شکستنی است با احتیاط حمل شود

دانستنی های پوکی استخوان

سال‌ها طول کشید تا پزشکان فهمیدند که علت قوزکردن و خمیدگی برخی از سالمندان، ابتلا به پوکی استخوان است؛ بیماری خاموش و مهم قرن که توجه بسیاری از پزشکان را به خود جلب کرده. پوکی استخوان یا استئوپوروز، حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی و کاهش توده‏ استخوانی به شکستگی استخوان منجر می‏شود...

● بافت استخوان شبیه کندوی عسل است

اگر بتوانیم ساختمان داخلی بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببینیم، در حالت طبیعی، شبیه کندوی عسل است که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازه‏ فضاهای خالی بزرگ‌تر می‏شود و به عبارتی پوک‏تر می‏شود. به این ترتیب، استخوان‌ها نازک و شکننده می‏شوند، به حدی که به راحتی و حتی به خودی خود می‏شکنند (به‌خصوص در ناحیه سر استخوان ران که در گودی استخوان لگن جا دارد، ستون مهره‏ها و مچ دست).

● سن شروع و شیوع

در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده می‏شود. در سال‌های بعد از یائسگی، به‌خصوص در سال‌های اول، معمولا قدرت استخوان با سرعت زیادی کاهش می‏یابد. سپس این سرعت کم می‏شود ولی روند پوکی استخوان ادامه می‏یابد. زنان، مخصوصا آنها که بیشتر از ۶۰ سال دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان‏اند. در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمده‏ هورمون‌های جنسی، چنان که در زنان اتفاق می‌افتد، پیش نمی‏آید. کاهش تراکم وقدرت استخوان در آنها خیلی آهسته‏تر اتفاق می‏افتد. اما در ۶۵ تا ۷۰ سالگی، زنان و مردان با یک سرعت استخوان‌های خود را از دست می‏دهند.

● علایم و عوارض

چنان که قبلا گفته شد، ممکن است دچار پوکی استخوان باشید، بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشید. به همین سبب است که پوکی استخوان «بیماری خاموش» و یا «بیماری بی‏سر و صدا» نامیده می‏شود. در مراحل اولیه‏ بروز پوکی استخوان، علایم آن به ندرت ظاهر می‏شود، که این ظاهر نشدن علایم تشخیص بیماری را دشوار می‏کند.

▪ شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه بر استخوان‌ها مخصوصا در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره‏ها که غالبا این اولین علامت است.

▪ کمر درد شدید در نقطه‏ای خاص که نشانه شکستگی ست.

▪ قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‏‎شود.

▪ کوتاه شدن قد.

بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندان‌ها در سال‌های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است.

● بیماری خاموش

پوکی استخوان، بیماری خاموش نیز نامیده می‏شود، زیرا ممکن است شما متوجه هیچ علامتی نشوید. طی سال‌ها ممکن است استخوان‌هایتان را از دست بدهید، اما ندانید که پوکی استخوان دارید، تا زمانی که ناگهان یکی از استخوان‌هایتان بشکند. بعضی مواقع، وجود برخی از بیماری‌ها مثل پرکاری تیرویید، کم کاری غدد جنسی، آرتریت روماتویید، یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتن و لووتیروکسین باعث کم شدن قدرت استخوان‌ها و در نتیجه پوکی آنها می‏شود.

● عوامل خطر

▪ وزن: وزن کم بانوان بسیار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم می‏شود (زنانی که دارای اضافه وزن‏اند، معمولا در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلا به ناراحتی‏های دیگر در آنها زیادتر است.)

▪ ورزش نکردن: فعالیت نداشتن، کاهش توده‏های استخوان را تسریع می‏کند. ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامت بیشتر شما کمک می‏کند.

▪ کمبود کلسیم: کلسیم استخوان‌ها را قدرتمند می‏کند. اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمی‏کنید بدن شما سلول‌های استخوانی را تخریب می‏کند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آنها به دست آورد.

▪ سیگار کشیدن: زنانی که سیگار می‏کشند بیشتر از آنها که سیگار نمی‏کشند به پوکی استخوان (و سایر بیماری‌ها) دچار می‏شوند. بعضی داروهای تجویزی نظیر کورتن که در درمان آرتروز و آسم استفاده شود (از دکتر خود در این مورد سوال کنید).

▪ برنامه‏ غذایی پر پروتئین

▪ کمبود ویتامین D

● عوامل مستعدکننده

عوامل مستعدکننده‏ای که قابل کنترل نیستند:

▪ جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن دچار می‏شوند (در واقع ۴ برابر آقایان) زیرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر هم عمر می‏کنند.

▪ سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‏شود.

▪ شروع یائسگی: استروژن هورمون زنانه‏ای است که از کاهش توده‏ استخوان جلوگیری می‏کند. تولید استروژن در تخمدان‌ها بعد از یائسگی متوقف می‏شود، در نتیجه، از دست رفتن توده‏ استخوان تسریع می‏شود. زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از ۴۵ سالگی)، مانند بانوانی که تخمدان‌های آنها را با جراحی برداشته‏اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان‏اند.

▪ سابقه خانوادگی: وراثت بر مقدار استخوان‌های شما و سرعت از دست دادن آنها تأثیر دارد، اگر مادر شما شکستگی لگن یا مهره، ساعد و... داشته باشد، احتمال ابتلای شما به شکستگی دو برابر افراد دیگر است.

▪ استخوان‏بندی ظریف و کوچک: بانوانی که دارای استخوان‌های کوچک بوده، کوتاه قد و یا لاغر هستند، به خاطر وجود توده استخوانی کمتر، مستعد بروز پوکی استخوان‏اند.

▪ نژاد: بانوان اروپایی شمالی یا افراد ساکن آسیای جنوب شرقی، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان‏اند.

▪ بعضی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی نظیر بیماری تیروئید، پاراتیرویید، غدد جنسی، و غدد فوق کلیوی می‏توانند به پوکی استخوان منجر شوند.

● توده استخوانی

توده‏ استخوانی هر فرد معمولا در ۳۰ تا ۳۵ سالگی به بیشترین حد خود می‏رسد. پس از این سن، کم‌شدن توده استخوان به صورت یک روند طبیعی آغاز می‏شود. در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب می‏شود، بیشتر از مقداری است که ساخته می‏شود.

● تشخیص بیماری

▪ معاینه جسمانی:

معاینه و سابقه‏ پزشکی کمک می‏کند تا مشخص شود آیا در معرض پوکی استخوان هستید یا نه؟ پزشک‌تان می‏تواند به شما کمک کند تا برنامه‏ پیشگیری برای خود تعیین کنید.

▪ پرتوهای X و عکس‌های رادیولوژی:

معمولا برای تشخیص پوکی استخوان از رادیولوژی استفاده نمی‏شود، ولی گاهی اوقات، وقتی به دلایل دیگری عکس رادیولوژی گرفته می‏شود، پوکی استخوان را که نسبتا زیاد باشد هم در فرد مشخص می‏کنند.

● نمونه‌ای از شکستگی‌ها

از نمونه‏های شکستگی‌های خود به خودی این است که شاید روزی که فرد خم می‏شود تا ساک خرید روزانه‏اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس می‏کند و بعدا متوجه می‏شود که دنده‏ای شکسته دارد. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن می‏تواند باعث شکستگی مهره شود. شکستگی‌های ناحیه لگن، معمولا در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ می‏دهند. این شکستگی‏ها در بین شکستگی‌های دیگر از همه بدتر است، زیرا می‏تواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده می‏مانند معمولا تا آخر عمر علیل بوده، چنانچه نمی‏توانند بدون مراقبت دایمی آشنایی یا پرستاری زندگی کنند و برای همه‏ عمر به عصا یا چهار پایه‏های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند.

کوتاه شدن قد، روند طبیعی افزایش سن است، ولی چنانچه کاهش قد قابل توجه بیش از ۵/۲ سانتی‏متر باشد (نسبت به ۲۰ سالگی)، ممکن است همین، اولین علامت پوکی استخوان باشد.