و اما حقایق برده داری در جامعه اسلامی زمان پیامبر

دین برده دار یا جامعه برده دار

چرا اسلام برده داری دارد؟ مگر دین هم می تواند برده دار و سرمایه دار و غیره باشد؟ این جامعه است که برده دار و قبیله ای و غیره است. چرا برده داری را به رسمیت شناخته است؟ نه چنین نیست، اسلام در زمان محمد برای جامعه بدوی که برده داری که خوب است، بنده داری رواج داشت- آمد و گفت که آنانی را که در هنگام نبرد، به اسارت می گیرید- نه کسانی که سیاه یا از نژاد دیگر باشند، همچون برده داری در چند قرن پیش-، برده یا بنده شما نیستند، آنان بندگان خدایند و همچون غلامان (پسران) و کنیزکان شمایند که از حقوق انسانی برخوردارند.

ارزش اسلام در زمان پیامبر در این است، که مردم جاهلی را که –نه سوسمار خور بودند، چون سوسمار خوردن جرم نیست، که رفتار غیرانسانی جرم است- نوزادان و جگرگوشه شان را با دستان خود، زنده به گور می کردند، یاد داد که عملاً با دشمنان شان که تا چند لحظه قبل می خواستند شما را بکشند، اینک اسیر شما شدند، از غذای خود دهند و رفتار شایسته با آن ها انجام دهند و حق ندارند هیچ رفتار غیرانسانی با آنان انجام دهند. کسانی را که اگر زنی را می دیدند که زنا کرده، فاحشه دانسته و جزای آن را سنگسار فتوا می دادند، اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش گفت، حتی اگر آن زن دارای شوهر باشد –مجرد که جای خود- ، با عرض پوزش- فاحشه نیست، بلکه زن محصنه ای (یعنی باحیا و پاکدامن) است که مرتکب عمل زشتی شده و در شریعت اسلام (یعنی حدود دوران اعراب در ۱۴۰۰ سال پیش) ۱۰۰ تازایانه جزای زن آزاده است و نصف آن یعنی ۵۰ تازیانه جزای کنیز (نه زن صیغه ای). ببینید، اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش می فهماند، کسی که حقوق اجتماعی کمتری دارد-یعنی کنیز- هنگام مجازات نیز باید کمتر مجازات شود، بعد شما در قرن بیست و یکم، درست عکس آن رفتار می کنید و کمر بی گناهان گمنام را بیشتر از خودی های سابقتان –که امروز مدعی هستید، دشمن از آب بیرون آمدند!؟) می شکنید. بسیاری که اطلاعات بیشتری از اسلام دارند، ممکن است بگویند که اسلام چرا برده داری را تجویز کرده است و همین که گفته بردگان را آزاد کنید، دلیلی بر مشروعیت بخشی به برده داری است.

عجب! دین مگر برده ار می شود، این جامعه است که برده دار، فئودالی و غیره می شود. اسلام در زمان محمد برای یک جامعه برده دار و بنده دار آمد. یعنی انتظار دارید، که در اعراب قبیله ای ۱۴۰۰ سال پیش، جامعه دموکرات با تعریف امروزین داشته باشیم!؟ این انتظار خیلی مضحک است! و مضحک تر که انتظار داشته باشیم، کتابی که می خواهد زندگی یک جامعه برده دار را عوض کند، با وی‍ژگی های جامعه سرمایه داری یا دموکرات بیاید. نه تنها واضح است که ضروری است که هر تغییر بنیادی در هر جامعه، مبتنی بر همان شرایطی که جامعه از آن برخوردارست، صورت گیرد؛ به خصوص اگر بخواهد در حد شعار تقلیل نیابد.

کسی که کمی از جامعه شناسی و تاریخ اطلاع داشته باشد، به روشنی می داند که حتی بسیاری از تمدن های باستان آن دوره که زندگی شهری داشتند، برده دار بودند. اگر بخواهیم صادقانه قضاوت کنیم، آیا باید از بابت برده داری اعراب بدوی قرن ها پیش تعجب کرد یا جایی که در قرن بیستم نظام خود را مبتنی بر دموکراسی می دانند، در همین چند دهه قبل هنوز برده داری حاکم بوده است!؟

اما برده داری تنها یک واژه است که شامل شرایط یکسانی برای کلیه جوامعی که در طول تاریخ از چنین برچسبی برخوردار بودند، نمی شود. همان نظام برده داری قرن بیستم، در حد اولویت در نشستن در وسایل نقلیه و ورود به برخی اماکن و غیره می شد، نه تازیانه زدن بر پشت سیاهان که در فیلم های هالیوودی نشان می دهند!

جوامع باستان آن روزگار عمدتاً برده دار بودند و حتی یونان و روم باستان که از دموکراسی برخوردار بودند، برده دار بودند. اما برده به چه مفهوم!؟ در جوامع باستان، بردگان از طبقات پایین جامعه به شمار می رفتند که در نظام های کاستی، این برده داری موروثی بود و از پدر به پسر منتقل می شد. در اعراب جاهلی ۱۴۰۰ سال پیش، کسانی را که در جنگ ها، اسیر می گرفتند، یا می کشتند یا تجاوز می کردند- مردان و به خصوص کودکان و زنان- یا به وقیحانه ترین شکل از آن ها هر نوع سوءاستفاده ای می کردند که بهترین شان بیگاری بود. آن ها اصلاً انسان شمرده نمی شدند تا حقوقی داشته باشند، از این روی نه تنها راحت خرید و فروش می شدند که شخصی که خودش را صاحب شان می دانست، مجاز بود هر کاری که دلش بخواهد با آنان بکند.

اسلام در زمان محمد فرمود، کسانی را که در جنگ به اسارت می گیرید- که ما در قرن بیست و یکم، همان ها را به زندان می اندازیم و از خودشان بپرسید که در دوران اسارت چه بر سرشان آمد- اولاً صاحب اختیارشان –رب- نیستید و آنان بردگان شما نیستند، بلکه آنان بندگان خداوند یکتا هستند که تنها او صاحب اختیارشان است و ثانیاً او به شما امر می کند که آنان را غلام خود، یعنی فرزند خودتان بدانید، به آنان رسم زندگی را بیاموزید و وقتی آماده زندگی مستقل شد، آزادش کنید و حتی چون فرزندتان بدان کمک کنید تا اگر توانایی ازدواج را ندارد، متأهل شود.

اعراب جاهلی زنان برده که جای خود، همسران آزاد خود را چون کالا که خوب است، تنها وسیله ارضاء شهوات خود می دیدند- لازم است که خاطر نشان کنم امروز در قرن بیست و یکم بسیاری از ما چنین نگاهی را به زنان داریم!؟- اسلام گفت نه تنها زن آزاده که حتی زن دشمنت را که به اسارت گرفته ای، همچون کنیزی است که حق نداری، حتی به او دست بزنی، مگر با اجازه و تمایل او که باید به نکاح ات درآید و حقوق او نصف حقوق زن آزاده است و حتی به زور نمی توانی اعتقاد و دین او را برگردانی؛ همچون رقیه که کنیز پیامبر بود تا آخر عمر در خانه پیامبر، یهودی ماند و مسلمان نشد! شما امروز می توانید، دشمن که هیچ، دست همسایه تان را بگیرید و به خانه تان آورید، حال انسانی رفتار کردن با او پیش کشتان. چند نفر را می شناسید که والدین اش او را جواب کرده و حتی از خانه بیرون انداخته اند و یا بسیاری از فرزندان با والدین شان چنین کرده اند!؟ به انسانیت سوگند که هیچ کدام ما نمی توانیم. مشکل اینجاست که قرآن و تاریخ اسلام را با رمان و داستان های رمانتیک اشتباه گرفته اند.

عزیزان من، شما در یک رمان و داستان رمانتیک می توانید به هر میزان خواستید، شخصیت ها را خوب و مبالغه آمیز مثبت نشان دهید، اما در زندگی چنین نیست که هیچ، حتی در یک رمان رئالیست و رئالیست اجتماعی نیز نمی توانید چنین کنید. ما از زندگی واقعی انسان هایی سخن می گوییم که چون ما با واقعیات و آن هم واقعیت های دشوار اعراب جاهلی واقعاً زندگی کردند. شما می توانید حتی تصور کنید که انسانی ترین و وجدانی ترین تان، همین تنها یکی از اسرای امروزی را که با شما خوب هم هست، به خانه بیاورید، با او چون فزندتان رفتار کنید و پس از مدتی به او کمک کنید تا مستقل شود!؟ کجای کارید، با این همه علم و پیشرفت و تکنولوژی در امروز نمی توانید از تربیت فرزندتان -که بسیاری از خصوصیات ژنتیکی شما را دارند- راضی باشید، بعد محمدی که خود بی سواد است، تعدادی وحشی را که دشمن اش بودند، می بایست از طریق رفتارش، قلباً مسلمان و انسان می ساخت.

می توانید این واقعیات را حس کنید، بدون این که بغض بر گلویتان بنشیند؟! طوری سخن نگویید که انگار ناگهان از سیاره ای دیگر به زمین آمده اید!! عزیزان سخن از توجیه نیست، منصف باشید. انسانی و وجدانی بودن تنها برای زمانی که مد روز می شوند و سخن گفتن ازآن ها در میهمانی های خانوادگی نیست، بلکه برای این است که خود را نیز در شرایط دیگری قرار دهیم و اول انسانی و وجدانی در مورد دیگران قضاوت کنیم و بعد وجدانی و انسانی حکم و اجرا کنیم.

کاوه احمدی علی آبادی

عضو هئیت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری