جذابیت پنهان هیچکاک

منتقدان سینمایی عقیده دارند ساخت فیلمی درباره هیچکاک, حرکت روی لبه تیغ است

صنعت سیما در چند سال اخیر توجه ویژه‌ای به فیلم‌های شرح‌حال‌گونه نشان داده است. نکته جالب این است که در بین چهر‌ه‌های مختلف سیاسی، ادبی، فرهنگی و هنری، تعدادی از شخصیت‌های سینمایی هم شخصیت ‌محوری و اصلی این قصه‌ها و فیلم‌ها بوده‌‌اند.

سال گذشته فیلم سیاه و سفید و صامت فرانسوی «هنرمند»، راوی روزهای آغازین پیدایش صنعت سینما شد و دل از تمام تماشاگران سینما در سراسر جهان ربود. در فصل جوایز سینمایی هم این فیلم، جوایز اصلی را از مراسم‌ مختلف معتبر سینمایی (اسکار، سزار و...) گرفت و اکثر انجمن‌های منتقدان سینمایی هم جوایز خود را به این فیلم و دست‌اندرکاران آن دادند.

این موفقیت عظیم، توجه دست‌اندرکاران سینمایی و تماشاگران معمولی را به سمت فیلم‌های شرح‌حال‌گونه‌ای جلب کرده است که درباره چهره‌های مطرح عالم سینماست و قصه زندگی و فعالیت‌های آنان را تعریف می‌کند، در همین رابطه درام شرح‌حال‌گونه و فیلم در فیلم «هیچکاک» توجه زیادی را برانگیخته و قبل از اکران عمومی، سروصدای زیادی به پا کرده است.

هیچکاک همان‌طور که از نام آن پیداست، درباره آلفرد هیچکاک، استاد دلهره و فیلمساز کلاسیک سینماست. تولید و پخش این فیلم در شرایطی صورت می‌گیرد که انستیتو فیلم بریتانیا هم ‌قصد تقدیر از این فیلمساز را دارد.

بیش از سه دهه از مرگ هیچکاک می‌گذرد و دوستداران پیگیر سینما هنوز تیتر اول رسانه‌های گروهی را در آن زمان به یاد دارند.

رسانه‌ها خطاب به مردم و تماشاگران عادی با تیتر «آسوده بخوابید، استاد دلهره مرد!» به استقبال مرگ این فیلمساز رفتند، اما در تمام این سال‌ها، وی با نمایش فیلم‌هایش در مکان‌های مختلف هنری و جشنواره‌ها زنده مانده و بینندگان فیلم‌هایش را به تحسین واداشته است. در یک سال اخیر، صحبت از هیچکاک خیلی زیاد بوده و بارها نام او به مناسبت‌های مختلف شنیده شد. ماه جولای گذشته، انستیتو فیلم بریتانیا یک برنامه مرور بر آثار سه ماهه از کارهای او ترتیب داد.

در کنار فیلم‌های مختلفی که از هیچکاک در این برنامه به نمایش درآمد، ۹ فیلم قدیمی او ـ که بتازگی بازسازی شده‌اند ـ هم نشان داده شد. این ۹ فیلم، از جمله آثار صامت ـ و به نوعی فراموش‌شده ـ هیچکاک بودند که بسیاری از تماشاگران جدی و پیگیر سینما، نام و نشانی از آنها نداشتند.

منتقدان سینمایی می‌گویند هیچ زمانی بهتر از زمان حال برای بحث درباره آلفرد هیچکاک نیست. مجله معتبر و قدیمی سایت اندساوند، درام روانکاوانه «سرگیجه» را به‌عنوان بهترین فیلم تاریخ سینما اعلام کرد. منتقدان سینمایی هر ده سال یکبار به دعوت مسئولان این مجله دور هم جمع می‌شوند و دست به انتخاب بهترین فیلم‌های تاریخ سینما می‌زنند.

با این انتخاب، «همشهری کین» اورسن ولز که برای چند دهه فیلم منتخب این مجله و منتقدان سینمایی همکار آن بود، مقام اول همیشگی خود را از دست داد. کمتر کسی فکر می‌کرد فیلمی بتواند همشهری کین را از موقعیت ممتازی که دارد به پایین بکشد. اما تمام بحث‌هایی که در ارتباط با هیچکاک مطرح می‌شود، مثبت و مورد پسند دوستداران این فیلمساز کلاسیک نبوده است.

یک روز پس از انتشار سایت اندساوند و اعلام رسمی نتیجه نظرخواهی از منتقدان تیپی هدرن بازیگر فیلم‌های «پرندگان» و «مارنی» هیچکاک، در یک گردهمایی سینمایی شرکت کرد و در گفت‌وگویی تلویزیونی، به بحث درباره همکاری‌اش با هیچکاک در زمان تولید این دو فیلم پرداخت. این برنامه تلویزیونی در کنار یک برنامه دیگر با نام «دختر» از شبکه‌های مختلف جهان پخش شد.

هدرن در این برنامه، صحبت‌های خیلی خوبی درباره هیچکاک نکرد و انتقاداتی را علیه او و سبک کارش مطرح کرد. کارگردان دختر، جولیان جارولد است و این فیلم دو قسمتی، درباره پشت صحنه فیلم‌های هیچکاک و نوع همکاری او با بازیگران فیلم‌هایش است. اما بعید به نظر می‌رسد کسی توجه زیادی به صحبت‌های تیپی مدرن بکند.

در حال حاضر، عموم توجهات به فیلم سینمایی هیچکاک ساخته ساشا گراوسی است. سازندگان فیلم از آن به عنوان یک کمدی درام فارس اسم می‌برند که استاد دلهره را در حال تلاش گسترده‌اش برای آماده کردن «روانی» و اکران عمومی آن به نمایش می‌گذارد.

زمانی که نام هیچکاک شنیده می‌شود، بلافاصله بسیاری از توجهات به سمت نوع همکاری او با بازیگران زن فیلم‌هایش جلب می‌شود.

بسیاری می‌گویند این فیلمساز سر صحنه فیلمبرداری فیلم‌هایش، رفتار خشن و (حتی)‌ توهین‌آمیزی با بازیگران زن خود داشت. این در حالی است که بسیاری از بازیگران زن سینما، بهترین نقش‌ها و بازی‌های خود را در فیلم‌هایی ارائه داده‌اند که آلفرد هیچکاک کارگردان آنها بوده است.

منتقدان سینمایی از «پدیده هیچکاک» اسم می‌برند و چندان هم بیراه نمی‌گویند. او حتی در زمانی که در قید حیات بود و فیلم می‌ساخت، مورد توجه منتقدان و تماشاگران جدی سینما بود و تعدادی از فیلم‌هایش، لقب کارهای کلاسیک تاریخ سینما را به خود اختصاص داده بودند.

او با فیلم‌هایی مثل شمال از شمال غربی، سرگیجه، روانی و پنجره عقبی تبدیل به یکی از اسطوره‌ها و افسانه‌های سینمایی شد و در تبدیل او به کارگردانی در این موقعیت ـ و قرارگرفتن در چنین جایگاه بلندی ـ منتقدان موج نوی سینمای فرانسه نقش مهمی ایفا کردند. کسانی مثل فرانسوا تروفو و ژان لوک گدار (که خودشان بعدها فیلمساز شدند) در مجله معروف کایه‌دو سینما، نگاه دوباره‌ای به یکسری از فیلم‌های آمریکایی انداخته و نکات تازه‌ای را در آنها کشف و مطرح کردند.

هیچکاک یکی از فیلمسازانی بود که توسط گروه نویسندگان کایه‌دو سینما دوباره کشف شد و براساس نظریه تئوری مولف (که فیلمساز را خالق اصلی یک فیلم سینمایی می‌داند) لقب یک فیلمساز مولف را گرفت که شاخصه‌های کاری او را می‌توان در یکسری از فیلم‌هایش پیدا کرد.

سازندگان درام شرح‌حال‌گونه هیچکاک تلاش کرده‌اند فیلم خود را در سبک و حال و هوای کلی خود استاد دلهره بسازند. قصه این فیلم، مقطع خاصی از زندگی هیچکاک را دنبال می‌کند که جزو دوره‌های کاری خاص خود اوست.

در این قصه، استاد دلهره (با بازی آنتونی هاپکینز که برای بازی در آن چند کیلو اضافه وزن پیدا کرده است) دست به ریسک بزرگی می‌زند تا فیلمی را که اعتقاد زیادی به آن داشت ـ و جز خود او کمتر کسی از همکارانش چنین اعتقادی داشت ـ بسازد. هدف او ساخت فیلمی خوش‌ساخت بود که در جدول گیشه نمایش سینماها هم فروش خوبی کند.

در فیلم ساشا گراوسی کارگردان، نقش آلما، همسر هیچکاک را هلن میرن بازی کرده است. او در عین حال، یک همکار صمیمی نیز برای همسر خود بود. سازندگان هیچکاک در فیلم خود به این سمت حرکت کرده‌اند که محدودیت‌های موجود بر سر راه فیلمساز و مشکلات پشت پرده او را به تصویر بکشند.

منتقدان سینمایی عقیده دارند ساخت فیلمی درباره یک شخصیت واقعی، مثل حرکت روی لبه تیغ است. این نوع فیلم‌ها می‌توانند اعتراضات زیادی به پا کنند. از آنجا که شخصیت ‌محوری این نوع فیلم‌ها آدمی است که بسیاری از مردم عادی وی را می‌شناسند، به صورت طبیعی تماشاگران سینما با یک پیشداوری ذهنی قبلی به تماشای فیلم می‌نشینند.

اگر قصه فیلم با این پیشداوری همخوانی نداشته باشد،‌ مشکلات شروع می‌شود و می‌توان صدای اعتراض‌ها را شنید. آلفرد هیچکاک از سوی بسیاری از منتقدان سینمایی و تماشاگران لقب یک فیلمساز مولف و مورد احترام را گرفته است. حالا منتقدان و تماشاگران کنجکاو منتظر آن هستند، ببینند سازندگان فیلم چه تصویری از وی ارائه می‌دهند. در عین حال، هیچکاک پشت صحنه روانی را به تصویر می‌کشد که یکی از شاهکارهای تاریخ سینما معرفی و شناخته شده است. این نکته در عین حال که توجهات بیشتری را به سمت هیچکاک جلب می‌کند، سطح توقع و همچنین حساسیت‌ها را هم بالاتر می‌برد.

یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید: سنگ بزرگ علامت نزدن است. سازندگان هیچکاک با سوژه‌ای که برای فیلم خود انتخاب کرده‌اند، ریسک بزرگی کرده و دست به خطر بزرگی زده‌اند. منابع نزدیک به فیلم از آن به عنوان یک کار اسکاری اسم می‌برند که شایسته دریافت جوایز در رشته‌هایی مثل بهترین فیلم، کارگردانی، فیلمنامه و بازیگری است.

در عین حال، استقبال‌نکردن تماشاگران و منتقدان از فیلم می‌تواند آن را تبدیل به فیلمی فاجعه‌آمیز کند. این در حالی است که منتقدان سینمایی می‌گویند سرنوشت هیچکاک هرچه باشد صنعت سینما سنت تولید فیلم‌های شرح‌حال‌گونه را رها نخواهد کرد و این نوع فیلمسازی ـ که حالا برای خودش تبدیل به یک ژانر مشخص سینمایی شده ـ همچنان به حیات خود ادامه خواهد داد.

صنعت سینما در تولید فیلم‌های شرح‌حال‌گونه جذابیت‌های پنهانی را می‌بیند که باعث می‌شود تولید این فیلم‌ها ادامه داشته باشد. کمپانی‌های فیلمسازی هم مثل تماشاگران معمولی سینما به جادوی این جذابیت‌های پنهان اعتماد و اعتقاد دارند.

● معروف​ترین فیلم​های هیچکاک

▪ روانی (۱۹۶۰)‌

ـ ترسناک‌ترین فیلم تاریخ سینما در نظرسنجی روزنامه گاردین که خیلی‌ها پس از دیدن این فیلم از حمام رفتن وحشت داشتند.

ـ یکی از سه اثر ماندگار سال‌های پایانی فیلمسازی هیچکاک که از رمان رابرت بلاک اقتباس شد.

ـ این فیلم کاندیدای چهار جایزه اسکار و برنده جوایزی چون بهترین فیلم جنایی جایزه «ادگار آلن پو» بود و عنوان بهترین بازیگر زن گلدن گلوب را برای جانت لی به ارمغان آورد.

ـ در این فیلم برای اولین‌بار در تاریخ سینما بازیگر نقش اول زن در ۴۰ دقیقه اول فیلم کشته می‌شود.

▪ پرندگان (۱۹۶۳)‌

ـ این فیلم براساس داستان «پرندگان» نوشته دافنه دوموریه نوشته شده است.

- داستان اصلی فیلم حملات ناگهانی و وحشیانه تعداد وسیعی از پرندگان به دلایل نامشخص به ساحل بودگا در کالیفورنیاست.

ـ پرهزینه‌ترین و کم‌فروش‌ترین فیلم هیچکاک که ضرر مالی بسیاری برای این کارگردان به همراه داشت.

ـ «پرندگان» کاندیدای جایزه اسکار برای بهترین جلوه‌های ویژه، نامزد جایزه ادگار آلن‌پو برای بهترین فیلمنامه و برنده جایزه گلدن گلوب بهترین بازیگر تازه‌کار زن به تیپی هدرن شد.

▪ پنجره عقبی (۱۹۵۴)‌

ـ این فیلم ‌عنوان بهترین فیلم دهه ۵۰ میلادی سینمای جهان را به ‌دست آورد.

ـ بسیاری از منتقدان، این فیلم را از بهترین فیلم‌های هیچکاک و بهترین فیلم‌های دلهره‌آور تاریخ سینما می‌دانند. تمام نماهای این فیلم از درون یک اتاق گرفته شده که پنجره‌ای رو به چند آپارتمان دارد.

ـ این فیلم الهام‌بخش آنتونیونی در «آگراندیسمان» و فرانسیس فوردکوپولا و همچنین الهام بخش فیلم «روح» (۱۹۶۰) از خود هیچکاک شد.

ـ جورجینه دارسی که کاراکتر خانم تورسو را بازی می‌کند، در طول فیلمبرداری در همان آپارتمان شخصی‌‌اش سکونت داشته است!

ـ بیش از هزار لامپ حبابی برای شبیه‌سازی نور خورشید در این فیلم استفاده شده است!

▪ سرگیجه (۱۹۵۸)‌

ـ بهترین فیلم تاریخ سینما در نظرسنجی مجله «سایت اند ساند» و یکی از ۱۰ فیلم برتر سینمای جنایی جهان از سوی انجمن منتقدان آمریکا که در اکران عمومی با اقبال عمومی روبه‌رو نشد، اقتباسی است از رمان «از میان مردگان» نوشته پیر بواآلو که قصه‌ای رمانتیک از یک عقده روانی است.

این فیلم که در مراسم اسکار رقیب فیلم «دور دنیا در ۸۰ روز» بود، فقط در دو رشته طراحی صحنه و صدا کاندیدا شد، اما جوایز مهمی از انجمن منتقدان فیلم نیویورک و جشنواره سن‌سباستین دریافت کرد.

▪ شمال از شمال‌غربی (۱۹۵۹)‌

ـ هزینه تولید این فیلم در نوع خود بسیار بالا بود که توسط کمپانی متروگلدوین‌مه‌یر تهیه شد. موفقیت این فیلم موجب شد هیچکاک با سربلندی وارد دهه ۱۹۶۰ شود.

- عنوان این فیلم روایت‌ها و تاویل‌های متنوعی را با خود به همراه داشت.

- یکی از بهترین فیلم‌های هیچکاک که کاندیدای اسکار بهترین طراحی صحنه، تدوین و فیلمنامه اورجینال شد، اما هیچ‌کدام را به دست نیاورد.

ورایتی

مترجم: کیکاووس زیاری