نقدی بر مقاله مدلی برای اسلامی کردن بازار سهام نوشته علی صالح آبادی

بورس بازی از نظر لغوی به معانی «تامل, تصور, حدس و گمان, پیش بینی قمار و سفته بازی» آمده است بورس بازی از نظر اصطلاحی به خطر انداختن كالا یا سرمایه در مواجهه با یك عدم اطمینان است كه معمولاً تصمیم گیری در شرایط حدس و گمان صورت می گیرد

دبیرکل جوان مرتبط با دانشگاه امام صادق بورس سهام تهران در حالی بر این مسند مهم بازار سرمایه کشور تکیه زده است که بحران سیاسی کشور را فرا گرفته و از یک سو شاهد ظهور مجدد احساسی ها در داخل و از یک سو فشار دموکراسی در خارج از کشور هستیم. مقالاتی در زمینه بورس بازی در ماههای اخیر در سایت بورس نیوز به نقل از صالح آبادی منتشر شده است که در اینجا می خواهیم به نقد آنها بپردازیم.

الف) ابعاد غیرشرعی بورس بازی

بورس بازی از نظر لغوی به معانی «تامل، تصور، حدس و گمان، پیش بینی قمار و سفته بازی» آمده است. بورس بازی از نظر اصطلاحی به خطر انداختن كالا یا سرمایه در مواجهه با یك عدم اطمینان است كه معمولاً تصمیم گیری در شرایط حدس و گمان صورت می گیرد. در این اصطلاح بورس بازی نوعی فعالیت اقتصادی است كه به هدف دستیابی به سود از طریق پیش بینی تغییرات قیمت سهام انجام می شود. انگیزه اصلی بورس بازان كسب سود به هر طریق ممكن است. پرواضح است كه درجه ای از بورس بازی در تمامی تصمیمات انسانی وارد می شود. در این صورت هر تصمیم در شرایط ریسكی بورس بازی محض نبوده و شریعت اسلامی با آن مخالف نیست.

▪ توضیح : مشخص نیست تعریف بورس بازی از نظر لغوی و اصطلاحی از کدام منبع در اینجا ذکر شده است. تا آنجا که ما می دانیم بورس یک کلمه اروپایی بوده و اصولا بورس در فرهنگ مردم کشور ما و سایر کشورهای مسلمان سابقه تاریخی نداشته است. لذا بدیهی است برای تعریف مفاهیم مربوطه بایستی از مراجع کشورهای با سابقه طولانی در زمینه بورس استفاده نمود. اینکه انگیزه اصلی بورس باز کسب سود به هر طریق ممکن است مشخص نیست از چه پیش فرض هایی منتج شده است. در این عبارت بورس بازها به داشتن این عقیده متهم می شوند که هدف وسیله را توجیه می کند. اما متهم کردن بورس بازها به داشتن این اعتقاد تا چه حد معتبر ٬ بر مبنای استدلال و یا بر مبنای نتایج آماری می باشد؟ دبیرکل بورس بر مبنای کدام تحلیل و تجربه مدعی این هستند که بورس بازها برای رسیدن به سود به هر اقدامی دست می زنند؟ برای روشن شدن موضوع سئوال ما اینست که آیا بورس بازها برای گرفتن سود حاضر به قتل ٬ شکنجه ٬ و سایر اعمال غیر اخلاقی می شوند؟

صالح آبادی بعد از نوشتن مطالبی غیر علمی بلافاصله دچار تناقض گویی شده و فازی بودن امور در جهان را که منجر به ریسکی بودن هر تصمیمی در زندگی انسانها می شود دلیلی برای مغایر نبودن امور روزانه با شریعت می داند. مشخص نیست که چرا ایشان حوزه این امور عادی زندگی را به سرمایه گذاری در بازار تعمیم نداده است.

نکته جالب اینجاست که به قول ایشان در هر کاری که انسان ها انجام می دهند نوعی عدم قطعیت در دستیابی به هدف مورد نظر وجود دارد. این مساله ناشی از اینجاست که انسانها نمی توانند بر تمام امور دنیا نظارت و کنترل داشته و از آنها اطلاع داشته باشند به همین دلیل هر آن ممکن است یکی از عوامل تمام پیش بینی های هر انسانی را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال شما هنگامی که می خواهید از خیابان عبور نمایید با توجه به تجربه و علمی که دارید پیش بینی می کنید که به سلامت به سمت دیگر خیابان خواهید رسید و به همین دلیل ریسک کرده و اقدام به عبور می کنید. شما بر مبنای تجربه و علم عمل می کنید اما ممکن است ناگهان عواملی مانند حرکت یک موتور سیکلت در خلاف جهت یا لیز خوردن روی خیابان نقش زمین شده و جان خود را از دست بدهید. به همین ترتیب در تمامی امور زندگی نوعی عدم قطعیت وجود دارد.

● بررسی ماهیت بورس بازی

بورس باز دارایی را بدون قصد نگهداری با پذیرش ریسك خریداری كرده و به دنبال كسب سود از مابه التفاوت قیمت در كوتاه ترین زمان ممكن است.

▪ توضیح : معمولا اکثر قریب به اتفاق مردم در جهان قصد نگهداری دارایی خود را تا ابد ندارند. در بسیاری موارد برای فروش دارایی خود از قبل زمان مشخصی را تعیین میکنند اما در مواقعی نیز بر مبنای مقتضای زمان اقدام به فروش دارایی می کنند. کسب سود از مابه التفاوت قیمت امری طبیعی ٬ عادی و مرسوم در تمام تاریخ و در همه این کره خاکی بوده است. به عنوان مثال یکی از دلایل مهم سازمان بورس در سالهای گذشته برای تاسیس تالارهای منطقه ای استفاده از تغییر قیمت ساختمان های مربوطه برای کسب سود بوده است. همچنین از قدیم الایام تجارت یک روش کسب درآمد به صورت کاملا قانونی و شرعی بوده است. اینکه صالح آبادی بر کوتاه بودن مدت زمان سرمایه گذاری تاکید می کند به هیچ وجه نمی تواند توجیهی برای قبیح بودن فعالیت اقتصادی باشد. اول اینکه زمان یک امر نسبی است و زمانی که برای صالح آبادی کوتاه است ممکن است برای دیگران خیلی هم طولانی باشد. به عنوان مثال شاید ایشان نمی دانند که اگر در بورس سهام تهران کوتاه ترین زمان برای یک خرید و فروش دو روز می باشد در بازارهای مالی جهان این زمان به مرز ثانیه ها رسیده است. دوم اینکه هر کسی که عقل سلیمی داشته و بخواهد عاقلانه عمل نماید طبیعی است که تلاش نماید سود خود را در مدت کمتری کسب نموده و سرمایه خود را در سایر معاملات سرمایه گذاری نماید. این تلاش جهت کاهش ریسک ناشی از روی دادن اتفاقاتی بر خلاف انتظار و نیز خرید زمان برای استفاده از سایر فرصت ها می باشد. پس تا اینجا بورس باز مورد نظر صالح آبادی یک انسان منطقی و عاقل می باشد که برای امرار معاش و پس انداز اقدام به بهینه کردن معاملات خود می کند.

براساس پذیرش درجه و نوع ریسك و قصد خرید سهام و اعمالی كه جهت كسب سود انجام می دهند می توان میان بورس بازی اعتراض آمیز و غیر اعتراض آمیز تمییز قائل شد. در این مقاله منظور از بورس بازی اعتراض آمیز نوعی از بورس بازی است كه با شریعت اسلامی سازگار نیست و بورس بازی غیراعتراض آمیز آن نوع از بورس بازی است كه با شریعت اسلامی مطابقت دارد. سرمایه گذاران در بازار سهام را می توان به دو گروه بزرگ تقسیم نمود. دسته اول سرمایه گذارانی هستند كه بعد از بررسی دقیق توانایی مالی شركت ها براساس اطلاعات قابل اعتماد درخصوص فاكتورهای اساسی شامل دارایی ها و عملكرد شركت سرمایه گذاری می كنند. این نوع سرمایه گذاری را بورس بازی منطقی و عقلایی می نامند كه در مجموع برای رشد اقتصادی كشور مفید است. در ادبیات مالی این دسته از معامله گران را در بازار سهام سرمایه گذاران می گویند و ما نیز این نوع فعالیت را سرمایه گذاری می نامیم. دسته دوم كسانی هستند كه درصدد كسب سود سریع و آسان و بدون زحمت هستند به واسطه این شیوه رفتار، بعضی مواقع سود می برند بعضی وقت ها نیز متحمل زیان می شوند. این دسته (ساموئلسون نام این گروه را ناظرین روزبه روز و ساعت به ساعت بازار سهام می نامد) می فروشند و می خرند و یا بر عكس و در این فرآیند خرید و فروش كه باعث حركت بازار می شود هیچ گونه مطالعه یا تحلیلی درخصوص سهام شركتی كه سهام آن را خرید و فروش می كنند انجام نمی دهند. حداكثر كاری كه این افراد انجام می دهند بررسی و مطالعه روند تغییر قیمت ها و تمایل بازار است. بعضی مواقع نیز پایه و اساس تصمیم گیری آنها جهت خرید و فروش سهام شایعات فراگیر بازار است كه این دسته در مقایسه با سرمایه گذاری، بورس بازی كوركورانه نامیده می شود. واقعیت بازار سهام مدرن این است كه میزان بورس بازی كوركورانه بیشتر از بورس بازی منطقی است و این نوع بورس بازی در بازار مسلط است. بعضی وقت ها در معاملات پیچیده تر قضاوت بورس بازانه تحت تاثیر شانس كه نوع خاص از قماربازی است قرار دارد. از نظر(Cobbett) توصیف این نوع بورس بازی به قمار بازی تجاری منطقی است (Simpson). البته این امر به موفقیت روی اعداد مطلق و تكرار معاملات بستگی دارد. بنابراین بورس بازان سهام خود را برای كوتاه ترین زمان ممكن نگهداری می نمایند. هرچه تعداد معاملات بیشتر باشد فرصت بیشتری برای كسب سود فراهم می شود به شرط اینكه بورس بازی براساس روند تغییر قیمت و به صورت دقیق انجام شود. اگرچه ممكن است نوسان قیمت خیلی كم باشد اما تكرار فرآیند خرید و فروش عامل اصلی كسب منفعت برای بورس بازان است. خرید فوری و به موقع سهم در زمانی كه قیمت ها پائین هستند و فروش سریع هنگامی كه قیمت ها در حال نزول هستند و تكرار این فرآیند برای همیشه رمز موفقیت بورس بازان است.

▪ توضیح : مشخص نیست صالح آبادی طبقه بندی اعتراض آمیز و غیر اعتراض آمیز را از کجا پیدا کرده یا اختراع کرده اند. . در دسته بندی که ایشان عنوان کرده اند کسانی که بورس بازی غیر اعتراض آمیز می کنند به دقت شرکت ها و توان آنها را بررسی کرده و بر مبنای آن اقدام به خرید و فروش می کنند. مشخص نیست که چرا صالح آبادی در اینجا از عدم اطمینانی که در ابتدای مقاله گفته ٬ سخنی به میان نیاورده است. آیا به نظر ایشان کسانی که فعالیت شرکت ها را به طور دقیق بررسی می کنند هیچ امکان اشتباهی ندارند؟ مانند اینست که بگوییم شما همیشه به سلامت از خیابان عبور خواهید کرد! کارشناسان و تحلیلگران بازارهای مالی به هر میزان که تحلیل و بررسی انجام دهند باز هم امکان اشتباه یا وقوع اتفاقات غیر قابل پیش بینی وجود دارد. هیچ تحلیل و پیش بینی در هیچ زمینه ای خالی از اشتباه نبوده و در همه پیش بینی ها نوعی عدم قطعیت وجود دارد. زیان های هنگفت کسانی که در سالهای اخیر اینگونه در بازار بورس تهران تحلیل می کردند به وضوح نشان دهنده شکننده بودن این نوع بررسی مانند سایر تحلیل ها می باشد. این در حالی است که اصولا در بازار عصر حجری مانند بورس سهام تهران اطلاعات قابل اطمینان و شفافی وجود ندارد که بخواهیم در مورد نتایج تحلیل این اطلاعات غلط به مباحثه بنشینیم.

در مورد گروه دوم که صالح آبادی معتقد به غیر شرعی بودن فعالیت آنهاست بایستی گفت مشخص نیست چه مرز عینی ملموسی آنها را از گروه اول - که از نظر صالح آبادی احمدی نژادی فعالیت شرعی دارند - متمایز می نماید. به همان ترتیب که در گروه اول بسیارند کسانی که به دلایلی مانند پی بردن به اشتباه یا تغییر شرایط اقدام به فروش سریع می کنند ٬ در گروه دوم نیز کسانی هستند که به دلیل مناسب بودن شرایط برای نگه داشتن معامله بلند مدتی فکر کنند. ایشان در حالی بورس بازارن اعتراض آمیز را به کوتاه مدتی بودن محکوم می کند که ما شاهد پوزیشن های چندین ماهه آنها هستیم که در اشل های ماهانه فعالیت می کنند.

اصلا نکته جالبی که در اینجا وجود دارد دعوای همیشگی تحلیلگران تکنیکال و فاندامنتال است. صالح آبادی که ظاهرا پیرو مکتب فاندامنتالی هاست برای محکوم کردن روش تکنیکال این بار از مقدسات هزینه می کند. در اینجا نمی خواهیم به دعوای طرفداران تکنیکال و فاندامنتال بپردازیم اما اظهارات دبیرکل آنقدر غیر علمی است که با توجه به مدیریت سازمان ناچار به بررسی آن هستیم.

---