به دنبال الگویی نوین

شهرداری دیجیتال و حقوق شهروندی در دهکده جهانی

سمیه نیکانلو. شهرداری دیجیتالی به عنوان مولفه ای از دولت الکترونیک و عاملی برای توسعه خدمات شهری به شهروندان، مرحله ای است برای توسعه فرصت آفرینی و تکریم حقوق شهروندان دهکده جهانی که باید به طور اصولی به آن توجه کرد. شاید بتوان اقرار کرد که شهرداری دیجیتالی راه حلی برای پاسخ گو کردن هر چه بیشتر شهرداری به مخاطبان و تبدیل کردن شهرداری از یک نهاد خدماتی به نهاد اجتماعی است.

● فرصت آفرینی با شهرداری دیجیتالی

توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دو دهه اخیر، زمینه ساز بروز نوآوری های گسترده در عرصه های خدماتی، صنعتی و کارآفرینی شده است. ابزارهای دیجیتالی، رویکرد آدمی به زندگی را تغییر داده است و این تغییر، بستر فرصت های جدید شده است. فرصت آفرینی و فرصت سازی بهینه ای که فناوری اطلاعات در اختیار جامعه بشری قرار داده است، موضوعی است راهبردی که در قرن های گذشته، در اختیار آدمی نبوده است. فرصت آفرینی، عاملی است برای شناسایی فرصت ها و برنامه ریزی برای حصول به آن ها. فناوری اطلاعات چنین فرصتی را فراهم می کند و از آن، افق هایی برای موفقیت های آتی ایجاد می کند. شاید بتوان اظهار داشت که یکی از برترین موفقیت های فناوری اطلاعات در دهکده جهانی، (Global Village)امروز، فرصت هایی است که این ابزار در اختیار سیستم های توسعه شهری و خدمات شهری قرار داده است. شهرداری مبتنی بر فناوری اطلاعات ((Digital based Municipality یا شهرداری دیجیتالی (e-municipality) در واقع قابلیتی است برای ارائه خدمات شهری شهرداری ها به جامعه مخاطبان ان ها از طریق ابزارهای ICT. . این که چه سرویسی شهرداری ها به مردم ارائه می کنند از این طریق، به همان اندازه اهمیت دارد که شیوه اثربخشی ارائه خدمات آن. در دنیایی که بیش از یک میلیارد نفر از ساکنان شش و نیم میلیاردی ان به اینترنت و شبکه وب دسترسی دارند و میلیون ها سایت اینترنتی در حوزه های مختلف در دسترس علاقمندان است، انتظار از شهرداری ها به جهت ارائه خدمات آنلاین، گسترده و اثربخش بسیار افزایش یافته است.

● حقوق دیجیتالی

بنابراین، شهروندان جامعه اطلاعاتی (Citizen of Information Society) در واقع شهروندان دیجیتالی امروز هستند که از حقوق و نیازهای نوینی نسبت به دهه های قبل، برخوردار هستند. ارائه خدمات شهرداری ها در محیط وب به مردم، در واقع خدمات اینترنت محور (Internet based services) می باشد و این نوع خدمات، حقوقی را برای شهرداری از یک طرف و جامعه مخاطبانش از سوی دیگر ایجاد می کند. موضوعاتی که امروزه در باب حقوق شهروندی و حقوق سایبر در محافل علمی مطرح می شود و مورد توجه دولت های غربی قرار گرفته است، نشان دهنده نیاز به توجه اصولی و منطقی به حقوق شهروندان در دهکده جهانی است. در جامعه امروز ما، تقریباً اکثریت شهرداری های استان های کشور دارای سایت اینترنتی و پرتال مختص به خود هستند که خدمات متنوعی را به متقاضیان ارائه می دهند. دامنه شهرداری تهران Tehran.ir در واقع در زمره نخستین دامنه هایی بود که توسط مرکز رسمی ثبت دامنه های ملی ایران nic.ir در اواخر دهه هفتاد شمسی ثبت و راه اندازی گردید. این دامنه هم اکنون با زیر پرتال های متنوع خود، حجم گسترده ای از اطلاعات را در اختیار شهروندان پایتخت قرار می دهد. این که تا چه حد شهرداری تهران توانسته است رضایت مخاطبانش را در این حوزه کسب کند، موضوع این مقاله نیست و مجال و مقال دیگری را طلب می کند. اما نا گفته پیداست که شهرداری تهران و سایر شهرداری های کشور، برای نیل به حقوق شهروندان دیجیتالی امروز کشور، باید بیش از قبل بکوشند. شهروندان امروز، حق دارند با شهردار و دیگر مسئولان شهری به صورت الکترونیکی و مستقیم در ارتباط باشند و نیازهای خود را مستقیم و بدون هر گونه فراز و نشیب بروکراسی سنتی حاکم بر جامعه، ارسال و دریافت کنند. ارسال پیشنهادات به نهادهای مختلف شهری از سوی شهروندان، پیگیری نیازهای شهروندان و تغییر برخی از خدمات سنتی به صورت دیجیتالی در جهت تکریم ارباب رجوع سه وظیفه اصلی و راهبردی شهرداری های در محیط وب است. در همین وظایفی که عنوان کردیم، مخاطبان، حقوقی دارند. به عنوان مثال، شهروندان حق دارند، برای درخواست های آنلاین خود، کد رهگیری الکترونیکی دریافت و درخواست های خود را آنلاین رصد کنند. چند درصد شهرداری های کشور چنین حقی برای مخاطبانشان قائل هستند؟ چند درصد شهروندان، درخواست های خود را به صورت اینترنتی پیگیری و ارائه می دهند و به این موضوع ترغیب هستند؟ توجه به حقوق شهروندان، امروزه افق های جدیدی را سبب کرده است که حقوق دیجیتالی، از ان جمله است. زمانی می توان به توسعه ظرفیت های شهرداری دیجیتالی در قالب دولت الکترونیک (e-government) امیدوار بود که قانون و قانون مندی برای توسعه و بروز ان در جامعه تقویت شود. باید پذیرفت که سایت های شهرداری ها، در زمره سایت های دولتی و رسمی به حساب می اید و تقویت و توسعه قابلیت های ان در حقیقت گامی در راستای توسعه دولت دیجیتالی است. باید شهروندان را نسبت به حقوقی که در توسعه شهرداری های مجازی دارند آشنا کرد و انان را به استفاده از ظرفیت های شهرداری مجازی ترغیب کرد. سایت های اینترنتی شهرداری، سامانه های پیامک هوشمند، سیستم های بلوتوث اطلاع رسانی تا تلفن گویا و ایستگاه های الکترونیکی خدمات شهری و گردشگری قابل نصب در سطح شهر، قابلیت هایی است که در ظرفیت سازی برای شهرداری الکترونیکی، امروزه در دسترس است. هر یک از این قابلیت ها، حقوقی را برای شهروندان ایجاد می کند که باید به ان توجه کرد. به عنوان مثال، اگر شهرداری ها برای طیف خاصی از مخاطبان، پیامک ارسال می کنند، آیا شهروندان راه حلی برای قطع این سرویس دارند؟ آیا شهروندان می توانند جدیدترین اخبار محله و منطقه خود را بر روی پست الکترونیکی خود دریافت کنند؟ و یا مثلاً ثبت شکایات از نهادهای خدمات شهری به صورت الکترونیکی، تسریعی برای حقوق شهروندان ایجاد می کند یا خیر؟

● حقوق سایبر و حقوق شهروندی

تعریف فصل جدید و جدی از حقوق سایبر در قانون قضایی کشور در یک دهه اخیر با شتاب گسترده ای در دستور کار قوه قضائیه، مجلس و نهادهای امنیتی و قضایی کشور شده است. قانون جرایم رایانه ای، تعریف کمیته های جرایم رایانه ای و حقوق شهروندی در نهادهای مختلف نیروی انتظامی و حتی سازمان انفورماتیک کشور، دستاوردهای خوبی را در سال های اخیر برای شهروندان به همراه داشته است. اگر چه این تلاش ها بیشتر در شناسایی مجرمان و دستگیری و مجازات ان ها بوده است، اما به نظر می رسد یا ارتقای تجربه نظری و عملیاتی نهادهای حقوقی و امنیتی کشور، زمینه برای احقاق حقوق مالکیت معنوی و حقوق شهروندی شهروندان نیز بیش از پیش فراهم شود. مثلاً اگر درخواست الکترونیکی مخاطبان از شهرداری بی جواب ماند، این کد رهگیری قابلیت پیگیری در چه دستگاهی بر اساس قانون را دارا است؟ و آیا دادستان می تواند در برابر شهرداری در محیط وب نیز فعالیت های قانونی خود را در راستای احقاق خود شهروندان اعمال کند؟ موضوع پیامک های ناخواسته که واقعاً زندگی فکری میلیون ها مخاطب ایرانی را با مشکل رو به رو کرده است و همچنان مخابرات ایران، مخاطبان را برای پیگیری شکایت های خود به سامانه خود حواله می دهد که مصداق آدرسی مثل : تهران – صندوق پستی!! است، موضوعی است که در حقوق شهروندی در شهر الکترونیک قابل پیگیری است. همکاری شهرداری دیجیتالی با سایر نهادهای خدماتی و قضایی کشور برای توسعه حقوق شهروندان و تقویت ظرفیت های خدماتی خود به انان در محیط وب، موضوعی است که باید در دستور کار شهرداری ها قرار بگیرد. به نظرم می رسد در بحث شهرداری دیجیتالی و حقوق شهروندی، ابعاد مختلف حقوقی و قانونی وجود دارد که همکاری نهادهای مختلف کشور را طلب می کند. بی شک ارتباط معنا داری بین حقوق سایبر، حقوق شهروندی و فعالیت های خدماتی شهرداری در فضای وب وجود دارد که تعیین، تدوین و توسعه ظرفیت های حقوقی ان و آگاه کردن مخاطبان از ان پتانسیل ها، موضوعی است که به نظر می رسد کمیته شهرداری دیجیتالی در شهرداری های کشور، باید ملزم به اجرای این نهاده های مصوب قانونی از سوی ارگان های ذی ربط باشد.

● سخن آخر

هر اندازه شهرداری دیجیتالی در ایران رشد بگیرد، توسعه دولت الکترونیک با شتاب بیش تری صورت خواهد گرفت و ضریب بروکراسی سنتی در ایران کاهش می یابد. دیجیتالی شدن شهرداری ها، توسعه خدمات رسانی را به همراه دارد، اما این خدمات رسانی باید با در نظر گرفتن حقوق شهروندان دیجیتالی همراه باشد. حقوقی که ماهیت ان با فضای غیر دیجیتالی متفاوت است. امیدواریم کمیته هایی مانند کمیته شهرداری دیجیتالی و حقوق سایبر در شهرداری های کشور ایجاد و زمینه توسعه این زیر ساخت ها را فراهم کند. به هر حال، شهرداری ها در دنیای امروزی، قوانین و مخاطبان خاص خود را طلب می کنند.

نویسنده: سایه نیکانلو