بازارهای بورس نفت

بازار آتی نفت خام و فرآورده های نفتی یا به طور کلی انرژی, برخلاف بازار سایر کالاها قدمت کمتری دارد در حدود نیم قرن پیش, وجود شرکت های بزرگ نفتی از «استاندارد اویل» گرفته تا هفت خواهران امکان سیطره این شرکت ها در بازار را فراهم کرده بود تا آنان بازار نفت را به دور از هرگونه رقیبی میان خود تقسیم کنند

بازار آتی نفت خام و فرآورده های نفتی یا به طور کلی انرژی، برخلاف بازار سایر کالاها قدمت کمتری دارد. در حدود نیم قرن پیش، وجود شرکت های بزرگ نفتی از «استاندارد اویل» گرفته تا هفت خواهران امکان سیطره این شرکت ها در بازار را فراهم کرده بود تا آنان بازار نفت را به دور از هرگونه رقیبی میان خود تقسیم کنند.در اوایل دهه ۱۹۷۰ و وقوع تغییر و تحولات در این بازار، نقش این شرکت های بزرگ نفتی بر تجارت و تولید جهانی نفت به شدت کم رنگ تر شد و میزان معاملات تک محموله که در آن زمان بسیار ناچیز بود، به سرعت افزایش یافت. این تغییر و تحول ها به شکل گیری بازارهای بورس سازمان یافته و حتی غیر سازمان یافته، منجر شدند. این بازارها ابزارهای لازم را برای آسان سازی و سرعت بخشی مبادلات نفت میان شرکت کنندگان بازار فراهم آورده اند. این قراردادها شامل قراردادهای تحویل آتی (سلف)، پیمان آتی، سوآپ و خیارمعامله است که به آنها «ابزارهای مشتقه» نیز می گویند و کارکرد اساسی آنها، ایجاد برخی راهبردهای سرمایه گذاری مربوط به مدیریت ریسک مانند معاملات تامینی یا آربیتراژ است.

هدف بازارهای آتی از بعد اقتصادی، ارائه فضایی است که ریسک را به شرکت کنندگان در بازار انتقال دهد. بورس های نفت، محل تلاقی دو گروه شرکت کننده عمده هستند: گروه نخست کسانی که می خواهند اطلاعاتی در قیمت کالاها در آینده به دست آورند و برای گریز از ریسک، معاملات تامینی انجام می دهند و گروه دوم کسانی که ریسک پذیر هستند و از نوسان های قیمت، انتظار کسب سود دارند. به طور کلی بورس سه وظیفه اصلی را به عهده دارد که عبارتند از: معاملات تامینی، کشف قیمت و آربیتراژ.تولیدکننده و مصرف کننده به سبب اطمینان نداشتن از قیمت ها در آینده و ترس از این که ممکن است تغییرات قیمت ها آنان را متضرر کند و نتوانند بر اساس برنامه های خود حرکت کنند، دست به خرید و فروش تامینی می زنند و در نتیجه خود را در مقابل هرگونه نوسان های درآمدی ایمن می سازند.

بازار سازمان یافته بورس، تضمین کافی و لازم را در جهت معاملات تامینی و همچنین سوداگری فراهم می آورد؛ از این رو سود حاصل از این عملیات در این بازار ضمانت اجرایی دارد و به همین منظور مقررات ویژه ای وضع شده است و بازارهای بورس همواره برای تنظیم و تصحیح این مقررات فعالیت می کنند. در حالی که در بازار خارج از بورس، انعطاف پذیری ابزارهای مالی سبب شده است تا قراردادهای این بازار، رقیبان سرسختی برای پیمان های آتی و سایر مشتقات مالی مورد مبادله، در بورس های سازمان یافته محسوب شوند، به ویژه آن که این نوع قراردادها امکان عملیات سوداگرانه بیشتری را برای شرکت های نفتی و پالایشگران سرمایه دار فراهم می کند.

موسسه های پولی و مالی، همچنین شرکت های نفتی با استفاده از بازارهای بورس، اعم از سازمان یافته و خارج از بورس و ابزارهای مشتقه، سعی در حفظ و افزایش ارزش پورتفولیوی خود دارند و از این طریق به مدیریت ریسک می پردازند. وجود ارتباط پویا میان ریسک و بازده حاصل از سرمایه گذاری ها ایجاب می کند که شرکت ها به دنبال متنوع ساختن سبد دارایی های خود باشند، یعنی در املاک و مستغلات، انواع ارز، انواع اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار، همچنین مجموعه ای از اسناد مربوط به ابزارهای مشتقه سرمایه گذاری کنند.

با توجه به پیشرفت و تحولات بازارهای بورس کالا و کاربرد ابزارهای مشتقه مالی نظیر پیمان های سلف، آتی، خیاری و سوآپ در تجارت نفت و فرآورده های نفتی و به طور کلی انرژی، تحول بنیادی در بازار نفت ایجاد شده است. با توجه به فرمول های قیمت گذاری نفت خام و ارتباط آن با شاخص های نفت خام در بازارهای مختلف، همچنین اعمال نفوذ موسسه های پولی و مالی و شرکت های نفتی در این بازارها، وجود نوسان های قیمتی در این بازارها اجتناب ناپذیر است.

هرچند ایمن شدن در مقابل نوسان های قیمت، هدف اصلی شرکت کنندگان در این بازارها است، اما بورس بازی و عملیات سوداگرانه روی دیگر سکه است؛ بنابراین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان در معرض نوسان های قیمتی خواهند بود؛ از این رو استفاده از ابزارهای مشتقه مالی در بورس های سازمان یافته و غیررسمی به عنصری جدایی ناپذیر از بازار نفت تبدیل شده است و موثرترین ابزارها برای مدیریت ریسک هستند.

هرچند مطالعات حاکی از اعمال نفوذ برخی از موسسه های پولی و مالی و شرکت های نفتی در بازارهای بورس، به ویژه بازارهای غیررسمی است، اما نمی تواند علتی برای وارد نشدن به بازار باشد؛ بنابراین لازم است نخست با آموزش نیروی کار و شناخت دقیق از عملکرد بازارهای یاد شده اقدام به ورود به این بازار کرد. هرچند ممکن است در آغاز به علت کم تجربگی زیان هایی تحمیل شود، ولی در بلند مدت منافعی را نصیب کشور خواهد ساخت، به ویژه آن که در برخی موارد ممکن است دسترسی سریع تر به اطلاعات مسیر شود؛ (اطلاعات مربوط به اجلاس های اوپک و تصمیم گیری های آن) که خود می تواند موجب تصمیم گیری صحیح و موقعیت مناسب در بازار شود و منافعی را نصیب کشور کند. کشورهایی همانند چین و مکزیک در این زمینه پیشگام بوده اند و با استفاده از تجارب ارزنده ای که در دوران ورود خود به بازارهای بورس کسب کرده اند، توانسته اند سهمی از منافع بازار را به خود اختصاص دهند.

●بررسی بازارهای بورس نفت (سازمان یافته و غیرسازمان یافته)

بورس به مفهوم یک تشکل بازرگانی است که اعضای آن در دوره های مشخص و به طور معمول در ساعت های مشخص روزانه به مبادله اوراق بهادار یا کالاها می پردازند. وظیفه اصلی بورس، ایجاد و ساماندهی مکانی برای جلسات تجاری است که در آن افراد عضو در زمان گشایش تالار بتوانند به داد و ستد بپردازند. درآمد بورس همچون هر واحد تجاری از حق عضویت ها، حق الزحمه ها، کمیسیون ها و ... که اعضا پرداخت می کنند، به دست می آید.

وجود مکان هایی که به طور رسمی مرکز مبادلات تجاری شناخته می شوند، از روزگاران گذشته برای ادامه حیات اقتصادی جوامع و دولت ها ضروری بوده است. هر چند در گذشته های دور تاجران در ساعت های مشخص و در مکان هایی گرد هم می آمدند و نمایشگاه های بزرگ ادواری مکان نشست های تجاری بود، اما پیشینه تشکیل بورس های جدید به قرن سیزدهم بر می گردد. نخستین بورس ها در شهرهای مهم تجاری ایتالیا همچون فلورانس تشکیل شد. نخستین بورس مدرن که در آن کالاها به جای مبادله مستقیم با رسیدها و حواله ها داد و ستد می شد، بورس «آنتورپ» بود که در سال ۱۳۵۱ میلادی تأسیس شد.

بورس «تولدز» در سال ۱۵۴۹ و بورس سلطنتی لندن در سال ۱۵۶۶ میلادی تشکیل شدند. در سال ۱۷۳۴ میلادی نیز نخستین مکان برای تجارت اوراق بهادار در نیویورک گشوده شد.

---