ارامنه و “ فرش های ارمنی باف ایران“

مایرنی هواساپیان در سال ۱۳۴۶ در تهران متولد شد در سال ۱۳۷۵ وارد دانشگاه الزهراء شد و در رشتهٔ صنایع دستی به تحصیل پرداخت از آنجا كه به فرش و دیگر دستبافتهها علاقمند بود موضوع پایان نامهٔ خود را “ بررسی زیراندازهای ارمنی باف ایران“ انتخاب نمود

مایرنی هواساپیان در سال ۱۳۴۶ در تهران متولد شد. در سال ۱۳۷۵ وارد دانشگاه الزهراء شد و در رشتهٔ صنایع دستی به تحصیل پرداخت. از آنجا كه به فرش و دیگر دستبافتهها علاقمند بود موضوع پایان نامهٔ خود را “ بررسی زیراندازهای ارمنی باف ایران“ انتخاب نمود. وی همچنین چندین عنوان كتاب را ترجمه نمود كه برخی از آنها عبارتند از:

۱- قالیهای ارمنی انتشارات اتحادیه های گمرك در ارمنستان

۲- قالی ارمنی تألیف ماینا قازاریان

۳- گلیم ارمنی تألیف سریك داودیان

ارامنه در ایران:

در زمان استیلای ۲۰۰ سالهٔ سلسلهٔ هخامنشی بر ارمنستان، ارمنیان پس از پارسیهای طبقهٔ ممتاز، بیشترین امتیاز را در دربار داشتند.

ساتراپ ها (شاهزادگان دیگر سرزمین تابع) در ارمنستان، از سلسلهٔ یرواندنی های ارمنی، برگزیده میشدند كه از آن زمان مسكوكات مسی به نام یرواند اول (ارونتوس) در دست است.

در دورهٔ اشكانیان، سلسلهٔ آرث كوین ها با پادشاهی تیرداد اول كه از تبار اشكانیان ایران بود بر ارمنستان حكومت كرد. دولت آرث كوین های ارمنی ۴۰۰ سال دوام یافت كه در این مدت به صورت نیمه وابسته به ایران باقی ماند. پس از انقراض اشكانیان در سال ۲۲۴ م، ساسانیان بر تخت حكومت نشستند و زرتشتی را دین و كشورگشایی را سیاست خود قرار دادند. پایه های كلیسای ارمنی توسط دو تن از حواریون حضرت عیسی (ع) به نام تارئوس و بارتولومئوس گذاشته شد و ارامنه توسط گریگور روشنگر به مسیحیت گرویدند.

دولت ساسانی در زمان شاپور دوم سیاست استبداد را در پیش گرفت، اما شورش ارامنه به رهبری وارطان و واهان مامیكونیان ها در زمان یزد گرد، دولت پارسی را به در پیش گرفتن سیاست عفو واداشت. قرن پنجم میلادی در تاریخ ارامنه سدهٔ زرین نامیده می شود. چون با ابداع حروف الفبا توسط مسروپ ماشدتس، كتابهای دستنوشتهٔ زیادی به رشتهٔ تحریر در آید و باعث غنای فرهنگ ارامنه شد. در مدت ۲۰۰ سال استیلای اعراب بر ارمنستان كه به دنبال سلطه بر ایران صورت گرفت، هیچ كلیسا، قلعه و یا پلی در ارمنستان ساخته نشد و در مراكز مهم نظامی و اقتصادی، اقوامی بیگانه و با زبانهایی غریب اسكان داده شدند. در آن زمان، ارمنستان از نظر اقتصادی، رابط تجارت ابریشم شرق و غرب باقی ماند و شهر دوین(Dvin) یكی از مراكز مهم تجاری بود.

امپراطوری عثمانی در سال ۱۵۸۵ میلادی بر تمامی ارمنستان و حتی گرجستان و آذربایجان ایران استیلا یافت. در آغاز قرن هفدهم میلادی، شاه عباس صفوی سعی كرد تا مناطق اشغالی ایران و ارمنستان را باز پس بگیرد. ولی سرانجام سپاه ایران مجبور به عقب نشینی شد اما در سال ۱۶۰۴ میلادی، ۳۰۰ هزار نفر جمعیت روستایی و شهری ارامنه را از مناطق مختلف ارمنستان به ایران كوچاند.

این ارامنه در مناطق مختلف ایران از قبیل رشت، ارومیه، اصفهان(جلفای نو و فریدن)، چهارمحال و بختیاری، بربرود(بورواری) و بعدها در مناطق جاپلق، كروند، كمره، كزاز و خرقان ساكن شدند. عدهای از شهرنشینان ارمنی به شیراز، همدان و قزوین انتقال داده شدند و در آنجا اسكان یافتند. در شهر اصفهان در محلهٔ جلفای نو، ساختن بناهایی با بادگیرها در كوچه های تاقدار و كلیساهایی شامل حجره های مخصوص، معبد، انبار آذوقه، آشپزخانه و مدرسه انجام شد. كلیساها با بناهای جنبی خود بیشتر از یك در ورودی و خروجی داشتند كه به منزلهٔ پناهگاه و یك جای امن مورد استفاده قرار میگرفته است. تزیین نمای داخلی كلیساها با نقاشی رنگ و روغن و با مضامین كتاب مقدس انجام شده است.

در سال ۱۶۳۹ میلادی، اولین چاپخانه در جلفای نو اصفهان به لطف خاچاطور كساراتسی بنیان گذاشته شده و به چاب انجیل مقدس پرداخت.

ارامنه و نوشتبافت

هنر قالیبافی ارامنه با كوچ اجباری آنها به ایران، راه پیدا كرد. ارامنه روستانشین، پشم گوسفند را كه مادهٔ اساسی قالیبافی است به صورت سنتی ریسیده و با مواد گیاهی رنگزا كه در طبیعت یافت میشود، رنگ میكردند و سپس با آن قالی دستباف تولید میكردند. اینكار در كنار فعالیتهای كشاورزی و دامپروری انجام میگرفت. بارها سیاحان و محققان انگلیسی و آمریكایی در روستاهای ارمنی نشین ایران به جستجو پرداختند و قالی ارمنی باف ایران را از نظر نقش طرح، هماهنگی نقش و رنگ و مرغوبیت جنس الیاف تمجید نمودند.

در دوران شاه عباس، هنر قالی ایران به اوج خود رسید. در آن زمان به سفارش دولت لهستان، قالیهایی مشهور به پولونز طراحی و بافته شد كه به عقیدهٔ مانیا قازاریان در كتاب قالی ارمنی، توسط طراحان ارمنی به سبك باروكو انجام میشده است.

جغرافیای قالی ارمنی باف در ایران

الف: منطقه فریدن (پریا): در ۱۵۰ كیلومتری باختر شهر اصفهان قرار دارد و شامل دو بخش است:

۱- داران (شامل چهار دهستان ورزاق، گرجی، چادگان و كرچامبو)

۲- آخورا (شامل دو دهستان موگویی و چنارود)

تعدادی از مهمترین روستاهای ارمنی نشین این منطقه عبارتند از: قلعه گریگور، دارابورد، آریگان، روستای موكل سنكرد، پونستان، ذرنه (بولوران)، خوی گان پایین، خوی گان بالا، خونگ، هاران، نحاكرد، میلاكرد، شوریشكان، سنگباران، سوران و…

از صنایع دستی این منطقه میتوان قالی، گلیم دو روی ساده و نقشدار، ماشتا (نوعی روانداز كه بر روی كرسی میانداختند) و جاجیم را نام برد. ارامنهٔ این منطقه همچنین به زرگری، قلمزنی و كنده كاری روی سنگ مشغول بودند.

مهمترین ویژگیهای فرشبافی این منطقه عبارتند از: استفاده از دار افقی. مكانیزم بافت از نوع تحت باف است. رجشمار متداول آن ۲۸ و نوع گره تركی (برخلاف) قالی اصفهان كه با گرهٔ فارسی بافته میشود) میباشد.

رنگرزی الیاف كه عمدتاً پشم است، هم با رنگزاهای گیاهی و هم با رنگزاهای شیمیایی انجام میشود. ازطرحهای متداول قالی این منطقه، میتوان به لچك و ترنج، طرح گلهای رز، طرح افشان با گلدان و طرح مام میهن را میتوان نام برد.

تعدادی از طراحان مشهور فرش این منطقه عبارت بوده اند از: لئون میناسیان، هروس هیراپتیان، هاكوپ در مگردیچیان، سروژ بغوسیان، هراند در هوانسیان و ژنیك خاچاطوریان.

ب: چهارمحال و بختیاری: این استان در جنوب غربی ایران واقع شده است و از شمال و شرق به اصفهان و از جنوب به كهگیلویه محدود است. ناحیه ای است كوهستانی و به چهار منطقه اردل، بروجن، اردگان و شهركرد تقسیم می شود. تعدادی از روستاهای ارمنی نشین این منطقه عبارت بوده اند از: واستیگان، گیشنیگان، احمدآباد، شالمزر، قلعه كشیش، گندمان، لیواسیان ده ارمنی، حاجی آباد، سیرك، ماموران، ماموكا و غیره.

---