایی یافت می‌شود. بقایای حفظ شده نی‌ها در جنوب غربی آمریکا که مربوط به ۴۰ هزار سال قبل است نشان می‌دهد آنها بخشی از فلور بومی آمریکا در آن منطقه هستند. در مناطق ساحلی، بقایای حفظ شده ریزوم‌ها که در تالاب‌های شور یافته شده، قدمت ۳ تا ۴ هزار ساله دارد. این مساله نشان می‌دهد که نی‌ها در این مناطق نیز بومی است. در ایالات متحده از نی‌ها برای ساخت آلات موسیقی، اشیای زینتی و تشریفاتی، سیگار و تشک استفاده می‌شود. زیرگونه نی وارده شده به آمریکا، به صورت تصادفی به آمریکا راه یافت و احتمالا اواخر قرن ۱۸ یا اوایل قرن ۱۹ به سواحل اقیانوس اطلس رسیده و در طول زمان در آمریکا گسترش یافته است. در اروپا نی را به منظور تولید سلولز و تهیه علوفه برای دام‌های اهلی کشت می‌کنند.

● بوم‌شناسی

نی با جریان‌های تند آب سازگار است و شوری صفر تا ۱۸ در هزار را تحمل می‌کند و می‌تواند در رسوبات متراکم و ریزدانه هم مستقر شود. حضور نیزار‌ها، آب‌شناسی (Hydrology) مرداب‌ها و تالاب‌ها را تغییر می‌دهد. نی‌ها پناهگاه خوبی برای گونه‌های جانوری بویژه پرندگان آبزی است. نی‌ها محل لانه‌سازی و تخم‌گذاری بسیاری از پرندگان نظیر سسک‌ها، اردک‌ها، چنگر، چنگر نوک سرخ طاووسک و یلوه‌هاست. همچنین پوشش گیاهی بن در آب مانند نیزار برای تخم‌ریزی ماهیان بسیار مهم است. حضور نی‌ها احتمال آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد. نی‌ها زیتوده‌ (biomass) بسیار بالاتری نسبت به سایر گیاهان علفی و بوته‌ای در زیستگاه خود دارد. نی‌ها با پوشاندن زمین از حرکت شن‌های روان بویژه در مناطق نیمه بیابانی جلوگیری می‌کند. در واقع نی‌ها باعث حفاظت خاک‌هایی که در معرض فرسایش شدید باد هستند، می‌شود. نی‌ها سالانه هزاران بذر تولید می‌کند اما میزان زیستایی بذرها پایین است.

● ضد ارزش‌ها

ریشه‌کن کردن گیاه نی بسیار دشوار است و اگر به درستی مدیریت نشود ممکن است به صورت یک گونه مهاجم درآید. کنترل کردن آن به دو نوع شیمیایی و مکانیکی انجام می‌شود و بهترین روش تلفیق هر دو روش است و بهتر است روش مکانیکی دو هفته بعد از روش شیمیایی انجام شود. برای کنترل شیمیایی از علف‌کش استفاده می‌شود.

● انسان پسند

از نی‌های حاشیه تالاب‌ها می‌توان در صنایع کوچک دستی نظیر سبد‌بافی، زنبیل‌بافی، حصیر‌بافی و پرده‌سازی و ساخت سقف خانه‌ها استفاده کرد. در حاشیه دریاچه طشک در استان فارس از نی در ساخت سقف خانه‌های عشایری استفاده می‌شود. همچنین نی‌ها در تالاب‌های آذربایجان غربی نیز چنین کاربردی دارد. علاوه بر نی در تالاب‌های هامون از گیاه لویی یا گرز (Typha) نیز قایق‌هایی به نام توتن می‌سازند. در استان گلستان مردم ترکمن از نی پرچین‌هایی با طرح‌های زیبا و متنوع می‌سازند. در سیستان دو نوع سبد از نی به نام‌های سیله و شونگورک بافته و از آن برای پر کردن فضای خالی متکا و بالش استفاده می‌شود. علاوه بر موارد بالا، این گیاه تا حدودی توانایی تصفیه آب‌های آلوده را نیز دارد.

علی ترک قشقایی