رابطه روزه، خویشتنداری و سلامت روان

در بحث روزه‌داری و اختلالات روانی، نمی‌توان یک نسخه کلی را برای تمامی بیماران تجویز کرد. در مورد بیمارانی که از طریق مشاوره و روان‌درمانی درمان می‌شوند، شواهد و قراینی مبنی …

در بحث روزه‌داری و اختلالات روانی، نمی‌توان یک نسخه کلی را برای تمامی بیماران تجویز کرد. در مورد بیمارانی که از طریق مشاوره و روان‌درمانی درمان می‌شوند، شواهد و قراینی مبنی بر مضربودن روزه‌داری وجود ندارد.

حتی در شرایطی ممکن است روزه‌دارای آثار درمانی هم برایشان داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهای اسلامی میزان استرس به دلیل مشارکت بیشتر در فعالیت‌های معنوی و کاهش استعمال دخانیات و مصرف کافئین در ماه رمضان به‌طور محسوسی کاهش پیدا می‌کند و روزه‌داران احساس آرامش و اطمینان درونی بیشتری پیدا می‌کنند. روزه‌ می‌تواند با تقویت گرایش‌ مومنان به مذهب و کسانی که به‌صورت درونی با مذهب و معنویت ارتباط برقرار کرده‌اند، باعث ارتقای سلامت روانی و بازداشتن افراد از ارتکاب برخی رفتارهای خودتخریبی (از جمله خودکشی) شود. روزه‌داری اراده انسان را تقویت می‌کند. در درمان برخی از اختلالات رفتاری، از آموزش تکنیک «خویشتنداری» استفاده می‌شود. در این تکنیک از فرد خواسته می‌شود تا ضمن پایش رفتارهای نامطلوب، به ارزیابی آنها بپردازد.

توجه به مفهوم نیت در روزه‌داری اسلامی و اتخاذ انگیزه و هدفی عالی چون تقرب به خدا در آغاز ماه مبارک رمضان، می‌تواند رفتارهای ارادی را تقویت کند و این تقویت قدرت تصمیم و اراده، نقش موثری در درمان بیماران روانی دارد. روان‌شناسان معتقدند «ارضای فوری تمنیات از عوامل خطرساز ابتلا به برخی اختلالات از جمله اعتیاد به موادمخدر و سوءمصرف الکل و مواد دیگر است.» افراد عجول، تکانشی و بیش‌فعال نیز در به تعویق‌انداختن پاسخ به تمنیات درونی مشکل دارند. این خصلت آثار زیانبار اجتماعی و خانوادگی بسیاری نیز دارد. چه‌بسا بسیاری از کسانی که حقوق دیگران را رعایت نمی‌کنند، دارای این خصیصه‌اند. یکی از جلوه‌های روزه، تمرین به تعویق‌انداختن ارضای تمنیات درونی است. آمارها نشان می‌دهد پرخاشگری‌های شخصی و برخوردهای فیزیکی در کشورهای اسلامی طی ماه مبارک رمضان کاهش می‌یابد. به عبارتی، توانایی کنترل خود و فروخوردن خشم از برکات روان‌شناختی روزه‌داری است.

دکتر غلامحسین قائدی

روان‌پزشک

عضو هیات علمی دانشگاه شاهد