سالمندی دوران سرزندگی, اراده و عزت اجتماعی

«کسی که به خردسالان ترحم نکند و پیران ما را مورد احترام و تقدیر قرار ندهد از ما نیست سالمندان را احترام کنید تا در قیامت همنشین من باشید »
حضرت رسول ص

«کسی که به خردسالان ترحم نکند و پیران ما را مورد احترام و تقدیر قرار ندهد از ما نیست. سالمندان را احترام کنید تا در قیامت همنشین من باشید.»

حضرت رسول(ص)

روز ۹ مهرماه برابر با اول اکتبر به‌عنوان روز جهانی سالمند نامیده شده است. شاید این روز دلیلی باشد که بیشتر و دقیق‌تر به مساله سالمندی در کشور پرداخته شود.

افزایش طول عمر انسان‌ها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن ۲۱ بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که برخی از جوامع بشری با آن روبه‌رو شده و یا خواهند شد.

پدیده فوق ناشی از بهبود شرایط بهداشتی است که از یک طرف منجر به کاهش مرگ بویژه مرگ و میر کودکان و نهایتا افزایش امید به زندگی شده و از سوی دیگر با اعمال سیاست کنترل موالید باعث افزایش درصد سالخوردگان به کل جمعیت شده است. بنابراین باید سالخوردگی جمعیت را یک موفقیت بهداشتی محسوب کرد.

امروزه حدود ۷۰۰ میلیون نفر از جمعت جهان را افراد سالمند بالای ۶۰ سال تشکیل می دهند و تا سال ۲۰۵۰ این رقم به حدود دو بیلیون نفر خواهد رسید. ۸۰ درصد از این افراد سالمند در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.

● وضعیت سالمندی در منطقه مدیترانه شرقی

در کشورهای مدیترانه شرقی تا سال ۲۰۰۰ افراد بالای ۶۰ سال حدود ۵درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهند. در کشور ما بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۸۵ سالمندان بالای ۶۰ سال حدود ۳/۷ درصد کل جمعیت را شامل می‌شوند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۹ این رقم به ۹/۲۴درصد برسد. با توجه به موارد فوق می‌بایست به فکر برخورد صحیح با پدیده سالمندی و تامین نیازهای همه جانبه جمعیت روز افزون سالمندان در کشورمان باشیم.

در سال ۱۹۹۲ میلادی، یک پانل توصیه‌ای در منطقه مدیترانه شرقی در زمینه مراقبت از سلامت سالمندان برگزار گردید. در این پانل یک استراتژی منطقه‌ای در خصوص سلامت سالمندان در نظر گرفته شد که طی ۲ سال انجام گردید. اجزای این استراتژی به شرح زیر است:

۱) حساس کردن کشورهای عضو به تدوین و اجرای برنامه مراقبت از سلامت سالمندان و ارائه کمک‌های فنی مرتبط به این کشورها

۲. تاکید بر اهمیت هماهنگی‌های بین‌بخشی بین سازمان‌های دولتی، سازمان‌های غیردولتی و سازمان بهداشت جهانی در ایجاد دیدگاه‌های چندوجهی در سطح ملی

۳) ادغام مراقبت‌های سلامت سالمندان در سیستم ارائه خدمات بهداشتی

۴) تشویق به مراقبت از سلامت سالمندان به‌صورت یک مدل مشتمل بر خدمات اجتماعی اقتصادی

۵) شناسایی نقش PHC در ارائه بخش مراقبت از سلامت سالمندان در کشورها با تاکید بر جمعیت روستایی.

● ۳ اصل اساسی و ۶ جهت‌گیری استراتژیک

با توجه به مسایل موجود در راستای این استراتژی، این استراتژی به‌روز گردیده و برای سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۵ در پانزدهمین جلسه کمیته منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی برای منطقه مدیترانه شرقی در نظر گرفته شده است. بر این اساس برنامه عمل منطقه‌ای بر اساس ۳ اصل پایه‌ای زیر تهیه گردید:

۱) مشارکت سالمندان در پروسه توسعه

۲) تقویت سلامت جسمی و روانی سالمندان

۳) تامین محیط‌های حمایت‌کننده و توانمندکننده.

ایجاد محیط‌های حمایت‌کننده از سالمند نیاز به مداخله در بخش‌های متعددی علاوه بر بخش سلامت دارد. ۶ جهت‌گیری استراتژیک عمده برای مراقبت از سلامت سالمندی مورد نیاز است که مد نظر قرار گیرد:

۱) بازنگری و به روز نگاه داشتن استراتژی منطقه‌ای

۲) ایجاد و حفظ جداول اطلاعاتی جهت استفاده برای پروسه تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر شواهد در راستای مراقبت‌های جامع سالمندی در سطح ملی

۳) ایجاد یک شبکه ملی و منطقه‌ای چندوجهی در میان سازمان‌ها، موسسات آکادمیک و افراد دارای انگیزه و علاقه در زمینه سلامت سالمندی

۴) ادغام مراقبت‌های سلامت سالمندی در سیستم PHC و کوریکولوم آموزشی کارکنان سیستم مراقبت‌های جامع

۵) تامین دانش و مهارت‌های مناسب مورد نیاز سالمندان در زمینه مراقبت از خود و حمایت و ارتقای سلامت سالمندان، خانواده‌ها و جامعه در سطح وسیع

۶) حمایت از تحقیقات و آموزش در عرصه سالمندی و مراقبت‌های جامع.

● سالمندی فعال

سازمان بهداشت جهانی، سالمندی فعال را به‌عنوان یک هدف دست یافتنی برای سالمندان پذیرفته است.

سالمندی فعال به مفهوم سالمندی با تجربیات مثبت و زندگی طولانی‌تر به همراه فرصت‌های مستمر برای لذت بردن و مولد بودن است و یا به عبارتی سالمندی پویا بهینه‌سازی فرصت‌ها برای سلامت، مشارکت و امنیت به منظور افزایش کیفیت زندگی است. در این راستا ۴ اصل عمده را باید مورد توجه قرار داد:

۱) سالمندان ذخایر باارزشی هستند که باید اقدامات لازم برای برخورداری بهینه از خردمندی و کاردانی آنان در خانواده و جامعه به عمل آید

۲) فراهم ساختن زمینه مشارکت سالمندان در فرایند توسعه

۳) ترویج ارتباط بین نسل‌ها

۴) توجه به وضعیت سلامت سالمندان با توجه ویژه به شیوه صحیح زندگی.

با افزایش سن آسیب‌پذیری افراد نیز افزایش می‌یابد. علاوه بر آن شرایط زیستی سالمندان، آنها را بیشتر در معرض خطر عواملی که اثر منفی بر تندرستی آنها دارند قرار می‌دهد، مانند انزوای اجتماعی و حوادث که می‌توان تا حد زیادی آنها را کنترل نمود.

● سالمندی، بیماری نیست

پژوهش و تجربه نشان می‌دهد که حفظ تندرستی و سلامت سالمندان امری امکان‌پذیر بوده و نباید بیماری را جز جدایی‌ناپذیر سالخوردگی بدانیم.

شیوه صحیح زندگی که منجر به سالمندی سالم و فعال می‌شود روشی است که باید از مراحل اولیه جنینی آغاز شود تا بتوان از عوارضی همچون معلولیت ها و بیماری‌های مزمن در دوران سالمندی پیشگیری نمود. در این راستا محورهای کلان وزارت بهداشت در ابعاد سلامت سالمندان شامل این موارد است: بهبود شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی، ارائه مراقبت‌های ادغام یافته سالمندان در دو قسمت سالمند با شکایت و سالمند بدون شکایت، تعمیم پوشش بیمه در راستای ارائه مراقبت‌ها. مراقبت‌های بهداشتی و درمانی که سالمندان به آن نیاز دارند با سایر گروه‌های سنی متفاوت است. توجه به نیازهای بهداشتی و درمانی آنان باید جزو اولویت‌های سیاستگزاری و برنامه‌ریزی در بخش بهداشت باشد.

بسیاری از مشکلات روانی،اجتماعی سالمندان مربوط به کنار گذاشتن آنها از خانواده و فعالیت‌های اجتماعی است که ایجاد زمینه‌های مشارکت سالمندان در اجتماع، تقویت و اجرای قوانین حمایت‌کننده از ایشان می‌تواند از گام‌های موثر در رفع این مشکل باشد.

از عوامل مهم در تامین سلامت سالمندان تقویت عشق و مودت بین نسل‌ها است لذا استراتژی‌ها و سیاست‌های برنامه سلامت سالمندان می‌باید در جهت تحکیم وحدت نسل جوان و سالمند باشد.

ما بر این باوریم که برنامه‌ها و سیاست‌هایمان در زمینه‌هایی باید باشد که مشکلات سالمندان کنونی را در نظر داشته باشد و برای جمعیت سالمند آینده نیز تمهیدات لازم را فراهم نماید و می‌خواهیم که بین ارائه خدمات بهداشتی و خدمات اجتماعی تعامل و تعادل ایجاد نماییم. هدف کلی از اقداماتی که هم اکنون در کشور ما انجام می‌گیرد تامین، حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی سالمندان به منظور بهره مندی آنان از کیفیت زندگی بهتر از جنبه‌های مختلف در دوران سالخوردگی می‌باشد که باید تلاش مجدانه در این راستا داشته باشیم.

دکتر علیرضا مصداقی‌نیا

معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی