برزخ کجاست

بی‌تردید یکی از مهم‌ترین مسائلی که هر روز ذهن انسانها را به خود مشغول می‌کند روبه‌رو شدن با مرگ است. مرگ برای بعضی‌ها «احلی من العسل» است و برای بعضی بسیار ناگوار و سخت. سر و کار …

بی‌تردید یکی از مهم‌ترین مسائلی که هر روز ذهن انسانها را به خود مشغول می‌کند روبه‌رو شدن با مرگ است. مرگ برای بعضی‌ها «احلی من العسل» است و برای بعضی بسیار ناگوار و سخت. سر و کار این بدن خاکی پس از مرگ با عالم قبر یاعالم برزخ است. قبر یعنی مکان دفن جسد انسان. به دلیل این که انسان دارای دو بعد جسمانی و روحانی است،‌بعد از مرگ همزمان با قرار گرفتن جسم در قبر، روح انسان در عالمی به نام برزخ قرار می‌گیرد و حیات بعدی خود را آغاز می‌کند. بنابراین درک حضوری روح انسان از وجود خودش در عالم برزخ معادل قرار گرفتن جسم در قبر است. به همین جهت به عالم برزخ، قبر نیز گفته می‌شود. چون حضور در عالم برزخ، تداعی‌کننده قبر است.

با توجه به این که مکان از خصوصیات ویژه عالم ماده است، عالم برزخ که در افقی برتر از ماده قرار گرفته ، عالمی زمانی و مکانی نیست و لذا جست‌وجوی مکان و موقعیت برای آن، مفهوم درستی ندارد. همان طور که قالب مثالی یا برزخ متصل در وجود انسان مرتبه بالاتر و در عین حال پنهان وجود اوست و نسبت به پیکر مادی و ظاهری، جزو باطن انسان محسوب می‌شود. عالم برزخ نیز در واقع «باطن» و «ملکوت» دنیاست. (جهان‌بینی اسلامی (معاد) تربیت‌معلم، ص ۶۰ و ۶۱) در اخبار و روایات نیز از آن تعبیر به باطن زمین شده است که مقصود همان ملکوت و مثال دنیا است. البته این که دستور داده‌اند که باید قبر رو به قبله باشد یا به فلان شکل خاصی حفر شود، این احکام فقهی قبر در عالم دنیاست و مربوط به آن عالم نیست. ولی دلیل وضع این احکام بدین منظور است که این بدن چون قبلاً بدن شخص مسلمانی بوده است و فرد با آن ارتباط داشته است، پس الآن هم از نظر شرعی احترام دارد. در نتیجه خانه او در عالم برزخ نیز دارای احترام است. از طرفی ارتباط خاصی بین عالم برزخ و قبر خاکی (یعنی بین روح انسان در عالم برزخ و بین بدن مادی او در قبر) وجود دارد و به خاطر همین تعلق و وابستگی بین جسم و روح است که بعد از مرگ اطرافیان، بر سر قبورشان حاضر می‌شویم، چرا که قرار گرفتن در محل دفن جسد آنها، حضور آنها را برای ما تداعی می کند و باعث یاد کردن آنها و طلب مغفرت برای آنها می‌شود.

اما این مطلب به این معنا نیست که همین قبر محل سؤال و آرامگاه مؤمن است.

آن قبری که سؤال و جواب، غم و یا سرور و شادی دارد در نشئه طبیعت نیست، بلکه در نشئه برزخ و عالم مثال است.

برزخ معبر و دالان ورودی به قیامت و حشر اکبر است و انسان در ادامه مسیر زندگی دنیا وارد جهان برزخ می‌شود که سراسر آگاهی و حیات است «الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا» (بحارالانوار، ج ۴، ص ۴۲). در برزخ حقایق جهان هستی تا حدی بر انسان منکشف می‌شود و از خواب چندین ساله بیدار می‌شود و نتیجه کردارش را با شگفتی تمام می‌نگرد، خواه بدن او بپوسد یا سالم بماند یا بسوزد و یا طعمه حیوانات گردد،‌چرا که انسانیت انسان که تمام حقیقت انسان را تشکیل می‌دهد وارد جهان برزخ می‌شود. (تفسیر موضوعی معاد در قرآن، جوادی آملی، ص ۲۲۲)