مطبوعات کویت متاثر از جنبش زنان این کشور

با نگاهی به مطبوعات ۴۰ سال گذشتهء کویت و فعالیت های صورت گرفته توسط فعالان زن آن کشور معلوم می شود که از لحاظ حقوق زنان, روزنامه های کویتی نه به شیوه های محافظه کارانه پشتیبان وضع موجود هستند و نه به شیوه های آشکار از آزادی زنان حمایت می کنند

با نگاهی به مطبوعات ۴۰ سال گذشتهء کویت و فعالیت‌های صورت گرفته توسط فعالان زن آن کشور معلوم می‌شود که از لحاظ حقوق زنان، روزنامه‌های کویتی نه به شیوه‌های محافظه‌کارانه پشتیبان وضع موجود هستند و نه به شیوه‌های آشکار از آزادی زنان حمایت می‌کنند. با این حال، با گسترش تنوع فعالیت‌های جنبش زنان این کشور و پیچیده‌تر شدن راهبردها و اهداف زنان گروه‌های گوناگون، مطبوعات نیز به ناچار از این تحولات متاثر شده‌اند.

کویت همواره به مطبوعات آزاد و فضای متحرک مطبوعات خود در خاورمیانه شناخته شده است. در این کشور که تنها ۵/۲ میلیون نفر جمعیت دارد و دو سوم آن را ساکنان غیربومی ‌تشکیل می‌دهند، بیش از تمام کشورهای همسایهء آن روزنامه و مجله وجود دارد. تقریبا تمام گروه‌های سیاسی نشریاتی برای خود دارند. در کویت، اولین و بادوام‌ترین تلاش‌ها برای به‌وجود‌آمدن مطبوعات با کارکردهای مدرن، توسط خانواده‌ها و بازرگان‌های لیبرال صورت گرفت.

این به زنان نیز فرصتی داد که صدایی از آن خود پیدا کنند و دغدغه‌های خود را به طور جدی مطرح کنند و خواستار حقوق پایمال شدهء خویش بشوند. در نگاه اول این عجیب به نظر می‌رسد، چون طبقهء بازرگان که سعی در به دست گرفتن کنترل سرمایه‌های نفتی داشت، زنان را به شدت از دخالت در امور اقتصادی باز داشته بود اما در عین حال، بازرگانان اولین کسانی بودند که به تحصیلات دخترانشان اهمیت می‌دادند. آن‌ها گمان می‌کردند که از طریق زنان خانواده‌های خود می‌توانند دایرهء نفوذ اجتماعی خویش را وسیع‌تر و قدرت را از دست خانواده‌های حاکم سنتی خارج کنند، بنابراین، تغییر رویکرد آن‌ها از حذف زنان از عرصهء اقتصاد، به مشارکت دادن آن‌ها در فعالیت‌های اجتماعی را می‌توان به عنوان راهبردی برای گسترش نفوذشان در جامعهء مدرن و پیشبرد مدرنیزاسیون کشور تعبیر کرد. بنابراین، مطبوعات لیبرال نقشی محوری در زندگی زنان کویتی بازی کردند. تقریبا بین زنان و تمام مطبوعات کویت رابطهء نزدیکی به وجود آمد و تمام رسانه‌ها، اعم از رادیو، تلویزیون و روزنامه‌ها مسایل زنان را انعکاس می‌دادند و زنان نیز برای تغییر نگاه جامعه نسبت به نقش زنان در اجتماع از ظرفیت‌های رسانه‌ای استفاده می‌کردند.

از اولین سال‌های پیدایش مطبوعات چاپی در کویت، زنان از مطبوعات برای بیان خواسته‌های خویش استفاده می‌کردند. در ابتدا مجلات متعدد بخش‌هایی از صفحات خود را به مسایل زنان اختصاص می‌دادند. در این مجلات معمولا الگوی زن غربی، حامل ارزش‌های مدرنیته، برای زنان تحصیلکرده کویتی مورد توجه قرار‌می‌گرفت. در این صفحات زنان، به خصوص زنان طبقهء بازرگان که برای خارج شدن از انزوا شوق فراوان داشتند، فعالانه به نوشتن رو می‌آوردند و نیازها و انتظاراتشان از «آزادی» را شرح می‌دادند. «حجاب»، مفهوم «ناموس» و تمایل به تحصیلات و کار دستمزدی برای زنان از جمله مسایل محوری این صفحه‌ها بود.

از سال‌های ۱۹۶۰، نحوهء ارتباط زنان با رسانه‌ها و شکل انعکاس مسایل آنان تغییر کرد. مقاله‌های زنان از‌تریبون محدود صفحات زنان خارج شد و در کنار مقاله‌های مردان قرار گرفت. این حاکی از ظهور نسلی از زنان مدرن، تحصیلکرده و حقوق‌بگیر بود و خواسته‌های سیاسی جدی‌تری، از جمله حق رای را دنبال می‌کرد.

فعالیت‌های رسانه‌ای زنان، انتشار مجلات مستقل زنان را شامل می‌شد. اولین مجلهء زنان در سال ۱۹۶۵ توسط دختر یک خانوادهء بازرگان ثروتمند منتشر شد. به دنبال او زنان دیگری نیز دست به انتشار مجلاتی برای خود زدند. یکی از بانفوذترین این مجلات «ثمره» بود که به سردبیری فاطمه الحسین در سال ۱۹۹۱ منتشر شد و هدف از آن «روشنگری زنان شبه جزیرهء عرب و خلیج» بود و مسایل زیادی را پوشش می‌داد. «ثمره» یکی از اولین مجلات کشورهای حوزهء خلیج‌فارس بود که موضوعات مورد‌مناقشه‌ای همچون خشونت خانوادگی، ازدواج‌های اجباری و خیانت در ازدواج را مطرح می‌ساخت. در سال ۱۹۹۴، تیراژ این مجله به ۳۵ هزار نسخه رسید و هر شماره ۲۰۰ صفحه داشت. در سال ۱۹۹۶، گروهی از زنان با گرایش‌های اسلامی ‌دست به انتشار مجله‌ای به نام «نساء» زدند که مسایل زنان را با رویکردی اسلامی‌مورد خطاب قرار می‌داد.

زنان کویتی نیز همانند بسیاری دیگر از زنان منطقه، به خاطر طرح مسایل خود خسارت‌های روانی و فیزیکی فراوانی متحمل می‌شدند. به عنوان مثال، در ماه مارس ۲۰۰۱ هدیه سلطان السالم، سردبیر فمینیست مجلهء «المجالس» هنگام رفتن به دفتر مجله به قتل رسید. بعدها آشکار شد که این قتل به خاطر کینه‌توزی یک قبیله به خاطر مقاله‌ای بوده که یک سال قبل در مجله چاپ شده بود و در آن رقاصه‌های قبیله عاملین «وسوسه» و «طعمهء جنسی» خطاب شده بودند. این مساله غوغای زیادی در مطبوعات کویت برانگیخت. زنان دیگری متحمل فشارهای روانی به خاطر نوشته‌های خود می‌شدند. زنان گروه‌های اسلامی ‌نیز به اهمیت نقش رسانه‌ها در رساندن پیام‌های خود آگاهی داشتند. مطبوعات زنان اسلامگرا از سال‌های ۱۹۷۰ با انتشار مجله‌ای دانشگاهی به نام «منبر الطایفه» فعالیت خود را آغاز کردند. گردانندگان آن هدف خود را «تریبونی برای طرح مسایل تمام دانشجویان زن» اعلام کردند که همگی در آن برای «درخواست حقوق خویش و مشارکت در جنبش دانشجویی و تغییر مسیر جامعه به راه راست» مشارکت می‌کردند. زنان مسلمان نیز همانند سایر زنان تحصیلکردهء جامعه به تغییر نگاه جامعه نسبت به زن و نقش او در جامعه می‌اندیشیدند، هر چند الگوهای آن‌ها با الگوهای مطبوعات لیبرال که اغلب ملهم از غرب بود، متفاوت بود.

پیش از انقلاب ایران، تعداد دانشجویان زن باحجاب در دانشگاه‌های کویت کم‌تر از بی‌حجاب‌ها بود اما تصاویری که از زن در مجلهء «منبرالطایفه» عرضه می‌شد تقریبا همگی زنان باحجاب مسلمان بودند که در حال شرکت در کنفرانس‌ها، ارایهء سخنرانی، تحقیق و حضور در کتابخانه‌ها نشان داده می‌شدند. این تصاویر به گونه‌ای بود که نشان دهد بیش‌تر دانشجویان مسلمان و باحجاب هستند. مقالات عرضه شده نیز به حضور غالب زنان اسلامگرا اشاره داشت. تمام این‌ها نشان‌دهندهء صدای متفاوتی بود که در رسانه‌های دیگر کویت نیز انعکاس یافت و فعالان اسلامگرا سعی در گسترش‌تریبون‌های خود داشتند. آن‌ها توانستند نه تنها به عنوان دانشجو، نقش‌های فعالانه‌تری در عرصهء سیاست و نویسندگی ایفا کنند بلکه معیارهای مربوط به زن در جامعه را تنوع بیش‌تری بخشیدند.

گروه‌های گوناگون جنبش زنان کویتی تاکنون توانسته‌اند با مسالمت در کنار یکدیگر برای احقاق حقوق سیاسی زنان بکوشند. آن‌ها اکنون نسبت به سال‌های ۱۹۶۰ از تجربه و پختگی بیش‌تر برخوردارند. در جریان اشغال کویت به دست عراق، زنان نقش‌های قهرمانانه‌ای ایفا کردند و پس از آن نیز برای راه یافتن به مجلس ملی و انتخابات تلاش‌های موثری کرده‌اند. آن‌ها توانستند فعالیت‌های خود را پیرامون خواسته‌های خود سازمان‌دهی کنند و در نهایت به حق رای دست‌یافتند.

ترجمه: پروانه عسگری