امام جعفر صادق ع

دوران حیات امام صادق علیه السلام عصرجدیدی برای دنیای اسلام بود عصری که مردم پس ازگذراندن یک دوره سخت وجانکاه وجوی سراسرخفقان ودوروئی ودوگوئی توانستند نفسی نسبتآث راحت بکشندوچشمی به جهان اطراف گشاده دارند نیکوببیننددردوروبرشان چه می گذردوازحق باطل چه نشان وخبری است

● مذاهب غیر اسلامی

▪ مقدمه

ارائه تصویر وترسیم خطوطی که بنی عباس براساس آن حرکت می کردند کاری بالنسبه سخت و دشوار است و خود دفتری جداگانه رامی طلبد ولی آنچه را که با رعایت اختصار ودر عباراتی بس کوتاه باید عرضه کرد این است که پس از تصاحب حکومت اسلامی توسط زمامداران نالایق اسلامی آنها کاری به کاردین ومذهب نداشتند .

آنچه را که مورد ارائه و عمل قرار می دادند تنها در حد یک پرده تصویرو نمایشی بود که آن هم درعصر زمامداری بنی امیه از میان برداشته شد.

معاویه پس از غصب حکومت ازراه زور وزر و فریب رسماٌ دربالای منبر ،دربرابردیدگان نگران مردم کوفه گفته بود که من برای نماز وروزه شما نجگیده ام و...هدفم تصاحب حکومت بود که بدان دست یافتم. دیگر زمامداران پس از او حتی خود را مجبور نمی دیدند که ظواهر دین را ،لااقل درحضور مردم رعایت کنند،وعلناٌ شرابخواری و قماربازی و آلودگی به راه انداختند وداستان آنها بس طولانی و در تاریخ خودی وبیگانه مضبوط است.

● وضع ادیان

شهرهای اسلامی براین اساس میدان تاخت وتاز ادیانی بود که اربابان آنها درزمان پیامبر(صلی الله علیه وآله)ودرعصر خلفای راشدین و در عصر خلفای راشدین تسلیم خط اسلام شده و ولایت اسلام را پذیرفته بودند.طبق قواعد حاکم حق تبلیغ ونشر نظرات خود را در میان عامه مردم نداشتند وناگزیر فقط درمیان پیروان خود عرض وجود داشتند .

اینک دراثر بی توجهی حکام به مسائل شریعت آنها دست ازآستین برآورده وحتی تحت رهبری مراکز دینی خود درغرب وشرق، به نشر مباحث خود ودفاع از اعتقادات خود و حتی درارتباط با مسلمانان آمد وشد بادربار،وهدیه شراب وفحشاء خود به سلاطین آزادانه به تلاش پرداختند.درشعری که منسوب به یزید است ازسرمستی گفته بود اگر شراب درآئین اسلام حرام است من براساس آئین مسیحیت آن را می نوشم.

در داستان ولید ودیگر زمامداران پس از مروان آمده است که حتی در گوشه ای ازقصر خود شرابخانه داشتند وبا زنان وکنیزان رومی آنها را حشر ونشر بود و...

آری،عصر امام صادق(علیه السلام)عصری است که درقلمرو اسلام فرق متعددی سر برآوردند ومتولیان ادیان دیگر آزادانه اعلام موجودیت کرده وحتی بامسلمین اصطکاک پیدا کردند.علیه اسلام ومنطق آن بحث ها برپا داشتند ومخمصه هائی رااز این بایت ایجاد کردند. دستگاه زمامدار هم ازاین جریان ناراضی نبود ،زیرا توانسته بود وسیله سرگرمی واشتغال خاطری برای طرفین فراهم کند وخود بدون تشویش و نگرانی به تقویت پایه های حکومت وقدرت وعیش وخوشگذرانی بپردازد. حتی پاره ای ازاسناد نشان می دهد که آنها خود به این خط وجریان دامن می زدند.

● بروز افسانه ها واساطیر

بر اثر این مسامحه و سهل انگاری چه افسانه ها و موهوماتی که از نو زنده شده،و چه جهل ها و خرافاتی که از نو سر برآوردند.تلاش هائی که رسول خدا (صلی الله علیه وآله)وائمه هدی ،وحتی خلفای اولیه برای زدودن پاره ای از آن امور بکار برده بودند در معرض پایمال شدن وغصب و غارت بود.

دراثر بی مایگی زمامداران ،عدم پای بندی آنها به اسلام ،عدم تعهد آنها نسبت به مسلمین ،عدم سرمایه گذاری وتلاش درجهت حفظ مبانی دینی وتعالیم الهی ،بهم ریختگی وآشفتگی فوق العاده ای ازاین بابت درجامعه اسلامی پدید آمد.

در دنیای اسلام آمیزه ای ازافسانه وخرافات وموهومات حضور داشت که محصول مذاهب ومسخ شده تعالیم برخی از ادیان آسمانی ،و در مواردی هم شبه مذاهب وادیان بود و مردم بیش یا کم طبق سلیقه های خود به آنها خو گرفتند .

مسیحیت بیک گونه تلاش داشت ویهود به گونه ای دیگر،ادیان محو شده ای چون زردشتی نیز به نوعی فرصت ابراز وجود یافته بود وجلوه هائی از خطوط آنها درنزد مسلمین دیده می شد. مذاهب مزدک ومانی نیز مجالی برای نشر عقاید خود پیدا کردند وحامیان آنها توانستند در ترویج آنها بکوشند.این امر تااواخر دوران بنی امیه بعلت درگیری بابنی عباس درامر حکومت صورتی رسمی تر وعلنی تر پیدا کرد وامام صادق(علیه السلام)باآن درگیر بود.

● علنی شدن الحاد

همچنین براثر بی توجهی زمامداران به اسلام وعدم پای بندی آنها به مقدسات ونیز فراز مسوؤلیت خود در امر پاسداری دراسلام،الحاد وزندقه در کشور اسلامی رخ عیان کرد وترویج شد.سران کفر وزندقه آزادانه به نشر اباطیل وبیهوده گوی ها پرداخته وشرارتهای زیادی ازخود بروز می دادند آری،زنادقه و ملحدان که منکر خدا واساس ادیان بودند با آزادی کامل به بیان آراء و نظرات خو می پرداختند وحتی درمسجد النبی (صلی الله علیه وآله)،و درمسجد الحرام به دور هم می نشستند وحرفهای خود را مطرح می کردند.

درعصر امام صادق(علیه السلام)بحث ازمادیت بسیار بود وسردمداران این خط فکری افراد ملحدان بودند مثل ابن ابی العوجاء ،ابن اعمی ،و...ویا فردی چون ابن مقفع متهم به مجوسی وزردشتی ومتهم به انحراف بود.

اینان درمسلمین آن عصر القاء شبه می کردند ومردم مستضعف را هم توان بحث واظهار نظر با آنان نبود .دستگاه زمامدار هم که کاری به کار آنها نداشت .درنتیجه آنها بودند واین همه میدان داری وعرض وجود درجامعه.

ازسوی دیگر مبلغان دینی وواعظان وابسته به دربار ،و وعاظ السلاطین بودند که آنها راهم نه سواد و دانشی برای بحث و اظهار نظربود،ونه تو جه التفاتی به اینگونه مباحث .و امام تنها مرجعی بود که شایستگی همه جانبه ای برای دفاع ازمقدسات داشت ،ولی محدود وآزادی او تحت شرایطی بود.

● کتب الحادی

آری،صنعت چاپ نبود ولی دست نوشته ها فراوان بودند وازسوی ملحدان وزنادقه دست به دست می گشتند.آنها سعی داشتند نظرات خود راترویج کنند و دشمنان کینه توز اسلام در این امر آنان را یاری می کردند.

اصل این بود اسلام نباشد.اما اینکه فرجام کار چه می شود.آنها را عنایتی به این نکته نبود .کتب ونوشته ها دراین باب بسیار بود وهرفرقه ای سعی داشت مردم را به سوی اعتقادات وآئین خود دعوت کند. به علت خالی بودن میدان ازیکسو،وجهل وبی خبری عامه مسلمین از سوی دیگراربابان این عقاید الحادی از فرصت استفاده کرده وحتی در مواردی با استفاده ازسفسطه بازی ها وساختن ها سعی داشتند مردم را به سوی خود متوجه کنند.

رسوائی کارشان بحدی رسید که امام درباره شان فرمود اینان حتی درخور نام انسانیت نیستند. آری ممکن است فردی رأی ونظر خلاف حقی داشته باشد ولی اگر بتواند برای آن منطقی ارائه کند،آن سخن درخور شنیدن است .ولی اینان سعی داشتند از راه حقه وفریب وبا استفاده ازجهل وبی خبری مردم به پیش روند واین یک کار خلاف انسانی بود.اینان درهمه اعصار بودند ولی بظاهر ازنفوذ اسلام وا زسلطه هراس داشتند وکمتر ابراز وجود می کردند ولی درچند سال آخر سقوط بنی امیه وبه قدرت رسیدن بنی عباس ،میدان برای آنها باز شد وآزادانه بحث می کردند. ودرچنین وضع وصورت بود که نیاز جامعه به وجود کسی چون امام صادق(علیه السلام)آشکارتر می شد.

● مواضع بنی عباس

بنی عباس درآغاز کار راجع به این خط وبرنامه به یک گونه عمل میکردند و پس از استقراردر زمامداری به گونه ای دیگر.

درابتدای کار و سقوط دادن، بنی عباس به دین مردم کاری نداشتند،بلکه فقط سعی براین بود از طریق برانگیختن عواطف نسبت به اهل بیت(علیهم السلام)وفریاد مظلومیت برآوردن و اعلام موضع در قبال رفع ظلم وستم بنی امیه راسرکوب وخود را محق جلوه دهند.کیست که نداند،بنی عباس به برکت نام اهل بیت (علیهم السلام)به موقعیت ومقام رسیدند؟اگر چه اینان نمک خوردند ونمکدان شکستند.

پس از استقرار درمقر زمامداری موضع شان عوض شد وسعی داشتند شبهات والقاآت را در بین رواج دهند.وغرض شان این بود اگر زنادقه و ملحدان در بحث وجدال موقعیتی بدست آورند آنها همین را درنزد خاندان پیامبران(صلی الله علیه وآله)علم کنند وآنان را به رخ بکشند که شماها قادر به اثبات حقانیت دین نیستید واگر اهل بیت(علیهم السلام)در بحث موفق شدند اقل مسأله این است که آنها سرشان با ملحدان وزنادقه گرم باشد وکاری به کار زمامداران وسیاستمداران نباشد و در نتیجه اینان بی دردسر حکم برانند.و این بود معنی سیاست وزرنگی شان!!

آنها در اجرای این خط سیاسی حتی بازندیقان وملحدان به اسم آزادی بیان کنارمی آمدند ولی با امام صادق(علیه السلام)کنار نمی آمدند.دعوت کفرآمیز مانوی و مزدکی وخرمی وزردشتی برایشان سنگین نبود ولی سخن امام صادق(علیه السلام)برای آنان غیرقابل تحمل بود!!!

(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)

● شرایط خاص فرهنگی وبرخوردفرق ومذاهب

درآن زمان فرقه هایی همچون خوارج ،معتزله،مرجئه،متصوفه،زنادقه،جبریه،مشبهه،تناسخیه و...پدیدآمده بودند که هرکدام عقاید خودرا ترویج می کردند،ازاین گذشته درزمینه هریک ازعلوم اسلامی نیزدرمیان دانشمندان آن علم،اختلاف نظر پدید می آمد.به طورمثال درعلم قرائت ،قرآن ،تفسیر،حدیث ،فقه وعلم کلام ،ریاضیات،نجوم ،فلسفه و...بحثها ومناقشات زیادی درمی گرفت وهرکس به نحوی نظرمی داد وازعقیده ای طرفداری می کرد ،وهرگونه متاع فکری داشت به بازارعلم ودانش عرضه می کرد،ازاین رو تشنگی علمی عجیبی به وجود آمده بود که لازم بود امام صادق(علیه السلام)به آن پاسخ گوید(واین نکته ردبحث مناظرات امام صادق(علیه السلام)بخوبی روشن خواهد شد)

دردروه حکومت امویان ازنیمه دوم سده نخست به بعد نحله های فکری پدید آمد که غالباٌ مرکز آن عراق بود، زیرابعضی شهرهای عراق وازجمله کوفه محل برخورد عقیده هاوفکر های مختلف فلسفی ودینی گردید،گویا نخستین بحثی که درگرفت ،این بود که آیا مردمان درکار خود مختارند یا مجبور؟وطرفداران این دو فکر «قدریه»و«جبریه» نام گرفتند.نشانه پیدایش این بحث را بین مسلمانان پس ازجنگ صفین می بینیم کسی ازحضرت علی (علیه السلام)پرسید :مابه اراده خود به جنگ رفتیم یا مجبوربدان بودیم ؟ازاین پس هرگروه درتأیید عقیده خود وسرزنش دست مخالف به حدیثهایی توسل جست .

● درعرصه فرهنگ وسنت

دوران حیات امام صادق(علیه السلام)عصرجدیدی برای دنیای اسلام بود. عصری که مردم پس ازگذراندن یک دوره سخت وجانکاه وجوی سراسرخفقان ودوروئی ودوگوئی توانستند . نفسی نسبتآث راحت بکشندوچشمی به جهان اطراف گشاده دارند. نیکوببیننددردوروبرشان چه می گذردوازحق باطل چه نشان وخبری است.

دوگروه قدرتمند باطل برسرهم می کوبند وباهم درگیری دارند وامام ازاین فرصت وموقعیت استفاده کرد.

وبرای نجات اسلام وارشادمسلمین ازجای برمی خیزد وبه قوی ترین تلاش فرهنگی درطول تاریخ اسلام ،البته پس ازعصر پیامبردست می زند ودوران طلائی اسلام راآغازمی کند. دشمن سرگرم درگیری وبندوبست سیاسی خویش است ونمی داند. که درجامعه چه می گذردوامام به چه اقدام مهم وازنظرآنهاخطرناک پرداخته است. اگردشمن ازعمق فعالیت فرهنگی امام سردرمی آورد. بی شک آنرابرای خویش فاجعه تلقی می کرد. زیراعمل امام درواقع ازرسمیت انداختن حکومت آنهاومحکوم کردن آنهابه سقوط معنوی بود.

● دفاع از مقدسات و توجه دادن به اسلام

▪ تلاش امام

کوشش امام متوجه آن بودکه ازمقدسات دفاع کند و سنت اسلام راکه درحال فنا وفراموشی بودازنواحیاءنماید واهل بیت رابعنوان مبین قرآن ومعرف اسلام معرفی کندو این اقدام رابرای خود رسالتی درآن عصرمی دانست.

البته فرصت مناسبی لازم و بود که این خواسته ها به تحقق برسند و چنین فرصت در صورتی بدست می آمد که امام درخط فرهنگی اقدام نمایدوفعلاً بجای قیام مسلحانه به قیام دیگری بپردازدکه حاصل آن مبارزه مسلحانه درطول تاریخ وگشودن دفتری قطوروعریض علیه شرایط سیاسی غاصب وجوظلم وستم وانحراف باشد.

این حاکی ازدنیای آشفتهسیاسی آن روزوبی خبری خلفابودکه امام صادق(علیه السلام) توانست درچنان عصروزمانی به تربیت هزاران شاگردی بپردازد. که هرکدام دربرابرهریک ازجریانات سیاسی روزخط روشنی داشته ودستگاه سیاسی رابادیدتنفربنگرند.

آری امام صادق(علیه السلام) درچنان عرصه ای به تلاش فرهنگی پرداخت وهم ازحق اهل بیت دفاع کرد. ودیدیم که حتی درمجلسی که سخنران آن والی مدینه بودوقتی ناسزائی راجع به امام علی (علیه السلام) شنیدتحمل نتوانست کردوبرخاست وباتمام وجودعلیه آن ایستاد.

● توجه دادن به اسلام

گفتیم کفروبیدینی درجامعه رایج بودوازسوی دیگربسیاری ازاعمال ورفتارخرافی به اسم دین درعرصه حیات بچشم می خوردند. چه بسیاربدعتهاکه به اسم اسلام رواج یافتند. وچه بسیارازحلال که حرام شده بودند وبرعکس .

دومتعه حلال راکه ازهمان دهه دوم هجری حرام اعلام کرده بودندکه تاعصر امام صادق(علیه السلام)ادامه داشت. درمسأله وضو،طواف حج،نمازودستهای بسته ،طلاقو...تغییراتی پدیدآمد. که خودحضرت رسول خد (صلی الله علیه وآله) اگرزنده بودچنان جرأتی رانداشت . زیراپیامبرخودرامأمورازجانب خدامی دانست وحرف خدارامی زد. ولی اینک باکمال جرأت گفته بود: وَأَنااُحَرِّمُهُما. من آن دو را حرام می کنم . وصدای کسی هم دربرابراین جسارت برنیامد.

درزمینه مشیت واراده جبروتفویض ،بی ارادگی یامسلوب الاختیاربودن انسان مسائلی مطرح بودکه خلاف خط واندیشه اسلام بود. وامام صادق(علیه السلام) برای مبارزه باآنها وهم مبارزه بابدعتهابه تلاش وکوشش جدیدی پرداخت.

وامروزکه بیش ازدوازده قرن ازآن تاریخ می گذردباید اذعان کنیم وحق دهیم. که امام دراین اهداف موفق بوده وتوانست اسلام راآنچنان که درعصرپیامبر (صلی الله علیه وآله) وحضرت علی (علیه السلام) بودمعرفی کند ویالااقل حجت خدارابرمردم تمام نماید(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)

● سازماندهی مذهبی

مقدمه درطول مدت زمامداری یکهزارماهه بنی امیه وآل مروان آشفتگی وبلبشوئی فوق العاده ای دردنیای اسلام پدیدآمد. وزمام بسیاری ازهم گسست ونظام حیات جامعه ازنظرخطوط فکری اسلام ازهم پاشیده شد.

زمامداران دین رابروفاق ذوق وسلیقه خودتوجیه کردند. وبدعتهائی رادرجامعه رواج دادندکه روح اسلام ازآن متنفربود. آنهاهم چنان وحدت هاراازمیان برداشتندوتفرقه رابجای آن قراردادند.

دست مردم ازدامن اولیای مذهب کوتاه شد و واعظان درباری زمام امردین رادردست گرفتند. ومسائل رابه گونه ای که خودمی خواستند توجیه می نمودند. جوارعالی که خصم درجامعه پدیدآورده بود سبب آن شد که مردم ازهم پراکنده می شدند وحتی اعضای خانواده بهم اعتماد واطمینان نداشتند ورازدل خودراباهم درمیان نمی نهادند.

● تفرقه ها

تفرقه وپراکندگی که دشمن دربین مردم پدیدآورددرطول دهه ها وسالها چنان ریشه داروعمیق شد. که سراسرحیات مردم رادربرگرفت وزندگی فکری واعتقادی مردم رادرمعرض خطرقرارداده مادامنه آنرا لااقل در دو جنبه به صورت عیان وآشکارمی بینیم .

۱) درزمینه اعتقادی:

به علت غلبه هوی ازسوی برخی ازگروهها،اعمال سلیقه هادردین ازسوی گروههای دیگرطرفداری حق ازسوی جمعی خاص تفرقه هائی درعرصه اعتقادی پدیدآوردکه شماجلوه آنرادرمذاهب وخطوط فکری موجوددرجامعه می بینید ومابه بخشی ازآنها درفصول پیشین اشاره کردیم. پس ازبنی امیه منصورخودپایه گذاربدعتهای جدیددردنیای اسلام وپدیدآورنده خطوطی است که بعدها منجربه پایه گذاری مکتب فقهی مثل حنبلی ومالکی وشافعی وحنفی شده. واوابوحنیفه ومالک راپروبال دادتااطراف امام صادق(علیه السلام) راخالی کند.

۲) درزمینه اجتماعی:

شیوه کاردرحکومت همان بودکه بسیاری اززمامداران خائن دردنیای امروزبعنوان شعارخودموردرعایت وعمل قرارمی دهند: شعارتفرقه بیندازوحکومت کن.

دامنه تفرقه که ازافکارشروع شده بوددربرگرفت حیات اجتماعی راتاحدی که مردم دسته دسته وفرقه فرقه شدند. علمای شان هم ازیکدیگردوروازهم جداگشتند. برخی به خاطرتقیه کوشیدند به دیگران نزدیک نشوند گروهی ازترس وارعاب دستگاه سیاسی روزراه انزواواعتزال گرفتندو.. وضع بگونه ای درآمدکه شیعه ای درخیابان اگربه شیعه ای دیگربرخوردمیکردبااوسلام نمیکردواحوال اورانمی پرسید. وحتی انقلابیون که ازنظرفکروخط درجهت مقابل دستگاه بودند .

باهم وحدت ویکپارچگی نداشتند. وبرخی تندبودندوبرخی کند،برخی براساس فلان مذاق وسلیقه عمل می کردند. وبرخی براساس سلیقه ومذاقی دیگر. وحتی یکدیگرراقبول ونسبت به دشمن همدستی وهمرأیی نداشتند .

متأسفانه این آشفتگی دربین شیعیان نیزوجودداشت . بسیاری ازشیعیان جرأت نمی کردند. که خودراشیعه بخوانند . برخی شیعه بودندولی دربرابرشیعه دیگراعتقادخودرامکتوم می داشتند .

عده ای بی تفاوت ودرخط وفکرودنیای ویژه خودبودند.

● کارامام

کاری که امام درچنان بحرانی انجام دادبسیاربدیع واندیشیده بود. وبااستفاده اززمینه مناسبی که پدرگرامیش امام باقر(علیه السلام)فراهم آورده . وهسته اولیه علم وفقاهت وتدریس پایه گذارده بود. شروع به فعالیت فرهنگی کرد،فعالیت هائی راانجام دادکه اهم آنهاعبارتنداز:

۱) سازماندهی فکری مکتب:

درآن دنیای آشفته ودرهم اومجلس درس تشکیل دادودرآن به شاگردان فهماند که ماچه می گوئیم. رأی ونظرمادردین ومذهب چیست؟ ازآیات قرآن چه برداشتی داریم ،دعوی ماچیست وچگونه است و...

اودرطول مدت حیات پربارش بزرگترین مکتب اصیل فقهی رابنانهاد. وخطوط آنرادرهمه عرصه های مربوط به حیات بشرروشن کرد. وابهاماتی راکه دراعتقاداوروش دینی مردم بچشم می خوردازمیان برداشت. تکیه اصلی اوبیان اندیشه اسلام وعرضه افکارخطوط آن بود. بخش مهمی ازاحادیث وعلوم قرانی رابراساس شیوه علمی عرضه کرد. وحدفاصل فرقه های گوناگون رابرشمردونشان دادکه کدام فرقه تاکجادرست واستوارسخن می گویدودرکجاراه وطریقه باطل رامی پیماید.

۲) معرفی خط تشییع

مذهب شیعه رامذهب جعفری می خوانندچرا؟ زیرا وابسته به امام صادق(علیه السلام) وحاصل تلاش هاوبرنامه های اوبود. یعنی آنچه راکه امامان پیشین موردرعایت وعمل قرارداده بودنداوآنهارابه ثمررساند.

مذهب جعفری مکتب امام علی (علیه السلام) نبودومکتب امام علی (علیه السلام) همان اسلام راستین است . وجزحضرت علی (علیه السلام) کیست که اسلام رابهتروکامل ترازعلی می شناسد. اوبهمراه وهمگام حضرت پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) ووصی ووارث وبرادراوبود. زندگیش سراسردرخانه وحی ودرکناررسول الله (صلی الله علیه وآله) گذشته بود.

اومکتب شیعه راکه همان اسلام راستین است معرفی کرد. خطوط فکری آن راعرضه وشاگردان تشویق به تدوین کرد. برپایه تشویق اواصول اربعماءتنظیم شدوبراساس آن تشیع شکل وصورت وسازمان خودرانشان داد. اونشان دادتشیع هم مذهب است وهم حکومت وبین این دوجدائی نیست .

روش شیعه روش اهل بیت(علیهم السلام) است. مذهبی است که اهل بیت (علیهم السلام) به علت وابستگی شدیدبه پیامبرکوشیدندعین خط وبرنامه اورابمرحله اجراگذاردند.

تشییع درعصراوشکل گرفت وسنت وشیوه پیامبر(صلی الله علیه وآله) وحضرت علی (علیه السلام) وطرزبرخوردآنهابه مسائل واندیشه های الهی شان بصورتی سازمان یافته ومنسجم آشکارشدوبه صورت یک مکتب درآمده وکتبی که فقه شیعه برآن استواراست . پایه های تألیفات وتدوین آنهادرعصراوگذارده شده.

۳) تشکل ووحدت افراد

خدمت دیگراوتربیت شاگردانی بودکه هرکدام دررشته ای ازعلوم صاحب رأی ونظربودند. وامام آنهاراتربیت کردوخط داد. اوکوشیددرعرصه حیات اجتماعی لااقل درسطحی محدوددرمرزشاگردان خودکه برخی عده آنها رامتجاوزاز۱۲هزاردانسته انداخلاق راحکومت دهد.

دست پرورده های اوکه بعداً درگوشه وکنارکشوراسلامی به فعالیت وتالشی پرداخته بودند . موقعیت وشأن خود،واراده وروش حیات اسلامی رادریافته وبه نوبه خودآنرادرجامعه نشروترویج می کردند.

اوحتی درمواردی بصورت عملی مردم رابه وحدت واخلاق ویکپارچگی می خواند ودرگیری های آنان راباواسطگی هاازمیان می برد. گفتیم اومأمورانی رادرنقاط مختلف می گماشت که اگربین دوفرقه درگیری ودعوائی برسرپول ومال وجوددارد،باپرداخت به مدعی دعواودرگیری هارافیصله دهند.

۴) گشودن باب اجتهاد

اوتحرک خاصی دردنیای علم وفقه پدیدآوردوشاگردان خودراوادارکردکه درچهره علم کلام وبکارگیری شیوه تحقیق وبررسی واستنباط بودوازقیاس ورأی افرادرادوروبرحذرمی داشت. اوباپایه گذاری فقاهت وفهم وصورت درسی دادن به مسائل باب مباحثاتی عظیم وپردامنه رادرجامعه علمی آن روزگشود. وباروشی که به شاگردان تعلیم می دادازآیات ومفادقرآنی احکام وقوانین اسلام رابیرون کشیده وبصورت علم درمی آورد. آری،اوباب اجتهادرابازگذاشت وقانون آزاداندیشی رادرجامعه علمی ترویج کردوفرمود: اگرمجتهد دراستنباط واجتهادخودبه حق برسد. برای اودوپادانش است واگرراه استنباط اودرست باشد وآنچه که بدست آوردمنطبق باحق عندالله نباشد بازهم برای اواجراستنباط وجوددارد.

۵) توجه دادن به اهل بیت (علیهم السلام)

حق اهل بیت (علیهم السلام) درهمان روزهای اولیه وفات پیامبر(صلی الله علیه وآله) ازدست رفته بود. وبتدریج که ازروزگارحکومت زمامداران می گذشت درسایه القاآت ودشمنی هاحقوق شان بیش ازبیش فراموش شده وارزش واعتبارشان کم رنگ ترمی شد.

بعدها درعصربنی امیه وآل مروان سعی براین شدکه اهل بیت (علیهم السلام) رابه فراموشی بسپارند.

وهمین کارراانجام دادند. کارامام صادق(علیه السلام) احیای اهل بیت (علیهم السلام) وتوجه دادن عامه به سوی آن بود. درمردم این درک واندیشه پدیدآمدکه تجدید نظری دراین زمینه باشند واین محصول تلاش امام صادق(علیه السلام) بود. که دربین جامعه علمی وفقهی آنروزتوانست این برجستگی رابه اثبات رساند . وخودبعنوان فردشاخص اهل بیت (علیهم السلام) درعصرامامت درخشندگی هائی داشت.

و در نهایت

درسایه زحمات امام صادق(علیه السلام) افکاراسلامی وخط صریح وصحیح آن ازنومتجلی گردید. شاگردان سازمان یافته اوتوانستند . بعنوان مدافعان علمی آن مکتب باشدوحقانیت اسلام وتشیع رابه جامعه اسلامی آنروزبمرحله اثبات رساند.

درافکارشیعی آن اصطلاحاتی به عمل آمد وخط جبروتعویض ومقتضای امربین الامرین برای مردم روشن گردید. اواصول رامعین کردوقواعد وقوانین راازمتون اسلامی استخراج وبه جامعه عرضه کرد. مثل قاعده وفاء،قاعده ردحدودبه شهادت،قاعده مجازبودن شروط و...

مهم این بودکه امام بارها اعلام می فرمود: آنچه می گویم ازپدرمن،اوازپدرخویش و..حضرت علی بن ابیطالب(علیهم السلام)‌وحدیث علی حدیث حضرت رسول الله(صلی الله علیه وآله) وسخن اوقول الله تعالی است.

حَدیثی حَدیثُ اَبی وَحَدیثُ اَبی حَدیثُ جَدی

وَحَدیثُ جَدی حَدیثُ عَلی بن اَبیطالبِ

وَحَدیث عَلی حَدیثُ رَسُولَ اللّهِ وَحدَیثُ رَسُولُ اللّهِ قَولُ اللّه(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)

● تجدید حیات اسلام

ازصدمات وارده براسلام بروز هردوره فترتی بود که بین وفات رسول الله(صلی الله علیه وآله)وحکومت وامام امیرالمؤمنین (علیه السلام)پدید آمد.پیامبردرطول مدت نبوت، بویژه درعصر تشکیل حکومت توانست تعالیم اسلام رالااقل برای یکبارهم که شده بمرحله اجرا وعمل درآورد. مثلاٌ ضوابط اجرای حج رابه مردم بیاموزد، اجرای حدود الهی رادرباره مجرمان پیاده کند، ورمز ورازآنچه که بعنوان تعالیم واحکام ازسوی خداوند آمده بیان دارد.

از نظر تربیت این مهم این است که بسیاری ازآموخته ها درسایه تکرار به صورت امری تثبیت شده و عادی درآیند و جان و وجود آدمی بدان انس گیردواین نیازدارد به زمانی نسبتاٌ دراز و فرصتی نسبتاٌ طولانی باقدرت اجرائی قوی درپشت سر.

● عوامل فترت

حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله)ازدنیارفت وآنها که بجای او زمام امور را دردست گرفتند ، نه دانش وآگاهی لازم رادراین زمینه واجد بودند، ونه توان اجرائی ومدیریتی دراین زمینه برای شان بود که خواسته های اسلام رامحقق سازند.نتیجتاٌ فترتی و در جریان آن تغییر و تبدیل دراحکام صورت گرفت که پس از ۲۵ سال حضرت علی (علیه السلام)وارث آن شد.

آن روز که او زمام امور رابدست گرفت جنگهائی ناخواسته براو تحمیل شد که تقریباٌ بیشتر دوران کوتاه زمامداریش به سر وسامان آن وخاموش کردن شعله آن گذشت واو آنچنان که خود توقع داشت نتوانست به معرفی اسلام راستین وپیاده کردن احکام بپردازد و ددمنشی به ترور او درمسجد اقدام کرد. پس ازاو مدت ۶ماه ازحکومت امام حسن(علیه السلام)صرف ادامه راه او شد ولی دست دشمن اسلام قوی تر بود وتوان کار وتلاش راازاو گرفت .او نیزچون پدر خانه نشین شد وزمام امور به دست معاویه و بنی امیه افتاد که دلی پراز کینه ازاسلام داشتند والحق انتقام خود را ازاسلام ستاندند وازقربانی آن انتقام وکینه جوئی امام حسین بن علی(علیهماالسلام)بود.

دوران فترت دوم با درجاتی به مراتب شدیدتر ازاول وحتی به صورت مسخ اسلام پدید آمد و مردم همچنان سرگشته وحیران، درتردید ودودلی که آیا اسلام رحمت آفرین همین است که این زمامداران خیره سرستمکار مدعی و معرف آنند!.

برگرفته از شبکه امام صادق (ع)

---