راکفلر در بازار مسکن تهران

ماجرای خرید ۳۰۰ هزار متر زمین در کوی صاحبقرانیه توسط یک شرکت آمریکایی در دهه ۳۰

مسکن و نیاز به آن همیشه در برنامه‌ها و سیاست‌های دولت‌ها جایگاه خاصی دارد.

در ایران هرگاه زمامداران به دنبال اجرای برنامه‌ای و سیاستی خاص بودند به این بخش توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند، از جمله در مباحث مربوط به اصلاحات ارضی مسکن نیز مورد توجه قرار گرفت.

این توجه نه به معنای بهبود آن بلکه به مفهوم ایجاد بازاری برای حضور بیشتر خارجی‌ها در این بخش بود، چنان که در خصوص کوی صاحبقرانیه صورت گرفت. این کوی در لوای ایجاد یک کارخانه کشمش که در جهت ایجاد کشاورزی نوین و تقسیم املاک خاصه بود به وجود آمد.

به عبارتی بانک عمران در نقاب ایجاد یک کارخانه نوین در تاکستان ساخت یک مجموعه مسکونی را به شرکتی آمریکایی واگذار کرد، به دیگر سخن از کلاه تقسیم املاک خاصه، نمدی برای یک سازنده مسکن آمریکایی به وجود آمد. حاصل این اقدام کوی صاحبقرانیه تهران بود که در سال ۱۳۳۹ ساخته شد. ساخت این کوی که نمونه ایجاد مجتمع‌های مسکونی با واحدهای متراژ بالا است در حالی صورت می‌گرفت که قیمت زمین سال قبل از آن اوضاع نامساعدی داشت و مردم عادی توانایی تهیه مسکن را نداشتند.

برای روشن شدن مطلب نخست باید نگاهی به اوضاع ملک در دوره مورد نظر داشت. گزارش هیات‌مدیره بانک رهنی که به مجمع عمومی بانک داده شده نشان می‌دهد در سال ۱۳۳۸ بهای زمین در تهران و شهرستان‌ها ۲۰ تا ۵۰ درصد افزایش یافته بود. بهای مصالح ساختمانی به استثنای آهن نیز هم‌آهنگ با بالا رفتن ارزش زمین ترقی فاحشی کرد. همچنین میزان مال‌الاجاره‌ها بر اثر ترقی زمین و مصالح ساختمانی رشدی محسوس داشت و این ترقی در شهرستان‌ها بیشتر بود، حتی بانک رهنی برای اجاره محل برای خود در شهرستان‌ها دچار

اشکالاتی شد.

بانک رهنی در ضمن گزارش خود اعلام کرد هر چه هزینه ساختمانی از نظر ترقی بهای زمین و مصالح ساختمانی و دستمزد بالا رود، در صورت ثابت ماندن سرمایه قدرت بانک در کمک به افراد جهت تهیه مسکن کاهش خواهد یافت.

همچنین بانک در این گزارش پیش‌بینی کرد بانک رهنی اگر بتواند سرمایه کافی در اختیار بگیرد، می‌تواند در رفع احتیاجات مردم برای مسکن بیش از گذشته کوشش کند. در چنین شرایط نامساعدی بانک رهنی اقدام به ساخت کوی صاحبقرانیه کرد. مجموعه‌ای که نخستین واحدهای آن سال ۱۳۳۹ افتتاح شد. روزنامه اطلاعات در گزارشی از مراسم افتتاح نوشت:

عصر دیروز مراسم افتتاح سه نمونه از خانه‌های کوی صاحبقرانیه با حضور آقای وینتروپ راکفلر سرمایه‌دار مشهور آمریکایی و رئیس شرکت آبیک که خانه‌های کوی صاحبقرانیه توسط آن شرکت ساخته می‌شود و عده‌ای از روسا و نمایندگان مجلسین و ارباب جراید صورت گرفت.

ابتدا رام مدیر عامل بانک عمران توضیحاتی پیرامون خانه‌های این کوی داد و سپس مدعوین از سه خانه نمونه که خانه‌های این کوی براساس آن ساخته شده بود، بازدید کردند. تعداد خانه‌ها ۲۰۰ خانه بود که قرار شد ۱۰۰ واحد پاییز همان سال و بقیه در بهار سال آینده به متقاضیان واگذار شود. قیمت هر یک از این خانه‌ها که به صورت مبله هستند سه میلیون و پانصد هزار ریال تا چهار و نیم میلیون ریال برآورد شده است و مساحت آنها ۸۰۰ تا ۱۳۰۰ متر است که ۸ تا ۹ اتاق با تمام وسایل را شامل می‌شود. این شهرک همچنین به تمام وسایل شهرسازی مدرن روز مانند تلفن خودکار، اگو، پارکینگ و...

مجهز است.

این نخستین اخباری بود که از این مجموعه به چاپ رسید. کمی بعد رام مصاحبه‌ای با یکی از نشریات انجام داد که در آن به تشریح جزئیات این طرح پرداخته بود.

بر اساس گفته‌های رام مدیر عامل بانک عمران، این بانک برای کمک به شهرسازی مدرن ۳۰۰ هزار متر از اراضی صاحبقرانیه را به مبلغ ۸۰ میلیون ریال خریداری کرده و پس از خریداری با شرکت آمریکایی آبیک که متعلق به برادران راکفلر بود تماس گرفته و عقد قرارداد کرد. بعد از بستن قرارداد، نیاز بود تا شرایط واگذاری مشخص شود. با توجه به همان گفت‌وگو خریداران بهای زمین را ظرف یک سال و بهای ساختمان را در اقساط هفت ساله بازپرداخت می‌کردند.

این به معنای برآورد قیمت ۴۵۰ تومان برای ساخت هر متر مربع بود، قیمتی که پرداخت آن تنها از عهده طبقات بالای جامعه آن روز برمی‌آمد و مردم عادی قدرت چنین خریدی را نداشتند. با توجه به این مساله و نیز نگاهی به شرایط خانه یعنی داشتن ۸ تا ۹ اتاق و دیگر امکانات رفاهی آن روز به نظر می‌رسد این کوی نه برای مردم عادی بلکه برای قشر صاحب ثروت ساخته شده بود، به دیگر سخن حاصل یک سیاست دولتی و حکومتی در آن دوره یعنی تقسیم املاک، سرازیر شدن پول به جیب بیگانه و ارائه خدمات بهتر به کانون‌های ثروت بود و مردم عادی جامعه از این سیاست طرفی نمی‌بستند.