وسیله روشنی و جلای قلب و روح چیست

قرآن همه مؤمنان را موظف می کند که در همه حال به یاد خدا باشید به هنگام عبادت یاد او کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید

قرآن همه مؤمنان را موظف می‏کند که در همه حال به یاد خدا باشید. به هنگام عبادت یاد او کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنه‏های گناه خدا را به یاد آورید و چشم بپوشید ، و اگر لغزشی از شما روی داد توبه کنید و به راه حق باز گردید . به هنگام نعمت به یاد او ، شکرگزار باشید و به هنگام بلا و مصیبت ، صبور و شکیبا باشید .

یاد او را که در هر صحنه‏ای از صحنه‏های زندگی انگیزه واکنش مناسب و الهی است، فراموش ننمائید .

● خدا ترسی مقدّمه‏ی شجاعت و شهامت

«الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفی‏ بِاللَّهِ حَسِیباً ؛ کسانی که پیام‏های الهی را ابلاغ می‏کنند و از خدا می‏ترسند، و از هیچ کس جز خدا بیم ندارند، و خداوند برای حسابرسی کافی است.» (احزاب ،۳۹ )

در این آیه سخن از قاطعیّت و شهامت مبلّغ در ابلاغ دستورات الهی به مردم است ، ولی باید بدانیم که در مواردی مدارا ، نرمش و سکوت برای جذب قلوب لازم است.

خشیت غیر از خوف است ، خشیت ؛ تأثّر قلبی است که از عظمتِ امری ناشی می‏شود ، ولی خوف ؛ انتظار وقوع امر ناپسندی است که موجب پرهیز از آن می‏شود . انبیا هیچ گونه خشیتی از غیر خدا ندارند ، زیرا تنها خداوند را بزرگ می‏بینند .

● پیام‏های آیه :

۱) موفقیّت در تبلیغ ، شرایطی دارد :

الف) تداوم تبلیغ : «یُبَلِّغُونَ» ،

ب) تقوا در عمل : «یَخْشَوْنَهُ» ،

ج) شهامت و قاطعیّت : «وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ» ،

د) توکّل به خدا : «وَ کَفی‏ بِاللَّهِ حَسِیباً» .

۲) همیشه تبلیغ با سخنرانی نیست ، گاهی باید با عمل، حکم خدا را روشن ساخت : (در دو آیه قبل فرمود: زن زید را بگیر تا خرافه‏ای را از میان برداری، آن گاه در این آیه می‏فرماید: «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ» )

۳) مبلّغان الهی، همواره دشمنان سرسخت و تهدید کننده ای دارند : «لا یَخْشَوْنَ أَحَداً»

۴) خدا ترسی مقدّمه‏ی شجاعت و شهامت است : «یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً»

۵) مبلّغان الهی بدانند که حساب صبر و تحمّل آنان با خداست : «کَفی‏ بِاللَّهِ حَسِیباً»

" ابو سعید خدری" از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده چنین می‏خوانیم : « از آن حضرت پرسیدند: ای العباد افضل درجة عند اللَّه یوم القیامة : کدامیک از بندگان در روز قیامت مقامشان از همه برتر است؟!» فرمود: «الذاکرون اللَّه کثیرا: آنها که خدا را بسیار یاد می‏کنند» * آغاز و پایان روز را با تسبیح و یاد خدا بگذرانیم

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً (احزاب ۴۱) ، وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً (احزاب ۴۲) ؛

ای کسانی که ایمان آورده‏اید! خدا را بسیار یاد کنید. و او را در هر صبح و شام تسبیح نمایید (و به پاکی بستایید).»

چون عوامل غفلت در زندگی مادی بسیار فراوان و تیرهای وسوسه شیاطین از هر سو به طرف انسان پرتاب می‏گردد ، برای مبارزه با آن راهی جز " ذکر کثیر" نیست . " ذکر کثیر" به معنی واقعی کلمه یعنی ؛ " توجه با تمام وجود به خداوند" نه تنها با زبان و لقلقه لسان.

ذکر کثیری که در همه اعمال انسان پرتوافکن باشد، و نور و روشنایی بر آنها بپاشد.

به این ترتیب قرآن همه مؤمنان را در این آیه موظف می‏کند که در همه حال به یاد خدا باشید ، به هنگام عبادت یاد او کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید.

به هنگام حضور در صحنه‏های گناه یاد او کنید و چشم بپوشید، و یا اگر لغزشی روی داد توبه کنید و به راه حق باز گردید.

به هنگام نعمت یاد او کنید و شکرگزار باشید و به هنگام بلا و مصیبت ، صبور و شکیبا باشید.

خلاصه یاد او را که در هر صحنه‏ای از صحنه‏های زندگی انگیزه واکنش مناسب و الهی است، فراموش ننمائید .

در حدیثی که در" صحیح ترمذی" و " مسند احمد" از " ابو سعید خدری" از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده چنین می‏خوانیم : « از آن حضرت پرسیدند: ای العباد افضل درجة عند اللَّه یوم القیامة : کدامیک از بندگان در روز قیامت مقامشان از همه برتر است؟!» فرمود : « الذاکرون اللَّه کثیرا: آنها که خدا را بسیار یاد می‏کنند .» ابو سعید می‏گوید: عرض کردم‏ : « یا رسول اللَّه! و من الغازی فی سبیل اللَّه؟ آیا چنین کسانی حتی از جنگجویان راه خدا والا مقام‏ترند؟! » فرمود: « لو ضرب بسیفه فی الکفار و المشرکین حتی ینکسر و یختضب دما لکان الذاکرون اللَّه افضل درجه منه! ؛ اگر با شمشیرش آن قدر بر پیکر کفار و مشرکین بزند که شمشیرش بشکند و با خون رنگین شود آنها که یاد خدا بسیار می‏کنند از او برترند!» (در المنثور طبق نقل المیزان ، ج ۱۶، ص ۳۵۳) (چرا که جهاد خالصانه نیز بدون ذکر کثیر خداوند ممکن نیست.)

همانگونه که از سیاق آیات به خوبی بر می‏آید منظور از "تسبیح خداوند در هر صبح و شام" همان دوام تسبیح است ، و ذکر خصوص این دو وقت به عنوان آغاز و پایان روز می‏باشد، و اینکه بعضی آن را به نماز صبح و عصر یا مانند آن تفسیر کرده‏اند ، ذکر مصداق است .

به این ترتیب" ذکر کثیر خداوند ، و تسبیح او هر صبح و شام" جز به تداوم توجه به پروردگار و تنزیه و تقدیس مداوم او از هر عیب و نقص حاصل نمی‏گردد، و می‏دانیم که یاد خدا برای روح و جان انسان همچون غذا و آب است برای تن و این نکته بسیار قابل توجه است که یاد خداوند تنها با زبان و گفتار نیست ، بلکه در هر فکر، کار و حرکتی رضایت خداوند را در نظر داشتن است .

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس زبان ذاکر داشته باشد ، خیر دنیا و آخرت به او عطا شده است . و امام صادق علیه السلام فرمود: هر چیزی حدّی دارد جز ذکر خدا

قرآن برای ذکر خدا آثار و برکاتی بیان کرده و یکی از دلایل نماز را ذکر خدا دانسته است ؛ «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی » (طه، ۱۴)

یاد خدا تنها وسیله‏ی آرامش دل‏هاست ؛ «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد، ۲۸)

و روح آرام و نفس مطمئنّ به پرواز در می‏آید و به حقّ می‏رسد ؛ «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلی‏ رَبِّکِ» (فجر، ۲۷ ۲۸)

اعراض از ذکر خدا زندگی نکبت باری را به همراه دارد ؛ «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً» (طه، ۱۲۴) گفته‏اند : تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام نمونه‏ای از ذکر کثیر است. (کافی، ج ۲، ص ۵۰۰)

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس زبان ذاکر داشته باشد ، خیر دنیا و آخرت به او عطا شده است . و امام صادق علیه السلام فرمود: هر چیزی حدّی دارد جز ذکر خدا .

در حدیث می‏خوانیم : قلب و روح ، مثل آهن زنگ می‏زند و ذکر خدا وسیله‏ی روشنی و جلای آن است .

در روایات آمده است : ذکر خدا تنها با زبان نیست ، ذکر واقعی آن است که هنگام حلال و حرام یاد خدا کنیم و از گناه دست برداریم . (میزان الحکمة و سفینة البحار ، باب ذکر )

● پیام‏های آیه :

۱) خطاب زیبا و محرمانه ، وسیله‏ی جذب مردم و زمینه‏ی پذیرش آنان است : «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»

۲) یاد خداوند ، زمانی در انسان مؤثّر است که مستمرّ و بسیار باشد : «اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً»

۳) بهترین ذکر خدا ، تسبیح و تنزیه اوست : «اذْکُرُوا اللَّهَ ... وَ سَبِّحُوهُ»

۴) آغاز و پایان روز را با تسبیح و یاد خدا بگذرانیم : «سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا»

آمنه اسفندیاری

منابع:

۱- تفسیر نور ، ج۹

۲- تفسیر نمونه ، ج۱۷

۳- کافی ، ج ۲

۴- میزان الحکمة و سفینة البحار