روایتی متفاوت از یک جنگ ویرانگر

«خاورمیانه منطقه عجیبی است. طی نیم قرن گذشته به گواهی جنگ ها و کشمکش های متعدد این منطقه از بحران خیزترین مناطق جهان بوده است. وجود عمده ترین منابع نفت و گاز جهان، حضور اقوام و …

«خاورمیانه منطقه عجیبی است. طی نیم قرن گذشته به گواهی جنگ ها و کشمکش های متعدد این منطقه از بحران خیزترین مناطق جهان بوده است. وجود عمده ترین منابع نفت و گاز جهان، حضور اقوام و ملیت های گوناگون، وجود کانون اولیه کهن ترین تمدن های باستانی و اصلی ترین ادیان آسمانی به ویژه اسلام که یکی از پرتحرک ترین ادیان معاصر جهان است، استقرار رژیم های سیاسی تمامیت خواه و عقبمانده با گرایشات مختلف و حتی متضاد و از همه مهم تر عدم توسعه یافتگی سیاسی و اقتصادی در مجموع این منطقه را به یکی از نقاط حساس و چالش برانگیز جهان تبدیل کرده است. شاید به همین دلیل باشد که هر نزاع و کشمکش جزیی در این کشورها قابلیت تبدیل شدن به یک بحران منطقه یی و حتی بین المللی را دارد بدون اینکه کمتر اراده یی قوی و هم سنگ آن برای رفع یا برطرف کردنش وجود داشته باشد. ممکن است کشته شدن یک فلسطینی، لبنانی یا عراقی بلافاصله در صدر اخبار رسانه های جهان قرار گیرد اما سال ها و دهه ها بگذرد و بحران هایی چون فلسطین، لبنان یا عراق به همان صورت باقی مانده و تداوم یابند. برخی در این باره به درستی بر این باورند که در لایه های زیرین این کشمکش ها و منازعات، توازنی برقرار است که در مجموع به سود منافع اقتصادی و سیاسی جهان غرب بوده و تنها زمانی که این توازن در معرض تهدید قرار گیرد بلافاصله قدرت های بزرگ واکنش نشان خواهند داد. سال ۱۳۵۹ وقتی صدام حسین دیکتاتور حاکم بر عراق معاهده ۱۹۷۵ الجزایر را در حضور رسانه های جهانی پاره کرد و حمله یی گسترده را علیه ایران آغاز کرد، به زودی این خبر در سراسر جهان پخش شد اما هیچ اقدام عاجلی برای جلوگیری از جنگی خانمانسوز که در شرف وقوع بود صورت نگرفت. یک دهه بعد در سال ۱۳۶۹ هنگامی که همان صدام حسین حمله به کویت را آغاز کرد بلافاصله ائتلافی بین المللی به رهبری امریکا شکل گرفت و در کوتاه ترین مدت عراق را مجبور به تخلیه خاک کویت کرد؛ دو حادثه مشابه در دو زمان نزدیک به هم که دو واکنش بین المللی کاملاً متفاوت را در پی داشت. در فاصله هشت سال جنگ تحمیلی بر ایران، سازمان ملل متحد به عنوان بزرگ ترین مرجع بین المللی برای حل منازعات بین کشورها، تقریباً دست روی دست گذاشت و تنها به صدور بیانیه هایی رسمی اکتفا کرد. تنها زمانی که سرنوشت جنگ داشت از کنترل خارج می شد طرف های بین المللی در شورای امنیت با حساسیت بیشتری مسائل را پیگیری کرده و با اعزام دبیرکل وقت قطعنامه یی را صادر کردند که لحن آن با قطعنامه های پیشین کاملاً متفاوت بود...» این بخشی از پیشگفتار کتاب «عملکرد شورای امنیت در جنگ عراق و ایران» اثر «حمد عبدالعزیز الکواری» است که توسط «محمدعلی عسگری» ترجمه و به تازگی روانه بازار شده است. کتاب حاضر چنان که از نامش پیداست در دو بخش مهم تنظیم شده است؛ بخش نخست در مورد شورای امنیت و نحوه عملکرد این نهاد بین المللی در بحران های جهانی صحبت می کند. نویسنده از آنجا که سال ها نمایندگی قطر را در این شورا عهده دار بوده و از این طریق در جریان تعاملات سازمان بوده و به اسناد قابل ملاحظه یی نیز دسترسی داشته است در این بخش سعی می کند به این سوال ها پاسخ دهد که اساساً شورای امنیت چگونه نهادی است و چگونه تصمیم گیری می کند. مساله «مشورت های غیررسمی» و «حق وتو» از مهم ترین مباحثی است که نویسنده در این بخش به آنها پرداخته و هر دو را رمز کارایی و بقای همین نهاد می داند. در بخش دیگر نویسنده موضوع جنگ عراق علیه ایران را از ابتدا تا انتها دنبال کرده و نشان می دهد این جنگ چرا و چگونه آغاز شد و چرا و چگونه پایان یافت. در این باره نیز از آنجا که نویسنده مشغول تهیه رساله یی علمی برای دکترای خود در امریکا بوده و کشورش نیز روابط متعادلی با هر دو سوی بحران داشت سعی می کند روایتی علمی و کاملاً بی طرفانه را از این جنگ به دست دهد که تقریباً کمیاب است. بررسی نقش سازمان ملل به ویژه شورای امنیت در حل این بحران یکی از وجوه مشخص این بخش است و از آنجا که نویسنده برای مدتی همکار خاویرپرزدکوئیار (دبیرکل وقت) بود و حتی مقدمات سفر وی را به دو کشور ایران و عراق فراهم کرد نکات جالب توجهی را از تلاش های بین المللی برای حل این بحران و دلایل ناکامی این تلاش ها روایت می کند. در آخرین فصول یک بار دیگر نویسنده به نقش سازمان ملل در حل بحران های جهانی می پردازد و به عنوان یک نمونه دیگر به جنگ کویت اشاره می کند. پایان بخش کتاب نیز پیوست هایی است که بخش هایی از منشور سازمان ملل، معاهده الجزایر و قطعنامه های شورای امنیت درباره ایران را دربر می گیرد که در مجموع می تواند برای علاقه مندان و به ویژه پژوهشگران این حوزه مفید باشد. کتاب حاضر در ۵۰۰ صفحه و از سوی «بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس» چاپ شده است.