آسیب­شناسی انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ

هویت, کیان و قوام هر قوم, وابسته به فرهنگ و تمدن اوست و ابراز وجود نمودن مقتدرانه هر ملت در عرصه جهانی و بین­المللی, در گرو استقلال, بالندگی و غنای فرهنگی او قرار دارد فرهنگ ملت ایران علیرغم غنا و ریشه­دار بودن

● طرح مسئله

از موضوعاتی که همواره دارای اهمیّت فراوان بوده و هست، نگاه مجدِّد به انقلاب اسلامی است؛ بدین معنا که انقلاب اسلامی برای رسیدن به چه اهدافی ایجاد شد و آیا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همه اهداف مورد نظر و ایده­های مطلوب، حاصل شد یا خیر؟ گفتنی است، بحث­های اینگونه شناخت ما را نسبت به بنیان و اساس انقلاب اسلامی افزایش داده و می­کوشد با طرح آسیب­ها، موانع و خطرات وضعیّت آینده و وظایف ما را نسبت به آن ترسیم نماید. عده­ای معتقدند که انقلاب اسلامی در شعارها و آرمانهای خود مخصوصاً در حوزه فرهنگ نتوانسته است دستاوردهایی داشته باشد. بعبارت دیگر؛ علیرغم اینکه آرمانهایی در حوزه فرهنگ داشته است اما در مرحله عمل تا کنون نتوانسته نسبت به گذشته و نسبت به شعارها و ادعاهایی که سرداده، دستاوردهایی داشته باشد و فرهنگ در جمهوری اسلامی همان فرهنگ غربی و شاهنشاهی گذشته است. با توجه به اینکه مفاهیم و واژه­هایی همچون «آرمان»، «دست­آوردها» و «آسیب­شناسی» بحث­شان گذشت. ما به اصل مسئله می­پردازیم.[۱]

● فرهنگ و ساحت فرهنگی:

هویت، کیان و قوام هر قوم، وابسته به فرهنگ و تمدن اوست و ابراز وجود نمودن مقتدرانه هر ملت در عرصه جهانی و بین­المللی، در گرو استقلال، بالندگی و غنای فرهنگی او قرار دارد. فرهنگ ملت ایران علیرغم غنا و ریشه­دار بودن آن، در نیم قرن پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در نتیجه وابستگی دولتها به بیگانگان و غرب زدگی شدید و خود باختگی دولتمردان، آسیبهای جدی دید. وضعیتی که اگر خیزش انقلابی و نهضت اسلامی به آن پایان نمی­داد، فرهنگ ایرانی را با خطر اضمحلال و بی­هویتی کامل مواجه می­ساخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی. فرهنگ ایرانی، جهاتی تازه یافت و از نابسامانیهای آن تا حدود زیادی کاسته گردید.

● تعریف فرهنگ:

راجع به فرهنگ تعریف­های زیادی ارائه شده است. نکته قابل توجه در تعریف «فرهنگ» اولاً؛ تعداد زیاد آن است. ثانیاً؛ تعدد تعریف باعث اختلاف در تعریف و بعضاً تعارض و تناقض در تعریف «فرهنگ» است. امّا تعریف مورد نظر ما همان تعریفی است که؛ شورای عالی انقلاب فرهنگی، مفهوم فرهنگ را به معنای «بینش و منش هویت دهنده انسان در حوزه زندگی اجتماعی تعریف می­کند و از آن به عنوان فر­آورده عالی ذهن و فرآیند پیچیده و پیشرفته فکر آدمی تحت تأثیر علل و عوامل درونی و بیرونی که در تمامی کارکردها و مظاهر مادی و معنوی حیات وی تجلی می­یابد و کلیت هم تافته و به هم پیوسته و از باورها و فضایل و ارزش­ها، آرمان­ها، دانش­ها، هنرها و فنون، آداب و اعمال جامعه»[۲] سخن می­گوید.

بخش فرهنگ دامنه شمول وسیعی از فعالیت­ها را در بر می­گیرد به صورتی که می­توان آن را به ۶ بخش عمده فرهنگ و هنر، تربیت­­بدنی، اطلاعات و ارتباطات جمعی، جهانگردی، جوانان و زنان تقسیم کرد. در عین حال دو بخش اخیر جوانان و زنان کارکردی فرا بخشی نیز دارند. مجموعه فعالیت­هایی که این بخش را شکل می­دهد شامل اموری مانند: کتاب و کتابخوانی، اداره کتابخانه­های عمومی و مراکز فرهنگی و هنری، میراث فرهنگی، توریسم، سینما، موسیقی، تئاتر، رسانه­های جمعی، فعالیت­های دینی، برگزاری اردوهای ورزشی و مسابقات داخلی و خارجی و ... است.

● آرمانهای فرهنگی:

مهم­ترین آرمان­های فرهنگی که مردم ایران از طریق انقلاب اسلامی به دنبال آن بودند عبارتند از:

۱) ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان و تقوا و احیاء‌ ارزش­های دینی، اخلاقی، معنوی و ایمانی، و مبارزه با مظاهر فساد و تباهی؛

۲) به کمال رسیدن قوای خلاّقه و شایسته وجود آدمی در همه شئون و به فعالیت در آمدن استعدادات خدادادی و استحصال دفاین عقول و ذخائر وجود انسان.

۳) آموزش و پرورش و تربیت­بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی تا سر حد خود کفایی کشور؛

۴) ایجاد فرهنگ صحیح نظام اداری و حذف تشکیلات غیر ضروری و دست­پاگیر از طریق فرهنگ اسلامی.

● دستاوردهای فرهنگی:

زیباترین تجلی انقلاب اسلامی، امواج فرهنگی آن بوده است که ریشه در اعماق باورها و ارزش­های این مردم داشت که شعار و آرمان­ اصلی آنان نیز «بازگشت به خویشتن» بوده است. که از آن به عنوان دستاورد ملموس فرهنگی انقلاب اسلامی نیز می­توان اشاره کرد. با توجه به اصالت انقلاب اسلامی که دارای هویت و ماهیت فرهنگی و ارزشی است، به بعضی از عناوین دستاوردهای انقلاب اسلامی اشاره می­گردد.

۱) به وجود آمدن محیط مناسب جهت رشد و تعالی کمالات اخلاقی و انسانی: یکی از دستاوردهای که انقلاب اسلامی به آن دست یافت، مسئله ایجاد محیط مناسب جهت رشد و تعالی کمالات اخلاقی و انسانی بوده است. و این از طریق تغییر ارزشهایی در ابعاد مختلف زندگی صورت گرفته است. تبدیل برخی از ارزشهای قبل از انقلاب به ضد ارزش و یا تعدیل برخی از آنها و همچنین افزوده شدن ارزشهای جدید در نظر مردم، از تحولات و دستاوردهای مهم انقلاب محسوب می­شود.

[۱] . اختر شهر، آرمانها، دستاوردهای و آسیب­شناسی سیاسی. حلقه فرهنگ و مطالعات اجتماعی.

آرمان­ها:

هر انقلابی دارای اهداف و آرمان­هایی است. هدف، آن مقصد نهایی است؛ ولی آرمان، آرزوهای مقدس و متعالی را گویند که دست یافتنی است. بدین ترتیب، اهداف ممکن است مرحله­ای و یا نهایی باشند، امّا آرمان­ها مرحله­ای نیستند، بلکه نهایی­اند. برای نمونه، آرمان­های انقلاب اسلامی ایران همان اهداف سلبی و ایجابی است که مردم به همراه رهبران خود برای دست­یابی به آن­ها، بر ضد نظام سلطنتی پهلوی دست به اعتراض گسترده و همه جانبه زده و تا سقوط کامل آن رژیم از پای ننشستند.

دست­آوردها:

پس از هر انقلابی، با نگاه به عملکرد آن در می­یابیم که این انقلاب تا چه حد در رسیدن به اهداف و آرمان­های خود موفق بوده است. دست آورد بمعنی پیدا کردن و بدست آمدن را گویند. وقتی می­گوییم دستاورد مراد به مجموعه هدف­هایی که انقلاب به آن دست یافته است. اکنون با نگاهی به عملکرد و دست­آوردهای انقلاب اسلامی ایران می­توان دریافت که با همه موانع و مشکلات داخلی و خارجی که انقلاب اسلامی با آن روبه­رو بوده، تا چه حد زیادی توانسته به اهداف و آرمان­های خود دست یابد. گرچه یاد­آوری این نکته نیز لازم است که واقعیت این است که هیچ انقلابی نمی­تواند در مدت کوتاهی به همه اهداف و آرمان­های خود دست یابد. از این رو، نباید انتظار داشت که انقلاب اسلامی با توجه به امکانات موجود کشور به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بتواند به همه خواسته­های خود برسد.

آسیب­ها؛

به مجموعه آفات و موانعی که سدی برای روند انقلاب اسلامی در حوزه سیاسی ایجاد شود، را می­گویند.

[۲] . گزارش ربع قرن عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۶ – ۱۳۸۱) تهران، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، ۱۳۸۳.

[۳] . حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد ۱، صفحه ۲۳۷.

[۴] . مجموعه قوانین سال ۱۳۶۲، صفحه ۴۳۳ مصوب ۱۰/۹/۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی.

[۵] . جستجوی راه از کلام امام، دفتر پانزدهم، صفحه ۳۱۲.

[۶] . حدیث ولایت (مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری) جلد ۱، ص ۲۵۹.

[۷] . معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، انقلاب اسلامی ایران در چشم­انداز دیگران، ص ۸۷.

[۸] . مسیح مهاجری، جمهوری اسلامی، ۳۰/۷/۱۳۸۲.

[۹] . سازمان صدا و سیما، جام جم، ۲/۹/۱۳۸۲.

---