از هر ۲۰۰ کودک یکی وسواس دارد

وسواس و اضطراب کودکان را جدی بگیرید

با شنیدن کلمه وسواس، فردی را در ذهنمان تجسم می‌کنیم که بیش از حد اهل بشوربساب است و به‌طور غیرقابل‌کنترلی رفتارهای تکراری و آزاردهنده‌ای انجام می‌دهد و می‌گوید به انجام آنها ناگزیر است...

اما آیا وسواس، این اختلال عصبی، فقط در همین تصویر ذهنی ما خلاصه می‌شود؟ آیا می‌دانید وسواس در بچه‌ها هم وجود دارد و رابطه تنگاتنگی با اضطراب دارد؟ آیا می‌دانید امکان دارد کودک شما که او را به تنبلی متهم می‌کنید یا بچه‌ای که او را حساس و لجباز می‌نامید امکان دارد به این اختلال مبتلا باشد؟

تصور عامه مردم این است که وسواس اختلال عصبی مخصوص بزرگسالان است یا اگر هم در بچه‌ها باشد، نیازی به درمان نیست. اما امروزه این باور تغییر کرده و آمارها نشان می‌دهد از هر ۲۰۰ کودک یکی به وسواس مبتلاست که این عدد در نوجوان‌ها بیشتر است. حتی اغلب بزرگسالان مبتلا به وسواس این بیماری را از کودکی داشته‌اند. بیشتر آنها هم واقعا زندگی سخت و بدون لذتی را می‌گذرانند. برای همین است که ما تاکید داریم بچه‌ها به موقع بررسی و در صورت تشخیص درمان شوند.

● وسواس عزت نفس بچه‌ها را می‌گیرد

این اختلال، نوعی بیماری اضطرابی است که دو بخش فکری و عملی دارد و واقعا باعث آزار کودک می‌شود و عزت‌نفس و روند رشد طبیعی‌اش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این بچه‌ها درگیر افکار تکراری خاصی می‌شوند که اغلب هم بی‌معنی است و ربطی به زندگی واقعی و مسائل روزمره‌شان ندارد و به خاطر این افکار، رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که در نظر دیگران به بدقلقی، لجبازی و تنبلی و... تعبیر می‌شود. کودک مدام مواخذه و تنبیه می‌شود و عزت‌نفسش آسیب می‌بیند. این اختلال با بزرگ‌تر شدن بهبود نمی‌یابد و باعث می‌شود همه تصور کنند این رفتارها جزو خصلت اوست. معلم او را تنبل و کند خطاب می‌کند و والدین او را بدقلق و مایه دردسر می‌دانند که اینها خودباوری کودک و تصویری که دیگران از او دارند و درنهایت اعتماد به نفسش را هم به شدت کم می‌کند.

● علامت وسواس در بچه‌ها

در واقع شکل وسواس در بچه‌ها کاملا با بزرگسالان تفاوت دارد. بزرگسال وسواسی زیاد شستشو می‌کند، ساعت‌ها در حمام می‌ماند، در حالی که کودک وسواسی کارهای

منحصر به فردی می‌کند و برای توجیه رفتار خود ده‌ها دلیل می‌آورد. بیماری را داشتم که می‌گفت اگر جوراب سورمه‌ای نپوشم امتحانم را بد خواهم داد. مادرش می‌گفت اگر جوراب دیگری بپوشد یا مدرسه نمی‌رود یا امتحان نمی‌دهد یا به خاطر اضطراب از اینکه امتحانش را خراب کند، حالش بد می‌شود.

در هفته گذشته رویا، دختر ۴ ساله‌ای را به خاطر بدقلقی و اینکه در لباس پوشیدن حساسیت زیادی دارد برای مشاوره آورده بودند. رویا نسبت به خیس‌شدن لباس یا پوستش، حتی چند قطره آب، نسبت به بوهایی که حس می‌کند و کثیفی لباسش در حد یک لکه بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. این علامت‌ها می‌توانند ما را به وسواس در بچه‌ها مشکوک کنند. به‌خصوص که مادرش می‌گفت در چیدن اسباب‌بازی‌اش تمایل زیادی دارد همه را متناسب، موزون و با چیدمان ثابت در کمد بگذارد. وراثت در بروز اختلال وسواس نقش مهمی دارد و در اغلب خانواده‌ها با گرفتن شرح‌حال متوجه می‌شویم این اختلال وجود دارد.

رامتین، پسر کوچولویی که پدرش می‌گفت خیلی شیطنت می‌کند هم در بررسی‌ها به وسواس مبتلا بود. با اینکه اصلا علایم وسواس را نداشت. بچه‌‌هایی مثل رامتین که دچار وسواس عملی هستند به‌خاطر فکر آزاردهنده‌ای که مدام به ذهنشان می‌رسد، خود را وادار می‌کنند برخی اعمال خاص را با مناسک خاصی انجام دهند. مثلا پسر ۸ ساله‌ای در میان مراجعانم داشتم که می‌گفت اگر شلوار سیاه بپوشم دیکته ۲۰ نمی‌شوم. اگر کفش همیشگی را نپوشم (در حالی که کفش پاره شده بود) اتفاق بدی برای مامان یا بابا می‌افتد. رامتین از کنار هر چیزی رد می‌شود به آن لگد می‌زند. از نظر اطرافیان و حتی پزشک امکان دارد این نوعی بازی باشد یا فکر کنند می‌خواهد جلب توجه کند اما او تصور می‌کند اگر چنین نکند یکی از بستگانش خواهد مرد.

● استرس علت بروز وسواس نیست

استرس فقط می‌تواند عامل فعال‌کننده بیماری در کسانی باشد که استعداد ذاتی مبتلا شدن به وسواس را دارند. استرس و شیوه تربیتی والدین، محیط زندگی یا اعتقادات مذهبی می‌توانند باعث فعال شدن این بیماری و تعیین‌کننده شکل و نوع علامت‌های وسواس باشند. اینکه می‌گویند سختگیری والدین در تربیت، بچه‌ها را وسواسی می‌کند، غلط است. والدینی که جو کمال‌گرایانه و منضبطی در خانواده ایجاد می‌کنند، نمی‌توانند فرزندشان را به اختلال وسواس مبتلا کنند اما با ادامه روند اشتباه می‌توانند باعث شکل‌گیری اختلال شخصیت وسواسی در او شوند.

نظارت شدید، سخت‌گیری بیجا و ایجاد حس گناه از اینکه بچه بدی هستی و برچسب زدن به شخصیت بچه‌ها، باعث می‌شود آنها به دام اختلال شخصیت بیفتند و در چارچوب‌های دست و پاگیر، زندگی را بر خود سخت کنند. در پایان برای اینکه بتوانید در تشخیص به موقع وسواس نقش داشته و از سوی دیگر هم بیهوده دچار ترس نشوید مواردی که جای نگرانی ندارد را هم توضیح می‌دهم.

گاهی بچه‌ها طی مراحل رشد دچار برخی عادت‌های وسواسی می‌شوند که این موضوع کاملا گذراست. از هر ۳ کودک در سنین ۵/۲ تا ۴ سالگی، ۲ نفر امکان دارد به صورت گذرا علامت‌های یاد شده را نشان دهند. گاهی هم کودک تحت تاثیر الگوبرداری، دچار رفتار یا افکار خاص وسواسی می‌شود که برای متوجه شدن این موضوع، کافی است والدین تغییر رفتار دهند یا او از کسی که تحت‌تاثیر رفتارش چنین شده جدا شود (از دوست و همکلاسی فاصله بگیرد) می‌بینید که رفتار وسواسی کمرنگ و قطع می‌شود در حالی که وسواس بیمارگونه و ارثی با تعدیل محیط و تغییر شرایط خوب نمی‌شود. توصیه ما این است، زمانی که به رفتارها و افکارهای خاص که تعبیر واقعی سکسکه مغزی را برایتان تداعی می‌کند مشکوک شدید از متخصص کمک بگیرید. خواهید دید با درمان وسواس که شامل رفتاردرمانی و دارودرمانی است، چقدر شرایط زندگی فرزندتان تغییر می‌کند و از زندگی لذت خواهید برد.