سابقه شکل گیری کمیسیون ملی یونسکو در ایران

کشور ایران از جمله كشورهایی است كه از بدو تأسیس سازمان تربیتی, علمی و فرهنگی ملل متحد یونسكو به عضویت آن در آمده است پس از تصویب اساسنامه یونسکو که در نوامبر سال ۱۹۴۶ به امضا نمایندگان چند کشور از جمله ایران رسید, در سی ام اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ ه ش ۱۹۴۵ م هیأت دولت ایران نیز با گذرانیدن تصویب نامه ای موافقت خود را با آن اعلام کرد

کشور ایران از جمله كشورهایی است كه از بدو تأسیس سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) به عضویت آن در آمده است. پس از تصویب اساسنامه یونسکو که در نوامبر سال ۱۹۴۶ به امضا نمایندگان چند کشور از جمله ایران رسید، در سی‌ام اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ ه. ش. (۱۹۴۵ م.) هیأت دولت ایران نیز با گذرانیدن تصویب نامه ای موافقت خود را با آن اعلام کرد.

در آن زمان, واحدی به نام كمیسیون ملی تعاون فكری، وظیفهٔ هماهنگی میان سازمان های داخلی را با یونسكو عهده دار بود. آقای علی اصغر حكمت در سمت ریاست این كمیسیون قرار داشت و آقای دكتر غلامعلی آذرخشی، ملقب به رعدی آذرخشی، سمت دبیری كمیسیون را به عهده داشت. كمیسیون یاد شده با انتخاب اعضای جدید و انطباق با نیازهای زمان به كمیسیون ملی یونسكو در ایران تغییر نام داد و به طور نیمه رسمی مشغول به كار شد. همزمان نیز دكتر رعدی آذرخشی به عنوان نمایندهٔ ثابت ایران در یونسكو منصوب شد و آقای دكتر ذبیح الله صفا سمت دبیری كمیسیون ملی را عهده دار شد.

عضویت قطعی ایران در یونسكو در پانزدهم تیرماه ۱۳۲۷ از تصویب مجلس شورای ملی وقت گذشت. در این زمان، همان کمیسیون نیمه رسمی که در سال ۱۳۲۵ با عنوان «كمیسیون ملی تعاون فكری» تشکیل شده بود، با انتخاب بعضی اعضای جدید و انطباق وضعیت خود با نیازمندی های جدید به كمیسیون ملی یونسكو تغییر نام یافت و به طور رسمی و قانونی فعالیت خود را آغاز كرد. اما از آن جا که برای تعیین اعضا و حدود فعالیت های كمیسیون ملی یونسكو در هر کشور اساسنامه ای تدوین و اجرا می شود، کمیسیون ملی یونسکو در ایران در بیست و یکمین جلسه خود اساس نامه كمیسیون را در سیزده ماده تنظیم نمود که به پیشنهاد وزارت فرهنگ وقت در جلسه دهم اردیبهشت ۱۳۲۸ به تصویب هیأت وزیران رسید، و متعاقبا در اداره ثبت شرکت ها ثبت و به مورد اجرا گذاشته شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی وقفه ای در فعالیت های كمیسیون ایجاد نشد و با توجه به ابعاد فرهنگی و معنوی انقلاب اسلامی، كمیسیون فعالیت های خود را گسترش داد. به همین لحاظ، این اساسنامه بار دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفت و اساسنامه اصلاحی که با توجه به اهداف و وظایف وسیع تر و متناسب با اصول و ارزش های نظام جمهوری اسلامی ایران در هفده ماده و چهار تبصره تهیه شده بود، پس از تأیید شورای عالی کمیسیون از سوی وزارت فرهنگ و آموزش عالی به هیأت دولت تقدیم شد و نهایتا در جلسهٔ بیست و نهم شهریور ۱۳۶۶ به تصویب رسید. همزمان نیز چگونگی تركیب هیأت نمایندگی ایران در یونسكو در هیأت دولت مورد بحث قرار گرفت و بر حضور كارشناسان و متخصصان حوزه های كاری یونسكو، در هیأت نمایندگی تأكید شد و ریاست هیأت نمایندگی به سطح سفیر ارتقا یافت.

‌●اركان كمیسیون ملی یونسكو در ایران

كمیسیون ملی یونسكو در ایران دارای سه ركن اصلی است:

۱-شورای عالی

۲-شورای اجرایی

۳-دبیرخانه

۱- شورای عالی

شورای عالی كمیسیون ملی یونسكو درایران، كه عالی ترین مرجع تصمیم گیری كمیسیون است، دارای چهارده عضو از شخصیت های عالی رتبهٔ دولتی و علمی می‌باشد. از این تعداد هفت عضو ثابت و هفت عضو غیر ثابت هستند. ریاست شورای عالی و كمیسیون ملی یونسكو در ایران با وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری است. اعضای ثابت شورای عالی به شرح زیر هستند:

۱-وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری

۲-وزیر امور خارجه

۳-وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

۴-وزیر آموزش و پرورش

۵-دبیر كل كمیسیون ملی یونسكو در ایران

۶-رئیس سازمان حفاظت محیط زیست

۷-مدیر عامل سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

هفت نفر عضو غیر ثابت، از میان شخصیت های علمی و فرهنگی كشور، كه از بین اعضای هیأت علمی دانشگاه ها، مراكز آموزش عالی، محققان و هنرمندانی انتخاب می‌شوند كه در زمینه های علمی، فرهنگی، آموزشی، و ارتباطات دارای تجربه باشند. این افراد در اولین دوره از سوی وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری برای مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند و در دوره های بعدی از میان دو برابر افرادی كه وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری به اعضای ثابت شورای عالی كمیسیون پیشنهاد می‌كند با رأی مخفی اكثریت اعضا انتخاب می شوند.

شورای عالی كمیسیون با دعوت رئیس كمیسیون حداقل دوبار در سال تشكیل جلسه می‌دهد. جلسات با حضور ده نفر از اعضا رسمیت می‌یابد و تصمیمات آن با حداقل هشت رأی، معتبر خواهد بود. جلسات فوق العاده نیز بر حسب ضرورت و با دعوت رئیس کمیسیون تشکیل خواهد شد.

اهم وظایف شورای عالی كمیسیون ملی عبارت اند از:

- تعیین سیاست و تصویب برنامه های اصولی کمیسیون ملی در قالب برنامه ها و فعالیت های عمومی یونسكو؛

- تصویب گزارش فعالیت های سالانهٔ كمیسیون كه از سوی دبیرخانه تهیه و ارائه شده است؛

- تصویب و توصیه پیرامون تأمین بودجهٔ سالانهٔ كمیسیون ملی؛

- تأیید اعضای پیشنهادی شورای اجرایی كمیسیون به منظور اعزام نمایندگی به كنفرانس عمومی؛

- اظهار نظر درباره توسعه فعالیت های کمیسیون ملی؛

- ایجاد ارتباط بین كمیسیون ملی و سازمان های ذی ‌ربط دولتی و غیر دولتی؛

- همكاری و كمك به طرح ها و برنامه هایی كه با فعالیت های یونسكو منطبق باشد؛

- بررسی و اظهار نظر در خصوص نشریه های ادواری و دیگر انتشارات كمیسیون ملی، و نیز برنامه ریزی برای توسعه و تكمیل آنها.

۲- شورای اجرایی

به منظور تهیه طرح های اجرایی برنامه های كمیسیون ملی و مصوبات شورای عالی، و همچنین پی گیری آنها، شورای اجرایی مركب از ده نفر تشكیل شده است:

۱-رئیس كمیسیون ملی (وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری)

۲-دبیر كل كمیسیون ملی

۳-نمایندهٔ تام الاختیار وزیر آموزش و پرورش

۴-نمایندهٔ تام الاختیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

۵-معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۶-رئیس سازمان میراث فرهنگی كشور

۷-مدیر كل امور سیاسی - بین المللی وزارت امور خارجه

۸-نماینده تام الاختیار سازمان صدا و سیما

۹-نمایندهٔ تام الاختیار سازمان محیط زیست

۱۰- یك نفر از اعضای شورای عالی كمیسیون، که توسط رئیس كمیسیون، از میان شخصیت های علمی و فرهنگی کشور برای مدت سه سال انتخاب می شود.

جلسات شورای اجرایی هر ماه یك بار و با حضور حداقل هفت نفر تشكیل می‌شود و تصمیمات آن با اكثریت مطلق اعضای حاضر معتبر است.

اهم وظایف شورای اجرایی عبارت است از:

- كسب نظر از دولت در خصوص مشاركت در برنامه ریزی، اجرا یا ارزیابی برنامه ها و فعالیت های بین المللی، منطقه ای و ملی یونسكو و پیشنهاد در این زمینه ها به دولت؛

- پی گیری نظرات و پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران در كنفرانس عمومی و سایر مجامع یونسكو؛

- پیشنهاد برنامه و بودجهٔ كمیسیون به شورای عالی با نظر و همكاری دبیرخانه؛

- پیشنهاد اعضای هیأت اعزامی به كنفرانس عمومی به شورای عالی كمیسیون؛

- تصویب شرح وظایف كمیته های تخصصی؛

- پی گیری و نظارت بر پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران در مورد اجرای تصمیم ها و توصیه های یونسكو؛

- هم فكری با دبیر كل در خصوص اعضای هیأت های اعزامی به كنفرانس های منطقه ای و بین الدول؛

- همكاری در زمینهٔ اجرای تصمیمات و توصیه های شورای عالی كمیسیون ملی.

۳- دبیرخانه

دبیرخانه كمیسیون ملی یونسكو در ایران به عنوان مجری مصوبات شورای عالی و برنامه های مصوب، دبیرخانه ای دائمی است كه واحدهای مختلف آن زیر نظر دبیر كل انجام وظیفه می‌كنند. دبیرخانه یكی از سازمان های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری محسوب می‌شود.

دبیرخانهٔ كمیسیون ملی وظایف متعددی را عهده دار است كه از آن جمله اند:

- تهیه طرح برنامه و بودجهٔ سالانه كمیسیون با مشورت شورای اجرایی كمیسیون؛

- تدوین گزارش سالانهٔ فعالیت های كمیسیون؛

- برقراری رابطه میان كمیسیون و سایر مراكز و ارگان های دولتی و انجام مشورت های لازم؛

- تسهیل و توسعه ارتباط با سایر كمیسیون های ملی به ویژه كشورهای منطقه به منظور همكاری در اجرای برنامه ها و مطالعات مشترك مربوطه به فعالیت های یونسكو؛

- انجام مطالعات و تهیهٔ طرح های متناسب با نیازهای كشور در مورد تعلیم و تربیت، علوم، فرهنگ و ارتباطات با همكاری كمیته های تخصصی؛

- نظارت بر اجرای برنامه های یونسكو و تهیهٔ اسناد و مدارك لازم؛

- برقراری ارتباط منظم با نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در یونسكو؛

- تهیه، ترجمه و انتشار كتب و نشریات ادواری یونسكو و سایر موسسات علمی و فرهنگی و تربیتی؛ و

- پی گیری وظایفی كه توسط شورای عالی به دبیرخانه محول می‌شود.

در مورد وظیفه نظارتی دبیرخانه کمیسیون شایان گفتن است که معمولا کمک های مالی یونسکو که در قالب قطعنامه ها و پیشنهادهای ارائه شده به کنفرانس عمومی یا برنامه مشارکت به تصویب می رسد, به حساب کمیسیون ملی یونسکو واریز می شود. دبیرخانه کمیسیون پس از وصول کمک های نقدی، ضمن عقد قراردادهای اجرایی با مجریان طرح ها - که ممکن است همان سازمان های پیشنهاد دهنده طرح ها یا سایر نهادهای ذیربط باشند - برنامه زمان بندی اجرایی را مشخص و وجوه مربوط را طبق مفاد قرارداد در اختیار آن ها قرار می دهد. سازمان های مجری موظفند گزارش نهایی و مالی اجرای طرح ها را در محدوده زمانی تعیین شده برای انعکاس به بخش های مربوط در یونسکو به دبیرخانه کمیسیون تحویل نمایند. بدین ترتیب دبیرخانه کمیسیون عملا بر اجرای طرح ها و ارزیابی آن ها نظارت می نماید.

---