نوشابه متهم می شود

كودكانی كه از سن كم شروع به مصرف نوشابه می كنند, چنان به كافئین آن وابسته می شوند كه در بزرگسالی به شكلی ناخواسته یك نوشابه خور حرفه ای خواهند شد

نوشابه خیلی ضرر دارد: چاق‌كننده است، بروز دیابت را تسریع می‌كند، استخوان‌ها و دندان‌ها را از بین می‌برد، به دستگاه گوارش آسیب می‌‌رساند، جلوی جذب مواد را می‌گیرد ، رشد كودك را دچار وقفه می‌كند، باعث كاهش تمركز و افت تحصیلی می‌شود، تعادل غذایی كودك و نوجوان را به هم می‌زند و خیلی‌خیلی چیزهای دیگر. نوشابه خیلی ضرر دارد اما تعداد هوادارانش هم كم نیست. نوشابه، عصاره تمام بدی‌هاست كه در یك بطری یا قوطی خوش‌آب و رنگ، با بسته‌بندی فریبنده، انتظارمان را می‌كشد، هر جا كه برویم: خانه، رستوران، فروشگاه، اداره، مدرسه، دانشگاه و . . .

● روزی، روزگاری نوشابه

نوشابه‌های گازدار یا به تعبیر دیگر نوشابه‌های كولادارColas نوشیدنی‌های كافئین‌دار و شیرینی هستند كه با استفاده از دی‌اكسیدكربن گازدار شده‌اند. طعم‌های مختلف آنها به اسانس‌های متفاوتی مربوط می‌شود كه در ساخت‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرد: مركبات (پرتقال، لیمو، لیموترش)، دارچین، جوز و وانیل.وجه نامگذاری آنها به درخت كولا Kola‌ و مغز قهوه‌سودانی برمی‌گردد. در نوشابه‌های كولادار اولیه، از این ماده به عنوان منبع تامین‌كننده كافئین استفاده می‌شد. البته امروزه انواع فاقد كافئین هم در بازار موجود است. شیرین‌كننده‌هایی كه در این نوشابه‌ها استفاده می‌شود، به نسبت نوع محصول و كاربرد آن متفاوت است. شكر، شیره ذرت (حاوی فروكتوز زیاد)، یا شیرین‌كننده‌های مصنوعی از پرمصرف‌ترین این مواد به حساب می‌آیند.در فرایند تولید نوشابه‌های گازدار، وقتی دی‌اكسیدكربن را در آب حل می‌كنند، سروكله اسید كربنیك پیدا می‌شود. وقتی می‌گویند این نوشیدنی‌ها به شدت اسیدی‌اند، به همین دلیل است. وقتی ماده‌ای تا این اندازه اسیدی باشد، طبیعتا اگر در كنار مواد قلیایی قرار بگیرد، واكنش‌های شیمیایی شدیدی ایجاد می‌كند. خیلی از این نوشابه‌ها مقادیر زیادی اسید فسفریك و اسید سیتریك هم دارند كه شدت اسیدی بودن نوشابه را افزایش می‌دهد. صدای فش‌فشی )fizzing(‌ كه هنگام باز كردن این نوشابه‌ها شنیده می‌شود، به خاطر خروج دی‌اكسیدكربن از محلول است. وقتی كه به نوشابه، یخ اضافه می‌كنیم این صدا تشدید می‌شود چون یخ هم حاوی مقادیری دی‌اكسید كربن است.

● همه جا، كولا

احتمالا كلمه كولا Cola را شركت كوكاكولا در میان مردم رایج كرده است. این شركت اصلی‌ترین سازنده نوشابه‌های كولادار در جهان است. شركت‌های دیگر نیز تا مدت‌ها از پسوند كولا بر روی نام محصولات‌شان استفاده می‌كردند. مدیران كوكاكولا كه از این مسئله ناراضی بودند، شكایت مفصلی تنظیم كردند و حق انحصاری استفاده از پسوند "كولا" و نیز شكل اختصاری آن، "كوكCoke "‌ را در اختیار گرفتند. با پیشنهاد وكلای این شركت، قرار شد عبارت "نوشابه‌های كولادارCola Drinks "‌ به عنوان نام ژنریك برای این نوع نوشابه‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.كولاهای معروف در سطح جهان، به جز كوكاكولا، عبارتند از: پپسی، ویرجین‌كولا و رویال‌كراون. در آلمان آفری‌كولا تولید می‌شود كه در میان كولاهای جهان بالاترین میزان كافئین را دارد. تامزاپ نوشابه كولاداری است كه در كشور هند تولید می‌شود. اینكاكولا نیز یكی از كولاهای معروف است كه توسط گروه نوشابه‌سازی كوكاكولا در خیلی از كشورهای جهان ساخته می‌شود و به‌خصوص در میان ساكنان كشورهای امریكای جنوبی طرفداران زیادی دارد.

توكولا و تروپی‌كولا در كوبا تولید می‌شود و دركمال تعجب، كوباكولا محصول كشور سوئد است. در كشور فلسطین، در نوار غزه، كارخانه‌ای هست كه استاركولا تولیدمی‌كند. از چند سال پیش، كارخانه‌ای فرانسوی شروع به تولید مكاكولا (كولای مكه) كرده است. در میان كولاها، اوپن‌كولا هم داریم كه فرمول ساخت آن توسط كارخانه سازنده، آشكار open شده‌ است. نوشابه‌های گازدار ایرانی هم كه البته نیازی به نام‌بردن ندارند و تعداد‌شان هم با توجه به مصرف فراوان آنها در كشور، روبه افزایش است. نوشابه‌های ایرانی مدتی است كه سر از بازارهای خارجی هم درآورده‌اند. خلاصه هیچ‌جای دنیا خالی از كولا نیست و هركجا كه این نوشابه‌های گازدار هستند، منتقدان‌شان هم حاضر و آماده‌اند. دعوای میان كارشناسان بهداشت و كارخانه‌های كولاساز، تاریخی به قدمت ساخت و تولید اولین نوشابه‌های این‌چنینی دارد.

● وقتی یك نوشابه می‌خورید، چه اتفاقی می‌افتد؟

▪ ۱۰ دقیقه بعد:

۱۰ قاشق چای‌خوری شكر وارد بدن‌تان می‌شود. می‌دانید چرا با وجود خوردن این حجم شكر دچار استفراغ نمی‌شوید؟ چون اسید فسفریك، طعم آن را كمی می‌گیرد و شیرینی‌اش را خنثی می‌كند.

▪ ۲۰ دقیقه بعد:

قند خون‌تان بالا می‌رود و منجر به ترشح ناگهانی و یك‌جای انسولین می‌شود. كبدتان شروع می‌كند به تبدیل قند به چربی تا قند خون، بیشتر از این بالا نرود.

▪ ۴۰ دقیقه بعد:

حالا دیگر جذب كافئین كامل شده؛ مردمك‌های‌تان گشاد می‌شود، فشار خون‌تان بالا می‌رود و در پاسخ به این حالت، كبدتان قند را به داخل جریان خون رها می‌كند. گیرنده‌های آدنوزین مغز حالا بلوك می‌شوند تا از احساس خواب‌آلودگی جلوگیری كنند.

▪ ۴۵ دقیقه بعد:

ترشح دوپامین افزایش پیدا می‌كند و مراكز خاصی در مغز كه حالت سرخوشی ایجاد می‌كنند، تحریك می‌شوند. این همان مكانیسمی است كه در مصرف هروئین منجر به ایجاد سرخوشی می‌شود.

▪ بعد از ۶۰ دقیقه:

اسید فسفریك موجود در نوشابه، داخل روده كوچك به كلسیم، منیزیم و روی می‌چسبد. متابولیسم بدن افزایش پیدا می‌كند. میزان بالای قند خون و شیرین‌كننده‌های مصنوعی، دفع هرچه بیشتر كلسیم را از طریق ادرار باعث می‌شوند.

▪ مدتی بعد:

كافئین در نقش یك داروی مدر (ادرارآور) وارد عمل می‌شود. حالا دیگر كلسیم و منیزیم و رویی كه قرار بود جذب بدن شود بیش از پیش از طریق ادرار دفع می‌شود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الكترولیت‌ها نیز از دست می‌رود.

▪ مدتی بعدتر:

كم‌كم آن غوغایی كه در بدن‌تان ایجاد شده بود، فروكش می‌كند و نوبت به افت قند می‌رسد. در این مرحله یا خیلی حساس و تحریك‌پذیر می‌شوید یا خیلی كرخت و بی‌حال. حالا دیگر تمام آن آبی را كه از طریق نوشابه وارد بدن خود كرده بودید، دفع كرده‌اید؛ آبی كه می‌شد به جای اسید و كافئین و شكر، حاوی مواد مفیدی برای بدن‌تان باشد. تا چند ساعت بعد اثر كافئین هم از بین می‌رود و شما هوس یك نوشابه دیگر می‌كنید.

● عصاره تمام بدی‌ها

بیماری‌های قلبی عروقی شایعترین عامل مرگ‌ومیر در ایران و در خیلی دیگر از كشورهای جهان است. چاقی، دیابت، فشارخون، استعمال دخانیات، چربی بالای خون و استرس از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز بروز این بیماری‌ها و نهایتا سكته‌قلبی هستند. خیلی از این عوامل خطرساز با الگوی‌ غذایی جامعه ارتباط مستقیم دارند.‌ مصرف نوشابه‌های گازدار هم، در كنار غذاهای‌ چرب‌ و شور و طبخ‌شده با روغن‌های‌ جامد، بخشی از این الگوی غذایی نادرست است.

كافئین كه ماده اصلی نوشابه به حساب می‌آید، ماده‌ای است كه ایجاد وابستگی می‌كند. جالب این‌‌كه كافئین موجود در نوشابه‌های گازدار نسبت به دیگر نوشیدنی‌های حاوی كافئین مانند قهوه و چای، با سرعت بیشتری جذب بدن می‌شود. اضطراب، اختلال خواب، افزایش فشارخون، به هم‌خوردن ریتم طبیعی قلب، بالا‌رفتن كلسترول خون، تشدید علایم پیش‌از قاعدگی، كم‌آبی، مشكلات بارداری و . . . بعضی از عوارض مصرف زیاد كافئین است.

كافئین بسیار وابسته‌كننده است و قطع ناگهانی مصرف آن منجر به پاره‌ای عوارض جسمانی و روانی موقت می‌شود. مطالعات نشان داده كودكانی كه از سن كم شروع به مصرف نوشابه می‌كنند، چنان به كافئین آن وابسته می‌شوند كه در بزرگسالی به شكلی ناخواسته یك نوشابه‌خور حرفه‌ای خواهند شد.

بعضی از مواد نگهدارنده موجود در نوشابه و همچنین اسید بنزوئیك نیز از جمله موادی هستند كه می‌توانند‌ ‌نوشابه‌خورهای حرفه‌ای را به سمت بیماری‌های صعب‌العلاج‌ ‌و سرطان سوق بدهند. رنگ‌های كارامل كه در تهیه نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای سم‌زدایی در كبد تجمع پیدا می‌كند و این عضو حیاتی بدن برای سم‌زدایی مواد رنگی مجبور به تحمل فشار زیادی می‌شود.با مصرف نوشابه، میزان اسید فسفریك خون بالا می‌رود و از آن‌جایی كه كلیه‌ها نمی‌توانند آن را سریعا دفع كنند، دچار یك فشار مضاعف می‌شوند. از طرف دیگر، یون‌های كلسیم كه به‌دنبال مصرف نوشابه از استخوان‌ها كنده می‌شود، داخل خون جریان پیدا می‌كند و با افزایش یافتن غلظت آن، در كلیه‌ها رسوب می‌كند.

این امر در بلند‌مدت باعث تشكیل سنگ‌های دستگاه ادراری می‌شود. به‌ دنبال‌ مصرف‌ نوشابه، ماده‌ سخت‌ مینای‌ دندان‌ در این‌ اسید حل‌ می‌شود و حدود ۸ تا ۱۸ درصد آن‌ همراه‌ با‌ ‌ادرار، یعنی از طریق كلیه‌ها، دفع‌ می‌شود. باقیمانده‌ آن هم‌ در سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها، پوست‌ و سایر اعضای بدن تجمع‌ پیدا می‌كند و به این ترتیب عملكرد كلیه‌ها‌ را تحت تاثیر قرار می‌دهد.نوشابه محلولی است به شدت اسیدی. در سرتاسر لوله گوارش، تنها معده است كه می‌تواند چنین اسیدیته‌ای را تحمل كند اما برای مثال تكلیف دهان، گلو و مری چه می‌شود؟ مخاط این سه در برابر اسید به شدت حساس و آسیب‌پذیر است. به علاوه، اسید فسفریك موجود در نوشابه به شكل رقابت با اسید معده وارد تعامل می‌شود و اثر آن را خنثی می‌كند. به این ترتیب در عملكرد معده اختلال ایجاد می‌شود. وقتی معده كارایی خودش را از دست می‌دهد، غذای مصرفی خوب هضم نمی‌شود و شخص دچار نفخ، دل‌درد و دیگر علایم سوء‌هاضمه می‌شود. با مصرف نوشابه، افراد دچار گاستریت یا زخم‌های گوارشی این علایم را با شدت دوچندان تجربه می‌كنند. گازهای موجود در نوشابه، معده را به شدت آزار می‌دهد.

از آن‌جایی كه نوشابه بیشتر همراه با وعده‌های اصلی غذا مصرف می‌شود، حجم و فشار درون معده را زیاد می‌كند و سبب بالارفتن دیافراگم و فشار بر قلب هم می‌شود. مصرف نوشابه‌های سرد بعد از غذا تاثیر آنزیمهای گوارشی را كم می‌كند‌ ‌و در جذب مواد غذایی از روده اختلال ایجاد می‌كند.یكی دیگر از معایب مصرف نوشابه‌های گازدار، بروز كم‌خونی است. نوشابه‌ها باعث عدم جذب آهن در بدن می‌شود و به این ترتیب راه را برای ایجاد كم‌خونی هموار می‌كند. این امر به‌خصوص در گروه‌های مستعد به كم‌خونی مانند كودكان و به‌خصوص دختران، نمود بیشتری دارند.

زنان شیرده هم جزو گروهی هستند كه باید دور نوشابه را خط بكشند چون نوشابه نه ‌تنها دارای مواد مغذی نیست بلكه باعث از بین رفتن مواد مغذی در شیر مادر هم می‌شود. به این ترتیب، شیر مادر كه می‌تواند بهترین غذا برای كودك باشد، تبدیل به ماده‌ای می‌شود با ارزش غذایی كم.

● نوشابه، چاقی و هزاران بیش

چاقی و افزایش وزن یكی از جدی‌ترین تهدیدهای نوشابه‌های گازدار است. بخش اصلی این نوشیدنی‌ها را همان‌طور كه از نام‌شان ـ نوشابه ـ هم پیداست، آب تشكیل می‌دهد. نوشابه اگرچه فاقد ارزش غذایی است به خاطر شیرین‌كننده‌هایی كه در ساخت آن به كار می‌رود، كالری (انرژی غذایی) بالایی دارد. به عبارت ساده‌تر، نوشابه‌های گازدار به شدت چاق‌كننده هستند. قند موجود در یك بطری نوشابه گازدار، برابر با دو بسته شكلات است. میزان قند خالص موجود در یك بطری نوشابه گاز‌دار بیش از ۳۰۰ میلی‌گرم است و همین یك بطری، ۱۵۰ كالری انرژی وارد بدن می‌كند.

با مصرف هر‌ ‌بطری نوشابه گازدار، مقدار زیادی قند وارد بدن می شود كه این قند به سلول های لوزالمعده كه محل ترشح انسولین است، فشار وارد می‌كند و به این ترتیب شخص را یك قدم به ابتلا به بیماری دیابت نزدیك می‌كند. تحقیقات نشان داده افرادی كه روزانه حداقل یك بطری نوشابه مصرف می‌كنند، ۸۳ درصد بیشتر از افرادی كه در طول ماه فقط یك بطری نوشابه‌ ‌مصرف می‌كنند، به دیابت مبتلا می‌شوند. بعضی از كارشناسان اسم نوشابه را گذاشته‌اند شكلات مایع!

نوشابه‌خورهای حرفه‌ای به طور متوسط‌ ‌روزانه ۷ قاشق مرباخوری شكر از این طریق وارد بدن خود می‌كنند.

در نوشابه‌های رژیمی به جای شكر از شیرین‌كننده‌های مصنوعی ، عمدتا آسپارتام، استفاده می‌كنند كه خود این ماده، یك ماده اشتهاآور است و می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه و كاهش حافظه شود. مصرف بیش از اندازه آسپارتام خالی از عارضه نیست. تومور مغزی، نقص عضو جنین و بروز حمله‌های‌ ‌صرع بعضی از این عوارض هستند.

دکتر رضا کیاسالار

---