داد وستد در دنیای مجازی

مدل های مختلف تجارت الکترونیک

در یک تعریف ساده، تجارت الکترونیکی را می‌توان انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی به‌صورت online و از طریق شبکه جهانی اینترنت بیان کرد. این تکنیک در سال‌های اخیر در بستر inntement رشد فزایندهای داشته است. این امر می‌تواند شامل خرید و فروش عمده یا خرده کالاهایی فیزیکی و غیر فیزیکی (نظیر اتومبیل و یا نرم افزارهای کامپیوتری)، ارائه سرویس‌های مختلف به مشتریان (نظیر مشاوره‌های پزشکی یا حقوقی) و دیگر موارد تجاری (هم چون تبادل کالا به کالاو راه‌اندازی مناقضات و مزایدات) باشند.

هدف از به‌کارگیری تجارت الکترونیکی، گسترش روش‌های قدیمی تجارت نیست، بلکه ارائه روش جدید در انجام امور بازرگانی محسوب می‌شود. به واسطه این روش جدید جوانان قادرند که محصولات و خدمات خود را به شکل تمام وقت به تمام خریداران در سراسر جهان مستقل از مرزهای جغرافیایی وملیت‌ها عرضه کنند.

بسیاری از مردم،تجارت الکترونیکی را منحصر به خرید و فروش از طریق شبکه اینترنت می‌دانند، در حالی که این امر فقط بخش کوچکی از تجارت الکترونیک را تشکیل می‌دهد و این مفهوم اکنون گستره وسیعی از جنبه‌های مختلف تجاری و اقتصادی را دربرگرفته است. به‌سادگی می‌توان هر گونه تراکنش مالی، تجاری بین موسسات و افراد مختلف را در حیطه تجارت الکترونیک گنجاند.

بر مبنای تعریفی که کنسرسیوم صنعت Commercenet از تجارت الکترونیکی ارائه می‌دهد این نوع تجارت عبارت است از استفاده از کامپیوترهای یک یا چند شبکه برای ایجاد و انتقال اطلاعات تجارت که بیشتر با خرید وفروش اطلاعات، کالا و خدمات از طریق اینترنت مرتبط است. رسالت تجارت الکترونیکی فقط ارتباط نیست بلکه پی ریزی و تقویت روابط تجاری است. تجارت الکترونیکی در حال تغییر روش‌های تجارت خرید و حتی تغییر نحوه تفکر ماست. پس تعریف جامع تر از تجارت الکترونیک عبارت است از تبادل اطلاعات تجاری و فروش اطلاعات خدمات وکالا با استفاده از شبکه جهانی اینترنت.

● انواع تجارت الکترونیک

۱) تجارت Consumer to Consumer : انجام مزایده و مناقصه کالاها از طریق اینترنت در این گروه از تجارت الکترونیکی می‌گنجد نمونه‌ای از این نوع تجارت الکترونیکی که در حال حاضر به سرعت در حال رشد است را می‌توان در سایت ebay مشاهده کرد.

۲) تجارت Business to Administration: این نوع تجارت شامل تمام تراکنش‌های تجاری، مالی بین شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی است. تامین نیازهای دولت توسط شرکت‌ها و پرداخت عوارض و مالیات‌ها از جمله مواردی است که می‌توان در این گروه گنجاند. این نوع تجارت الکترونیک در حال حاضر دوران کودکی خود را می‌گذارند ولی در آینده‌ای نزدیک و بعد از آنکه دولت‌ها به ارتقای ارتباطات خود به‌واسطه تجارت الکترونیکی توجه نشان دهند به‌سرعت رشد خواهد کرد.

۳) تجارت Consumer to Administration : این گروه هنوز پدیدار نشده است ولی به دنبال رشد انواع B tO C وB tO A دولت‌ها احتمالا تراکنش‌های الکترونیکی را به حیطه‌هایی همچون جمع‌آوری کمک‌های مردمی، پرداخت مالیات بر درآمد و هرگونه امور تجاری دیگری که بین دولت و مردم انجام می‌شود گسترش خواهند داد.

۴) Business to government: این نوع تجارت رد وبدل کردن اطلاعات تجاری بین تاجر تولید کننده و دولت است. تاجر تولید کننده، تصویر و توضیحات کالا را قرار می‌دهد وامکان تماس مستقیم با خود را با ارائه تلفن، فکس، پست الکترونیک و... ایجاد می‌کند. بعدا دولت به عنوان مصرف کننده برای واحدهای تحت پوشش خود کالا را خریداری می‌نماید.

خرید و فروش در این سیستم به‌صورت عمده و ارسال و دریافت پول از طریق سیستم سنتی (عموما بانک‌هاست، همچنین حمل وتحویل کالا به روش سنتی (عموما از طریق کشتی، کانتینر یا هواپیما) است.

مشخصه‌های عمده این نوع تجارت عبارتند از: حذف واسطه‌ها و دلال‌ها بین تولیدکننده و دولت. امکان جست‌وجو و تحقیق بسیار سریع برای دولت جهت دستیابی به کالای با کیفیت و بهای مناسب. امکان ارتباط مستقیم بین تولید کننده جهت دریافت نظرات دولت نسبت به کالای ارائه شده.

۵) to Business Government: این نوع تجارت ردوبدل کردن اطلاعات تجاری بین دولت به عنوان تولیدکننده کالاو تاجر به‌عنوان خریدار کالاست.

دولت به عنوان تولیدکننده کالا مشخصات و تصاویر کالا را در سایت خود قرار داده و تاجر به‌عنوان خریدار کالا عمل می‌کند ولی بدیهی است خود مصرف‌کننده نیست و وی در نظر دارد این کالا را به تنهایی یا به‌همراه کالاهای دیگر به مشتری مصرف کننده و به‌صورت تک‌فروشی بفروشد. حذف واسطه و دلال‌های بین دولت و تاجر امکان ارتباط مستقیم بین دولت و تاجر جهت دریافت نظرات تاجر نسبت به کالای ارائه شده.

۶) to client-۶ Government: این نوع تجارت دریافت بهای خدمات و کالای تولید شده توسط دولت از مصرف کننده است. دولت به عنوان مصرف کننده یک سری خدمات و کالاهای انحصاری به مصرف کننده امکان پرداخت بهای آن را به صورت مستقیم (online) می‌دهد. دریافت پول از طریق یک واسطه به نام سیستم بانکی تجاری (merchant account) انجام می‌شود. ارائه خدمات و کالاها به طریق سنتی انجام می‌شود. مشخصه بارز این نوع تجارت عبارتست از: پرداخت مبلغ مورد نیاز به سهولت و از پشت کامپیوتر شخصی خود با داشتن کارت قابل شناسایی سیستم بانکی تجاری و صرفه‌جویی در وقت و انرژی مثل پرداخت قبوض آب، برق، تلفن، گاز، مالیات و...

۷) تجارت Bussiness to Business : این نوع تجارت رد و بدل اطلاعات تجاری بین دو تاجر یا دو شرکت می‌باشد. تاجر اول که خود تولیدکننده است و در سایت خود تصویر و توضیحات کالا را قرار داده و امکان برقراری تماس مستقیم خود را با ارائه تلفن، فاکس، پست الکترونیک و... ایجاد می‌کند. تاجر دوم که خریدار است ولی خود مصرف‌کننده نیست و درنظر دارد این کالا را به تنهایی یا به همراه کالاهای دیگر به مشتری مصرف‌کننده و به‌صورت عمده بفروشد. خرید و فروش در این سیستم به صورت عمده می‌باشد. ارسال و دریافت پول از طریق سیستم سنتی (عموما بانک‌ها و از طریق گشایش اعتبار) است. حمل و تحویل کالا به روش سنتی (عموما از طریق کشتی، کانتینر و یا هواپیما)ست.

مشخصه‌های عمده این نوع تجارت سه مطلب است: حذف واسطه و دلال‌های بین تولید کننده و خریدار اصلی. امکان جست‌وجو و تحقیق بسیار سریع برای خریدار جهت دستیابی به کالای با کیفیت و بهای مناسب.

امکان دریافت اطلاعات و نظرات خریدار جهت تولیدکننده پس از فروش کالا به این ترتیب می‌تواند کیفیت کالای خود را مطابق ایده‌های خریدار تغییر دهد. مثال این نوع تجارت در تجارت سنتی ایران مثل فروش کالای کارخانه‌های تولید لوازم خانگی به فروشگاه‌ها می‌باشد همچنین نمونه‌ای دیگر از این نوع تجارت، عملکرد شرکتی است که از این شبکه برای انجام سفارش به تولیدکنندگان دریافت پیش‌فاکتورو فاکتور خرید و همچنین پرداخت هزینه‌های استفاده از EDI انجام می‌شود ولی در واقع از پنج یا شش سال پیش به شکل امروزی خود درآمده است. شرکت Cisco یکی از اولین شرکت‌های بزرگی بود که در جولای ۱۹۹۶ سایت تجارت الکترونیکی خود را راه اندازی کرد، بعد از آنکه تلاش جدی بقیه شرکت‌ها برای چنین امری آغاز شد.

یک ماه بعد Microsoft نرم‌افزار تجاری خود را که امکان انجام فروش از طریق اینترنت را می‌داد به بازار عرضه کرد. اکنون زمان آن بود که مسائل مالی و بانکی نیز مطرح شود. سپس IBM یک سیستم شبکه اقتصادی راه اندازی کرد و شروع به بازاریابی برای استراتژی‌های تجارت الکترونیکی خود کرد. شرکت نیز با همکاری شرکت First Data Crop و برای رقابت با IBM سیستم MSFDC را به بازار عرضه کرد. تجارت الکترونیک به سرعت در حال رشد بود.

۸) تجارت Business to Consumer: بیشترین سهم در انجام تجارت الکترونیکی از نوع B tO C را خرده فروشی تشکیل می‌دهد. تجارت بین فروشنده و خریدار که در حال حاضر جزو متداول‌ترین تراکنش‌ها در حیطه تجارت الکترونیکی بر روی اینترنت است و یک نوع B tO C محسوب می‌شود این نوع تجارت به‌معنای ارتباط مستقیم مصرف‌کننده تنهایی با تاجر یا تولید کننده و پرداخت بهای کالا از طریق اینترنت می‌باشد.

تاجر یا تولید کننده در سایت تصویر وتوضیحات وبهای کالا را قرار داده و امکان خرید آن را به صورت مستقیم (online) را بری مصرف‌کننده ایجاد می‌کند. خرید و فروش در این سیستم به صورت تک‌فروشی می‌باشد.

ارسال و دریافت پول از طریق یک واسطه به‌نام سیستم بانکی تجاری انجام می‌شود از سوی دیگر حمل کالا از طریق پست یا توسط خود شرکت انجام می‌گیرد.

مشخصه‌های عمده این نوع تجارت سه مطلب زیر است: حذف واسطه بین تولیدکننده ومصرف کننده، پرداخت مبلغ مورد نیازبه سهولت و از پشت کامپیوتر شخصی خود با داشتن کارت قابل شناسایی سیستم بانکی (merchant account) و صرفه‌جویی در وقت و هزینه. امکان ارتباط مستقیم مصرف‌کننده، با تولید کننده درجهت دریافت نظرات مصرف‌کننده نسبت به کالاهای ارائه شده. مبالغ دراین نوع تجارت برا ی هر تراکنش پایین بوده و به عنوان تک فروشی باید باشد زیرا:

الف) مشتری جهت خرید مستقیم (online) برای پرداخت مبالغ بالا به این روش، ریسک نمی‌کند.

ب) سیستم بانکی تجاری بابت ارائه این سرویس بین ۲ تا ۱۰ درصد از هر معامله کم کرده و به تولید کننده بازپرداخت می‌کند.این نوع تجارت با گسترش Webبه سرعت افزایش کرد و اکنون به راحتی می‌توان انواع واقسام از شیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم افزارهای کامپیوتری را از روی اینترنت خریداری کرد.

B tO C از چندین سال پیش با راه اندازی سایت‌هایی چون Amazon وCDNOW آغاز شد. اغراق نیست اگر پیشگام درامر B tO C را «جف بزوس» بدانیم که در سال ۱۹۹۴ شرکت Amazon را بنا نهاد. وی که یک تاجرکم تجربه در امر خرده فروشی بود سایت خود را فقط با هدف فروش کتاب از طریق اینترنت را ه‌اندازی کرد. این ایده ساده مقدمه‌ای بود برای تحول جهانی.

● تجارت الکترونیکی به‌صورت فروش روی یک خط

تجارت الکترونیکی به طور دقیق انجام کارهای تجاری به صورت خط یا خرید و فروش محصولات و خدمات از طریق ویترین‌های وب است. کالاهایی که به این شکل خرید و فروش می‌شوند کالاهای فیزیکی مانند اتومبیل یا خدمات تنظیم برنامه مسافرت، مشاور پزشکی روی خط یا آموزش از را ه دور است.

نوع دیگر کالا که به شکلی روزافزون روی شبکه اینترنت خریدو‌فروش می‌شود کالای رقمی است. اخبار، صورت تصویر، پایگاه داده، نرم افزار و تمام محصولات مبتنی‌بر دانش مثال‌هایی از کالای رقمی است. بدین ترتیب تجارت الکترونیک همانند فروش کاتالوگ یا فروش خانگی از طریق تلویزیون به نظر می‌رسد.

● تجارت الکترونیکی در قالب خرید و فروش

تجارت الکترونیکی و خرید و فروش کالا به صورت روی خطی محدود نمی‌شود. به‌عنوان مثال یک فروشگاه روی وب نه تنها در سراسر جهان مشتری دارد بلکه با تولیدکنندگان، حسابداران، خدمات، پرداخت وجه، موسسات دولتی و رقبای تجاری خود به‌صورت روی خط در ارتباط است. تمام این بخش‌ها که در مراحل تجاری تولید و مصرف شرکت دارند باید تغییر کند و این تغییر تمام شرکت‌ها و موسساتی را که خود بخشی از تجارت الکترونیکی نمی‌دانند دربر خواهد گرفت.

علاوه بر این تجارت الکترونیکی تغییرات چشمگیری در شیوه سفارش توزیع و تبادل کالا و شیوه جست‌وجوی و معامله و مصرف کالاها و خدمات به وجود خواهد آورد.

عادل رجول

مهران صادقی