سفر با صفرهای کم تر

سفرهای ارزان راهگشایند یا مخرب

سال‌های اخیر، از سفرهای ارزان قیمت خیلی صحبت شده است؛ در رسانه‌های جمعی، سخنرانی‌ها، همایش‌ها، پژوهش‌های علمی و... آنچه که همواره در این مبحث مورد توجه بوده، توسعه سفرهای ارزان قیمت و ایجاد تسهیلاتی برای هرچه ارزان‌تر برگزار شدن سفر است. برای تحلیل درست یا نادرست بودن توسعه سفرهای ارزان قیمت، ابتدا باید به تعریفی مشترک از این موضوع دست یافت و سپس به این نکته پرداخت که چرا مسئولان و کسانی که به نوعی در فرهنگ سازی سفر نقش دارند تا این حد به توسعه سفرهای ارزان قیمت اصرار می‌ورزند. سفرهای ارزان قیمت در کشورهای توسعه یافته در حوزه گردشگری، به سفرهایی اطلاق می‌شود که با توجه به فصل رکود در مقصدهای گردشگری و تخفیفات گسترده در قیمت مراکز اقامتی، بلیت‌های وسایل حمل و نقل همراه حراجی‌های فصلی مراکز خرید حاصل می‌شود.

● سفر ارزان، مناسب برای چه کسانی؟

با وجود این که جنبه اقتصادی و سودآوری صنعت گردشگری مهم‌ترین دلیل توسعه روزافزون آن در جهان محسوب می‌شود، بحث سفرهای ارزان قیمت در‌تمام‌ نقاط جهان مطرح است. با این نکته که سفرهای ارزان قیمت برای قشر خاصی از افراد جامعه تبلیغ شده و تمام‌ تسهیلات مرتبط با آن، فقط برای این قشر فراهم می‌شود.

در‌تمام‌ کشورهایی که گردشگری به صورت آکادمیک و برنامه‌ریزی شده گسترش یافته و می‌یابد، سفرهای ارزان قیمت مختص جوانان بین ۱۸ تا ۲۵ سال است. ‌این افراد که بیشتر دانشجو یا جویای تجارب جدید هستند، براساس نظریه‌های علمی چون تازه شاغل شده‌اند یا هنوز به تحصیل مشغولند و کار نمی‌کنند، بدون احتساب کمک‌های والدین، پشتوانه مالی ضعیفی دارند؛ اما به دلیل اثرات مثبتی که سفر و تجربه‌اندوزی برای این جوانان که بعدها نقش‌های کلیدی جامعه را به عهده می‌گیرند، به همراه دارد، نیاز است ‌تمام‌ تسهیلات ممکن برای سفر با کمترین هزینه برای این قشر در نظر گرفته شود. بر این اساس جوانان در طول سفر امکان استفاده از تسهیلات ارزشمندی با استفاده از کارت‌های دانشجویی بین‌المللی دارند. تخفیفات مراکز اقامتی و سیستم حمل و نقل، امکان انجام کارهای ساده و خدماتی در اماکنی که اقامت می‌کنند یا غذا می‌خورند و ... به ارزان تمام شدن سفر برای جوانان منجر می‌شود. بیشتر افرادی که با عنوان «کوله به دوش» در سراسر جهان سفر می‌کنند، جوانانی هستند که سفر برایشان تعریفی مشخص دارد و تمام تسهیلات سبب راحت سفر کردنشان شده است.

● ترکیه موفق در ظاهر

ترکیه طی چند دهه گذشته، یکی از موفق‌ترین کشورها در زمینه توسعه گردشگری بوده است. این پیشرفت تا آنجا بوده که جایزه جهانی سفر در بخش اروپایی، امسال به میزبانی ترکیه و در آنتالیا برگزار شد، اما آیا همه از حقیقت توسعه گردشگری در ترکیه خبر دارند یا فقط این ویترین پرزرق و برق شکوفایی گردشگری در ترکیه است که دیده می‌شود و حسرتی شده برای کشورهایی چون ایران. حقیقت انکارناپذیری که در توسعه گردشگری کشور ترکیه وجود دارد، حضور شرکت‌های سرمایه‌گذاری چند ملیتی است که بخش زیادی از سودهای حاصل از گردشگری در این کشور را از آن خود می‌کنند و ترکیه گرچه تا حدودی به رونق اقتصادی در بخش گردشگری دست یافته است، اما میزان آلودگی‌های زیست محیطی، استهلاک جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و ازدحام جمعیت و شلوغی شهرها و روستاها بسیار بیشتر از سودهای اندک حاصل از گردشگری بوده است. این در حالی است که ایران در پی افزایش سفرهای ارزان قیمت است در حالی که وضع گردشگری‌اش آن‌طور نیست که بخواهد از این وادی سودی جذب کند.

● سفرهای ارزان در ایران

در ایران سفرهای ارزان قیمت هیچ تعریف درست و مشخصی ندارد. همواره یکی از سوژه‌های مطرح شده در مطبوعات و مصاحبه‌ها با مسئولان، تاکید بر ایجاد سفرهای ارزان است؛ اما هرگز تعریف نشده که سفرهای ارزان باید برای چه افرادی ایجاد شود. اگر برای نسل جوان است ، پس چرا کارت‌های دانشجویی در طول سفرهای داخلی کوچک‌ترین کمکی به جوانان نمی‌کند و هیچ باری‌ از دوششان برنمی‌‌دارد.توسعه سفرهای ارزان قیمت نه تنها برای گردشگری کشور مفید نیست، بلکه می‌تواند صدمات جبران ناپذیری ‌به جاذبه‌های گردشگری و منابع طبیعی وارد کند. آنچه از تبلیغات سفرهای ارزان قیمت و علاقه به توسعه آن در ایران در مصاحبه‌ها و بحث‌های به ظاهر کارشناسی برمی‌آید، هدف از توسعه این‌گونه سفرها در کشور، فقط بالا بردن رقم آمارهای تعداد گردشگران است و بس. چیزی که بدون توجه در حال گسترش است.

بالا رفتن تعداد گردشگران، بدون سودآوری و درآمدهای اقتصادی، فاجعه‌ای است که فقط سبب مستهلک شدن هر چه بیشتر منابع، افزایش آلودگی‌های محیطی و ترافیک و از بین رفتن فرهنگ محلی می‌شود. شاید برخی به این بیندیشند که افزایش گردشگران سبب توجه بیشتر مسئولان به جاذبه‌های تاریخی و طبیعی شود که در معرض نابودی هستند، اما نباید فراموش کرد که اگر گردشگری درآمدی ایجاد نکند، چگونه می‌توان برای نجات منابع این صنعت کاری کرد. از سویی دیگر مردم محلی با ورود گردشگران بسیار که سبب از بین رفتن فرهنگ بومی و ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی بیشتر می‌شود، اگر به کمترین سود حاصل از گردشگری که سود اقتصادی است، دست پیدا نکنند نه‌تنها به گردشگران روی خوش نشان نمی‌دهند، بلکه در مقابل گسترش صنعت گردشگری در منطقه‌شان جبهه خواهند گرفت. ‌تا زمانی که گردشگری نتواند با درآمدهای اقتصادی مناسب، توسعه و گسترش خود را در کشور اثبات کند، این صنعت همچنان رشدی حلزونی داشته و کج دار و مریز به حضور خود ادامه می‌دهد. زیربناها و امکانات مرتبط با صنعت گردشگری، همچون صنعت هتلداری و صنعت حمل و نقل نمی‌توانند پیشرفت درخوری داشته باشند و گردشگران همچنان ناراضی از خدمات و جاذبه‌های رها شده هستند. هیچ مسافری دوست ندارد به بهای کمتر هزینه کردن، پا به مقصدی کثیف، بدون امکانات و شلوغ قدم گذارد. ‌قطعا یک سفر کامل با وسایل نقلیه راحت، جاذبه‌های آباد و تمیز، به همراه امکاناتی درخور شخصیت مسافران، بسیار خاطره‌انگیزتر و لذت بخش‌تر است. بهتر است سیاست‌ها و برنامه ریزی‌های توسعه صنعت گردشگری در ایران با هدف برد ـ برد انجام شود. تا هم مردم محلی از آن منتفع شوند و هم گردشگران از سفر خود راضی باشند. با در دست داشتن چند شعار توخالی، مانند همگانی‌کردن سفر یا سفر برای هر خانواده با هر درآمدی، نمی‌توان تیشه به ریشه منابع بزرگ طبیعی، تاریخی و فرهنگی کشور زد.

بی‌توجه به ظرفیت تحمل هر منطقه و ایجاد تسهیلاتی چون چادر زدن در هر کجا،‌با بهانه‌هایی چون تعطیلات نوروز، صدمات جبران‌ناپذیری را در بردارد. بهترین نمونه در این باره جزیره قشم است که در طول تعطیلات نوروزی با ارائه تسهیلات نابخردانه‌ای مثل چادر‌زدن، گردشگرانی بسیار بیشتر از ظرفیت تحمل خود را پذیراست. جزیره‌ای که برای چند سال به خود می‌بالید که تنها ژئوپارک جهانی را در خاورمیانه داراست، یک سال است که از فهرست ژئوپارک‌های جهانی خارج شده است.‌ با توجه به آنچه گفته شد سفرهای ارزان نه‌تنها ناپسند نیست بلکه برای تربیت نسل آینده بسیار مهم و تاثیرگذار است؛ اما چگونگی توسعه این سفرها و تسهیلات ارائه شده در این حوزه، نیازمند تجربه و دانش کافی است، که نه از سوی عده‌ای اقتصاددان، برنامه‌ریز شهری و مدیران بازرگانی که از سوی دانش‌آموختگان در حوزه صنعت گردشگری برآورده می‌شود.

آذر کمانی