نیم نگاهی به زندگی شکافنده علوم

اسم مبارك آن بزرگوار محمد, و لقب مشهور او باقر است كه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله آن حضرت را طی روایاتی به این لقب ملقب فرمود

اسم مبارك آن بزرگوار محمد، و لقب مشهور او باقر است كه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله آن حضرت را طی روایاتی به این لقب ملقب فرمود. كنیه مشهور آن حضرت، ابی جعفر و عمر مبارك ایشان مثل عمر پدر بزرگوار و جد بزرگوارشان حسین علیه السلام پنجاه و هفت سال بود. در اول رجب المرجب سال پنجاه و هفت ه. ق. متولد شد و در سال ۱۱۴ از هجرت به دست ابراهیم بن ولید و به دستور هشام بن عبدالملك مسموم و شهید گردید. سه ساله بود كه حماسه كربلا واقع شد و آن بزرگوار كربلا را مشاهده فرمود. بعد از حماسه كربلا سی و چهار سال با پدر بزرگوار خود، زندگی پر تلاطمی را پشت سر نهاد. مدت امامت آن حضرت تقریباً نوزده سال بود.امام باقر دو امتیاز در میان ائمه علیهم السلام دارد. اول جد پدری ایشان امام حسین علیه السلام و جد مادری آن حضرت امام حسن علیه السلام است . از این جهت در حق ایشان گفته شده: «علوی من علویین و فاطمی من فاطمیین و هاشمی من هاشمیین.» از نظر نسبت امتیاز فوق العاده ای را دارا است. خصوصاً این كه مادر ایشان فاطمه دختر امام حسن علیه السلام زنی بسیار عالمه و مقدسه بود. از امام صادق نقل شده كه فرمود: «جدّه ام صدیقه ای بود كه در میان اولاد امام حسن، مثلش دیده نشده است.» و نیز خرق عادتی از ایشان نقل می‌كند و می‌فرماید: «مادرم پای دیواری نشسته بود كه دیوار فرو ریخت. مادرم گفت: ساقط نشو به حق مصطفی كه خداوند اذن نداده است كه ساقط شوی. دیوار باقی ماند تا جدّه ام از پای آن گذشت.

امتیاز دیگر آن كه وی پایه گذار انقلاب فرهنگی شیعه محسوب می‌شود. گرچه انتشار معارف شیعه به دست امام صادق علیه السلام صورت گرفت ولی به دست امام باقر پایه گذاری شد.

خواصّ اصحاب امام باقر و همچنین افرادی كه از او روایت نقل می كنند بیشتر از چندین هزار نفرند. ولی افراد فوق العاده مبرزی در میان آنها وجود دارند كه جداً باید گفت فخر شیعه هستند. اجماع شیعه بر این است كه در میان اصحاب رسول الله و تابعین آنها كه شاگردان اصحاب هستند و آن شش نفر عبارتند از: زراره معروف، الخربوز، ابو بصیر، فضیل بن یسار، محمدبن مسلم و یزید بن معاویه، كه یكی از آنها مثل محمد بن مسلم سی هزار روایت از امام باقر روایت كرده است.

در دوران امام باقرعلیه السلام دولت بنی امیه رو به زوال بود. مردم از آنها متنفر بودند. به علت وجود كسی چون عمر بن عبدالعزیز، كه علاوه بر این كه نفع بزرگی برای شیعه داشت ضرر بزرگی نیز برای بنی امیه داشت و اختلاف شدیدی كه در ممالك اسلامی پدید آمده بود و هر كسی از گوشه ای قیام می كرد، خلفا به سرعت تغییر می‌كردند ـ چنانكه در مدت امامت امام باقر علیه السلام، در مدت نوزده سال پنج خلیفه روی كار آمدند: ولیدبن عبدالملك، سلیمان بن عبدالملك، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملك، هشام بن عبدالملك ـ پس موقعیت مناسبی برای آن حضرت كه از ظلم بنی امیه فارغ شده بود، پدید آمد كه انقلاب علمی را آغاز نماید و بزرگانی از عامه و خاصه در اطراف ایشان جمع شدند و حقایق اسلام، لطایف اسلام و بالاخره معارف اسلام را منتشر كردند. از این جهت رسول اكرم به ایشان لقب باقر داده است. لسان العرب می گوید: لقب به لانّه بقر العلم و عرف اصله واستنبط فرعه و توسع فیه، والتبقر التوسع.

«امام باقر ملقب به این لقب است چون شكافنده علم است. پایه علوم اسلامی را شناخت و فروع آن را درك فرمود و آن را توسعه داد» و ریشه تبقّر به معنی توسعه است.

عامه و خاصه نقل می كنند كه رسول اكرم به جابر بن عبدالله انصاری فرموده است:

"یا جابر یوشك ان تبقی حتّی تلقی ولداً من الحسین یقال له محمد یبقر علم النبیین بقراً، فاذا لقیته فاقرأه منی السلام"؛

ای جابر، تو زنده می مانی تا مردی از اولاد حسین را كه نامش محمد است ملاقات می‌كنی كه او علم انبیا را می‌شكافد. هنگامی كه او را دیدی سلامم را به او برسان.»

و جابر وقتی سلام پیامبر را به امام باقر رسانید حضرت فرمودند: «وصیت كن كه در این چند روزه می میری. جابر گریست و گفت: "از كجا می گویی؟" حضرت فرمودند: "ای جابر به خدا قسم پروردگار عالم علم گذشته و آینده را تا روز قیامت به من عنایت فرموده است.»

آن حضرت را باقر نامیده اند چون انتشار دین و معارف اسلامی را او شالوده ریزی كرده است. مفید در ارشاد گوید: «افرادی از اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله كه مانده بودند نظیر جابربن عبدالله انصاری و بزرگان از تابعین رؤساء مسلمین از فقها و غیر فقها نظیر جابر جعفی، كیسان سختیانی، امین مبارك، زهری، اوزاعی، ابی حنیفه، مالك، شافعی و زیاد بن منذر، از امام باقر روایت نقل می كنند. همچنین مصنفینی نظیر طبری، بلاذری، سلامی، خطیب، ابی داود، اسكافی، مروزی، الاصفهانی، بسیط و نقاش و غیرهم از امام باقر علیه السلام روایت نقل می كنند. این افراد از علمای عامه هستند كه بعضی از آنان به فیض محضر امام باقر رسیده اند. و بسیاری از علمای اهل تسنن اقرار دارند كه حضرت، بزرگترین عالم زمان خویش بوده است. حتی حكم بن عتیبه یكی از علمای بسیار بزرگ عامه در تفسیر این آیه شریفه: "ان ذلك للمتوسّمین" گفته است. "والله محمد بن علی منهم"؛ به خدا قسم محمد باقر از متوسّمین است. عبدالله بن عطا كه او نیز از علمای عامه است می گوید: ما رایت العلماء عند احدٍ اصغر علما منهم عند ابی جعفر لقد رایت الحكم بن عتیبهٔ عنده كانه متعلم؛ ندیدم دانشمندان را كه نزد كسی چنین خویش را كوچك پندارند كه نزد امام باقر كوچك بودند؛ حكم بن عتیبه نزد امام باقر فقط یك شاگرد بود."

ما امامانی هستیم رهنما و چراغ‌های درخشان و علم افراشته شده برای مردم. ماییم سابقون و آخرون. یعنی اول ماییم و آخر ماییم ـ اشاره به واسطه فیض است ـ هر كه به ما پناه برد، رستگار می شود و هر كه از ما تخلف كند، غرق خواهد شد.

خواصّ اصحاب امام باقر و همچنین افرادی كه از او روایت نقل می كنند بیشتر از چندین هزار نفرند. ولی افراد فوق العاده مبرزی در میان آنها وجود دارند كه جداً باید گفت فخر شیعه هستند. اجماع شیعه بر این است كه در میان اصحاب رسول الله و تابعین آنها كه شاگردان اصحاب هستند و آن شش نفر عبارتند از: زراره معروف، الخربوز، ابو بصیر، فضیل بن یسار، محمدبن مسلم و یزید بن معاویه، كه یكی از آنها مثل محمد بن مسلم سی هزار روایت از امام باقر روایت كرده است، و می گویم این روایات از اسرار است كه به كسی نباید بگویم.»

امام باقر دو امتیاز عالی علاوه بر امتیازهایی كه برای ائمه علیهم السلام وجود دارد، در میان ائمه دین دارند و از زبان ایشان به بعضی از آن امتیازها اشاره شده است.

مناقب ابن شهر آشوب از امام باقر نقل می كند كه حضرت فرموده اند:

"نحن جنب الله و نحن حبل الله و نحن رحمهٔ الله علی خلقه و بنا یفتح الله و بنا یختم الله، نحن ائمهٔ الهدی و مصابیح الدجی و نحن العلم المرفوع لاهل الدنیا و نحن السابقون و نحن الآخرون، من تمسك بنا لحق و من تخلف عنا غرق. نحن قادهٔ المحجلین و نحن حرم الله و نحن الطریق والصراط المستقیم الی الله عزوجل و نحن من نعم الله علی خلقه و نحن المنهاج و نحن معدن النبوهٔ و نحن موضع الرسالهٔ و نحن اصول الدین و الینا یختلف الملائكهٔ و نحن السراج لمن استضاء بنا و نحن السبیل لمن اقتدی بنا و نحن الهداهٔ الی الجنهٔ و نحن عروهٔ الاسلام و نحن الجسور و نحن القناطر من مضی علینا اسبق و من تخلف عنا محق و نحن السنام الاعظم و بنا یصرف الله عنكم العذاب من ابصر بنا و عرفنا و عرف حقنا و اخذ بامرنا فهومنا."

این خطبه شریفه اشاره به آیات قرآن و روایات قطعی از پبامبر اكرم است.

«ما جنب خداوند متعالیم، جنب به معنی پهلو است و عرب چنانچه از وجه كه به معنی صورت است اراده ذات می‌كند و از ید كه به معنی دست است اراده قدرت می كند، از جنب، اراده قرب می كند. و چون اهل بیت علیهم‌السلام منتهای قرب الهی را دارند به آنها جنب الله گفته می شود. این جمله امام باقر اشاره است به آیه ای كه در سوره زمر است:

ان تقول نفس یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله(۱)؛ توبه كنید قبل از این كه بگویید ای وای به من و تفریط گری من درباره خدا.» بنابراین تفسیر، معنی چنین می‌شود كه می‌گوید: ای وای به من كه سرو كاری با اهل بیت نداشتم. ماییم حبل الله. جمله اشاره است به آیه شریفه واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا(۲)؛ «چنگ بزنید به ریسمان محكم خدا و متفرق نشوید». ماییم از جمله رحمت واسعه پروردگار كه بر بنده ها دارد. جمله اشاره است به آیه شریفه «و رحمتی وسعت كل شیء(۳) »؛ رحمت من هر چیزی را فرا گرفته است.

پی نوشت ها:

۱- زمر، قسمتی از آیه ۵۶.

۲- آل عمران، قسمتی از آیه ۱۰۳.

۳- اعراف، قسمتی از آیه ۱۵۶.

۴- بقره، قسمتی از آیه ۱۴۳.

۵- اعراف، قسمتی از آیه ۱۵۶.

۶- انعام، قسمتی از آیه ۱۲۴.

۷- بقره ، قسمتی از آیه ۲۵۶.

---