استرلیزاسیون روشها و دستگاه ها

در اتاق های عمل, كلینیك ها و مراكز دندانپزشكی به منظور انجام عملیات استریلیزاسیون, استفاده از اتوكلاوهای سریع fast و در نتیجه با حجم كم توصیه می شود

▪ روشهای مختلفی برای استریلیزاسیون وجود دارد:

- روش استفاده از بخار (گرمای مرطوب)،

- روش استفاده از هوای خشك (گرمای خشك)،

- اتیلن اكساید،

- روش پلاسما و دیگر روش های غیر رسمی

روش استفاده از بخار (اتوكلاو) قابل كنترل، آسان، بدون باقیمانده، سریع، قابل انبار، معتبر، دارای نشانگر (‏indicator‏ ) است و از آنجا كه در مقایسه با سایر روشها به ابزارآلات آسیب كمتری می‌رساند، به عنوان بهترین روش استریل در نظر گرفته شده است.

با توجه به نوع ابزارآلات، اتوكلاوها به سه كلاسN‏.‏S‏ و ‏B‏ طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی به منظور صحت عملكرد استریلیزاسیون با توجه به نوع وسایل صورت می‌گیرد.

● كلاس ‏N‏:

بر اساس استاندارد این اتوكلاو قادر است ابزار آلات جامد بدون پوشش را استریل نماید. بدین ترتیب تضمینی برای استریل وسایل پوشش‌دار (اعم از پارچه یا كاغذ های مدیكال ) و نیز وسایل حفره دار وجود ندارد. این سیستم فاقد پمپ ‏Vacuum‏ میباشد.اما در طراحی بعضی از كارخانه‌های سازنده در این نوع اتوكلاو سیستم خشك كن و نیز امكان استریل وسایل بسته‌بندی شده در كاغذ های مدیكال وجود دارد، بنابراین در خرید این نوع اتوكلاو بسیار دقت نمایید.

● كلاس ‏S‏:

وسایلی كه در این نوع اتوكلاو می‌توان استریل نمود توسط كارخانه سازنده مشخص می‌شود. این اتوكلاو می‌تواند ابزار آلات بدون پوشش جامد یا پوشش دار جامد، مواد نساجی مثل پارچه، گاز تك لایه و وسایل سوراخ دار ‏B‏ را استریل نماید.

یك اتو كلاو كلاس ‏S‏ می‌تواند با پمپ وكیوم یا بدون آن تجهیز شود و قطعاً دارای سیكل خشك‌كن است.

● كلاس ‏B‏:

این اتوكلاو می‌تواند تمام انواع اینتسترومنتها برای مثال پوشش دار جامد و بدون پوشش، مواد نساجی و اینسترومنتهای سوراخ دار مدل ‏B‏ و مدل ‏A‏ را استریل نماید. اتوكلاوهای دارای پمپ وكیوم قدرتمندی است كه می‌تواند تا حدود ۹/۰- بار خلاًً ایجاد كند.

دما و فشار در اتوكلاو مطابق استانداردهای بین‌المللی توسط كارخانه سازنده تنظیم می‌شود. بر اساس استاندارد در دمای ‏‎۰c‏ ۱۲۱ و فشار ‏bar‏ ۲/۱ ابزارآلات باید حداقل به مدت ۱۵ دقیقه، تحت فرآیند استریلیزاسیون قرار گیرند و در دمای ‏‎۰c‏ ۱۳۴ و فشار ‏bar‏ ۱/۲ مدت زمان استریلیزاسیون حداقل ۳ دقیقه است.‏

● اتوكلاو ۳ دقیقه ای ، یك اصطلاح نادرست

در اتاق‌های عمل، كلینیك‌ها و مراكز دندانپزشكی‌ به منظور انجام عملیات استریلیزاسیون، استفاده از اتوكلاوهای سریع (‏fast‏ ) و در نتیجه با حجم كم توصیه می‌شود. اتوكلاوهای سریع (‏fast‏ ) یا به اصطلاح نادرست ۳ دقیقه‌ای، مطابق استاندارد باید دارای حداقل زمان استریلیزاسیون مطابق با دما باشد. این حداقل زمان همان‌طور كه گفته شد، در دمای ۱۳۴ درجه سانتی گراد ( ۳ دقیقه) و در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد (۱۵ دقیقه)، تعیین شده است اما كل مدت زمان كار دستگاه اتوكلاو از فشار دادن دكمه ‏start‏ (شروع كار) تا پایان كار سیستم، مجموع سه زمان : ‏Preheating Time‏ (زمان اولیه) ، ‏Sterilization Time‏ (زمان استریلیزاسیون) و ‏Drying Time‏ (زمان خشك شدن) است.

در مورد زمان استریلیزاسیون توضیح داده شد، زمان خشك كردن در اتوكلاو مجهز به سیستم خشك‌كن نیز توسط كمپانی سازنده تعیین می‌شود و مقدار آن ثابت است. لیكن زمان ‏Preheating‏ (زمان اولیه) وابسته به پارامترهای دیگری است. چنانچه اتوكلاو مجهز به پمپ وكیوم باشد "زمان اولیه" وابسته به تعداد دفعات وكیوم و نوع دستگاه، متفاوت خواهد بود. ضمناً عواملی همچون دمای محیط اطراف و دمای اولیه چمبر و نیز نوسانات برق شهر در تعیین زمان اولیه ‏‎(Preheating)‎‏ نقش بسزایی دارد.پس اصطلاح اتوكلاوهای ۳ دقیقه ای بدون شك غلط و فاقد اعتبار است.

● بررسی اهمیت وكیوم در اتوكلاو:

زمانیكه‌ درب اتوكلاو را بسته و دكمه شروع (‏start‏ ) فشرده می‌شود، عملیات دستگاه آغاز می‌گردد. در این لحظه در داخل چمبر اتوكلاو بسته‌های هوایی وجود دارد. این بسته‌های هوایی به علت اختلاف الاستیسیته فیزیكی با بخار تركیب نمی شود و سرد باقی می‌مانند و در نتیجه از استریلیزاسیون جلوگیری می‌كنند. ضمناً وجود بسته‌های هوایی در ابزارآلات حفره‌دار انكارناپذیر است. بنابراین لازم است راه حل مناسبی برای از بین بردن این بسته‌های هوایی ارائه شود.

▪ پمپ وكیوم؛ تضمین استریلیزاسیون مناسب

اكثر اتوكلاوها به سیستم وكیوم ترمودینامیك مجهز هستند، اما این سیستم صرفاً موجب از بین رفتن بسته‌های هوایی داخل چمبر خواهد شد، بدین‌ترتیب بسته‌های هوایی داخل ابزارآلات حفره‌دار همچنان سرد و غیر استریل باقی خواهند ماند. به منظور استریل نمودن ابزارآلات حفره دارد (مانند توربین در دندانپزشكی) نیاز به پمپ وكیوم مجزا است.

▪ وجود پمپ دو مزیت اصلی دارد:

۱) آنكه قبل از شروع سیكل استریل جهت خارج كردن بسته‌های هوایی (‏prevacuum‏ )‏

‏۲) در پایان عملیات دستگاه به منظور خشك كردن ابزارآلات وارد عمل خواهد شد.

نكات كلی كه در خرید دستگاه اتوكلاو باید به آن دقت نمود:

- با توجه به فشاری كه دستگاه در آن كار می‌كند، لازم است در اتوكلاو مجهز به سیستم قفل مكانیكی و نیز الكترومگنتیك باشد و تا زمانیكه فشار دستگاه به صفر نرسد، درب دستگاه باز نشود،

- جنس چمبر حتی المقدور از جنس فولاد ضد زنگ (stainless steel‏ ) بوده و المنت دور تا دور چمبر قرار گرفته باشد تا گرما كاملاً به طور یكنواخت توزیع گردد،‏

- چاپگر به منظور مستندسازی عملیات استریلیزاسیون، گزینه مناسبی در دستگاههای اتوكلاو است،

- جدیدترین نوع اتوكلاوها مجهز به سیستم Water Clean‏ است، بدین ترتیب دستگاه به‌طور مستقیم به لوله كشی آب شهر متصل شده و نیاز به آب مقطر از میان می‌رود و ‏

- اتوكلاوهای سریع (fast‏ ) با كاهش زمان خشك‌كردن، سرعت عملیات دستگاه را به مراتب افزایش می‌دهند. سیكل ‏flash‏ در كنار سیكلهای ۱۲۱ درجه سانتی‌گراد (بدون پوشش و با پوشش) و سیكل ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد (بدون پوشش و با پوشش) موجب افزایش سرعت دستگاه می‌شود.

‏

نویسنده: شرکت بین المللی راسم