وقتی ترکیه نمی خواهد در اختیار غرب باشد

خاورمیانه این روزها کانون توجه رسانه ها است, از طرفی مسایل پیش آمده در پاکستان که هیلاری کلینتون را به آنجا کشانده, و از طرفی حملات تروریستی مداوم در افغانستان و ابطال انتخابات این کشور, موضوع عراق و مسایلی که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران به وجود آمده, به اضافه روابطی که بین ایران و ترکیه در حال پی ریزی است, علت اصلی این توجه می باشد

خاورمیانه این روزها کانون توجه رسانه‌ها است، از طرفی مسایل پیش آمده در پاکستان که هیلاری کلینتون را به آنجا کشانده، و از طرفی حملات تروریستی مداوم در افغانستان و ابطال انتخابات این کشور، موضوع عراق و مسایلی که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران به وجود آمده، به اضافه روابطی که بین ایران و ترکیه در حال پی‌ریزی است، علت اصلی این توجه می باشد.

در این میان، سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به ایران بیش از مسایل دیگر مورد توجه قرار می گیرد، همان قدر که این سفر برای ترکیه و ایران با اهمیت است، برای امریکا و متحدان اروپایی اش نیز مهم است.

این سومین بار است که اردوغان به همراه تیم ترکی به ایران سفر می کند اما به نظر، این سفر متمایز از دو سفر قبلی باشد، چرا که ترکیه از سویی قطع رابطه خود با ارمنستان را به دوستی تبدیل کرده و پس از صد سال این دو کشور با یکدیگر رابطه برقرار کردند، ارمنستان کشوری است که به دلیل نسل کشی ارامنه توسط ترکها قریب یک قرن پیش قطع روابط همه جانبه با ترکیه را در دستور کار قرار داد اما امروز در شرایطی این رابطه را برقرار می کند که برخی تحلیل گران معتقدند احیای روابط به ضرر ایران است.

در سالهای اخیر ارمنستان به عنوان کشوری برای ایران به حساب می آمد که به دلیل قطع روابط این کشور با ترکیه به نوعی حیات خلوت ایران به حساب می آمد، از اینرو سفر رجب طیب اردوغان به ایران و افزایش مبادلات از ۱۰ میلیارد دلار به ۳۰ میلیارد دلار در پنج سال آینده نیز توافقی دوستانه بین دو کشور بر سر ارمنستان می تواند باشد، این در حالی است که مبادلات تجاری دو کشور تا سال ۲۰۰۰ تنها دومیلیارد دلار برآورد می‌شد که این رقم در سال ۲۰۰۸ به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافته است.

از سوی دیگر، ترکیه که درسال‌های اخیر به افزایش قدرت خود می اندیشد، سعی در تقویت رابطه خود با کشورهای همسایه دارد، برداشتن مقررات مرزی و مسافرت بین ترکیه و سوریه بدون صدور روادید، دقیقا مانند همان چیزی که بین کشورهای اتحادیه اروپا وجود دارد نیز در این سطح از تحلیل قرار می گیرد، حرکتی که می تواند موجب خروج سوریه از انزوا شود، نکته ای که در برخی مصاحبه ها از سوی مسئولان دو کشور ایران و ترکیه نیز بیان شد و به‌عنوان یک دستور کار مشترک مرزی قابل بررسی است.

ترکیه حتی برای جلب رضایت کشورهای همسایه مبادرت به حذف رژیم صهیونیستی از مانور نظامی ناتو در خاک خود کرد که در نهایت منجر به لغو این مانور گردید، اقدامی که واکنش شدید تزیپی لیونی رهبر حزب مخالف(کادیما) و وزیر خارجه سابق رژیم صهیونیستی را برانگیخت و این اقدام را بحران نامید. وی خواستار پایان یافتن هر چه سریع‌تر بحران حاکم بین دو طرف شد، این حرکت ترکیه که می توان آن را تاکتیکی نیز خواند، تحسین روسای جمهوری کشورهای هم مرز با ترکیه را به دنبال داشت، به گونه ای که هم بشار اسد و هم احمدی‌نژاد رفتار ترکیه را پسندیده خواندند.

اواخر سال گذشته نیز اردوغان میزگرد "غزه، مدلی برای خاورمیانه" در اجلاس داووس را که شیمون پرز نیز در آن حضور داشت، به نشانه اعتراض ترک کرد و اظهارات وی خطاب به پرز مبنی بر اینکه "شما انسان ها را می کشید" با استقبال گسترده مردم کشور خود و سران کشورهای مخالف رژیم صهیونیستی مواجه شد.

به هر ترتیب سفر اردوغان به ایران نیز برای تقویت روابط با کشورهای همسایه تلقی می شود، چرا که برای کسب قدرت اولین اقدام بازسازی رابطه با همسایگان می باشد، سخن گفتن از مسایل فرهنگی مشترک بین دو کشور و نام بردن از شعرای ایرانی، تاکید بر حضور ایران در پروژه گازی نابوکو، انتقاد از بالا بودن عوارض گمرکی بین ایران و ترکیه، مقابله جمعی با تروریسم از پاکستان تا سوریه، تصریح بر حقانیت ایران در موضوع هسته‌ای، تأکید بر بعد غیرمیانجی گرانه‌ی سفر اخیر، اشاره به قدیمی ترین مرزها بین ایران و ترکیه و... همه در چارچوب تقویت رابطه ایران و ترکیه قابل بررسی است.

ترکیه در حالی تمایل خود به ایران را آشکار کرده که در طول سالیان گذشته برای پیوستن به اتحادیه اروپا با مشکلات فراوانی روبرو بوده است به گونه ای که این موضوع همواره به عنوان اهرم فشار اتحادیه اروپا به ترکیه برای هدایت سیاست‌های این کشور در چارچوب منافع کشورهای اروپایی بوده است، اما اکنون استراتژی دو طرفه ترکیه مبنی بر همکاری گسترده با ایران و تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا موجب نگرانی کشورهای عضو این اتحادیه شده است، به این معنی که امریکا و اتحادیه اروپا برخلاف رویه کنونی خواستار اعمال سیاست‌های سخت گیرانه ترکیه نسبت به ایران بودند، بیان این جمله که "نباید این چنین برآورد شود که از جایی جدا و به جایی ملحق می‌شویم." از سوی اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی موید سخن است که ترکیه هم به دنبال برآورده شدن خواسته های غرب و هم به دنبال تقویت رابطه با ایران است.

معضلات بین اتحادیه اروپا و ترکیه بیش از آنکه به ترکیه مربوط باشد به اتحادیه اروپا باز می گردد و در واقع حل این معضلات در پاسخ به این سوال نهفته است که ماهیت اتحادیه اروپا در آینده چه خواهد بود، به این معنا که حد نهایی مرزهای این اتحادیه کجا خواهد بود و آیا اتحادیه اروپا اتحادیه ای مسیحی است، اینها سوالاتی است که ترکیه را در گیرودار عضویت یا عدم عضویت قرار داده است، از طرفی طرفداران عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا معتقدند پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا را به خاورمیانه متصل می کند. در مقابل، مخالفان عضویت ترکیه معتقدند، این کار موجب پیوند اتحادیه اروپا با سوریه و عراق خواهد شد و در مدت زمانی معضلات این کشورها به اروپا وارد خواهد شد.

اوباما در سفری که به ترکیه داشت، این کشور را به عنوان پلی بین شرق و غرب عنوان کرده بود و نقش میانجی‌گرانه ترکیه را مورد اشاره قرار داده و از حضور ترکیه در اتحادیه اروپا استقبال به عمل آورده بود، در حال حاضر کشورهای فرانسه و آلمان به شدت مخالف حضور این کشور در اتحادیه اروپا هستند و برخی کارشناسان و همچنین مردم ترکیه معتقدند علت این مخالفت‌ها، مسلمان بودن اکثریت مردم این کشور است.

سید حامد حجت