انیمیشن, راه نفوذ به ذهن کودکان است

گزارش پشت صحنه مجموعه رئال انیمیشن «اردشیر و چغا»

وقتی عناصری مانند رنگ، نقش، بازی و تکنولوژی با چاشنی خیال و ادبیات در دستان هنرمند قرار گیرد، محصولی به وجود می‌آید به نام انیمیشن که در زبان فارسی به آن پویانمایی می‌گویند. این آثار بیشتر جنبه آموزشی و سرگرم‌کننده دارند و حتی بسیاری از بزرگسالان را نیز به خود جذب می‌کنند. انیمیشن برای کودکان به دلیل برانگیختن قوه خیالشان و هیجان انگیز بودن شخصیت‌ها و ماجراها جذابیت‌های فراوانی دارد.

متداول‌ترین شکل انیمیشن، کارهای دوبعدی و سه بعدی است. مدتی است مجموعه تلویزیونی «اردشیر و چغا» که در واقع تلفیقی است از سبک رئال و انیمیشن سه بعدی ساعت ۹ صبح روزهای زوج از شبکه دو سیما برای کودکان پخش می‌شود. این مجموعه که در ۵۲ قسمت ۳۰ دقیقه‌ای تهیه شده یک طنز پلاتو ـ نمایشی است و مسائل آموزنده‌ای را برای مخاطبان کودک خود به تصویر می‌کشد.

پسر جوانی به نام اردشیر به نویسندگی علاقه فراوانی دارد و می‌خواهد نویسنده شود، اما در تهران به آرزوهایش نمی‌رسد. برای همین تصمیم می‌گیرد به شهرستان (بروجرد) نزد مادربزرگش برود و در محیطی آرام و دور از هیاهو بنویسد تا این که یک روز از سوی شخصی ناشناس بسته‌ای برای او فرستاده می‌شود. داخل بسته یک چراغ جادویی است که از درون آن بچه‌غول سبزرنگی به نام چغا بیرون می‌آید و ارتباط این بچه‌غول و پسر جوان، ماجراهای هر قسمت از مجموعه را شکل می‌دهد.

● مجموعه اردشیر و چغا سه بازیگر اصلی دارد

اردشیر: جوانی حدود بیست و دو ساله که تحصیلات متوسطه را تمام کرده و به خانواده‌اش علاقه فراوانی دارد. او خواهر و برادری به نام‌های ارس و ارسلان دارد که در تهران زندگی می‌کنند. اردشیر شخصیتی مثبت و در عین حال شیطان و بازیگوش دارد، از ذهنی خلاق و پویا برخوردار است و در کنار نویسندگی، نجاری نیز می‌کند. او این حرفه را از پدرش یاد گرفته و در گوشه حیاط یک میز و ابزار و ادوات نجاری قرار داده و مشغول کار است.

خانجون: مادربزرگ اردشیر است. پیرزنی هفتاد ساله با موهای سفید که عینک می‌زند و لباس سنتی می‌پوشد و همیشه چادرش را دور کمرش می‌بندد. خانجون زنی آرام، مهربان و داناست. او دانای کل قصه است و از همه چیز و همه جا خبر دارد. به نظافت و پاکیزگی اهمیت زیادی می‌دهد و بسیار سرزنده است. بسیار باتجربه است و اشتباهات بچه‌ها را به آنان گوشزد می‌کند.

چغا: بچه‌غولی سبزرنگ است که ۳۶۷ سال دارد و از سرزمین غولستان آمده و دائم سوال می‌پرسد. او تشنه دانستن است و از آداب و رسوم زندگی زمین چیزی نمی‌داند. چغا بسیار ساده‌دل، بانمک، کنجکاو و مهربان است. در بسیاری مواقع با اردشیر کل کل می‌کند، اما در عین حال بسیار دل نازک است. او شلوار بندی می‌پوشد و یک گرز در دست دارد که نماد قدرتش است و برخلاف بسیاری از غول‌ها آرزو برآورده نمی‌کند.

● ارائه یک الگوی سالم رفتاری برای کودکان

میترا عطائیان، سرپرست نویسندگان مجموعه است. او از سال ۶۱ با گروه کودک شبکه یک همکاریش را آغاز کرده است. وی تجربه سال‌ها نویسندگی نمایشنامه‌های رادیویی و تهیه‌کنندگی برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیونی همچون «زمزمه خوبی‌ها»، «چترهای رنگی» و «مسابقه آب خاک زندگی» را در کارنامه حرفه‌ایش دارد. عطائیان در مورد موضوعات مجموعه می‌گوید: در هر قسمت در واقع چندلایه برای هر قصه در نظر گرفته شده که به نظر من اولین و مهم ترین آن بازگشت به سنت‌های گذشته و حفظ روابط خانوادگی است. در این کار اردشیر درواقع پیونددهنده خانواده خود با مادربزرگش است. احترام به بزرگ ترها، حفظ محیط زیست، توجه به بهداشت فردی، راستگویی، ترس، غم و شادی، تنبلی، شرارت، شجاعت، پرخوری، حسادت و تا حدودی توجه و توضیح برخی مطالب علمی مانند طلوع و غروب خورشید، مراحل رشد گیاه و کار با رایانه و اینترنت موضوعات هر قسمت هستند.

وی درباره ویژگی متن مجموعه می‌افزاید: برای نوشتن کار با کارشناسان کودک مشورت می‌کردیم و متن‌ها را بعد از نگارش مورد بررسی قرار می‌دادیم تا هیچ گونه خطا یا بدآموزی نداشته باشد. متن‌های این مجموعه از چهار ویژگی اصلی برخوردار است. اول این که از دیالوگ‌های کوتاه که انرژی و بار معنایی کافی داشته باشند استفاده شده است. دوم، دیالوگ‌ها متناسب با شخصیت‌ها نوشته شده‌اند. سوم، در متن‌ها ادب و احترام و طنز به وفور وجود دارد و آخر این که متن‌ها برای مخاطب بسیار ساده و قابل درک نوشته شده‌اند.

وی در مورد شیوه خاص صحبت کردن چغا و استفاده از حرف «که» توسط این بچه‌غول می‌گوید: یکی از نویسندگان مجموعه آقای نوری بودند و در نگارش قسمت‌هایی از کار این نوع حرف زدن چغا را اعمال کرده بودند و من نیز حس کردم خوب است این روند ادامه یابد، چون به شیرینی کلام چغا کمک می‌کرد. برای همین او همه‌اش می‌گوید «نگه نمی‌شه که» و در پایان حرف‌هایش از حرف که استفاده می‌کند. از عطائیان می‌پرسم چرا در این مجموعه به حرفه نجاری توجه خاصی صورت گرفته که در پاسخ می‌گوید: نجاری حرفه‌ای است که با طبیعت ارتباط دارد. شغلی است که درحیاط خانه هم می‌توان انجام داد. در نجاری ساخت و ساز و خلاقیت وجود دارد. ابزار آن مثل چوب و اره و میخ و چسب تقریبا در دسترس همه هست و شغل نسبتا کم‌خطر و سالمی است و برای بچه‌ها نیز جالب است. لذا در جاهایی می‌بینید اردشیر چیز‌های خوبی درست می‌کند، مثلا یک پینوکیو چوبی می‌سازد. دیگر این که در شخصیت پردازی اردشیر به این نکته توجه کردیم که او نویسندگی حرفه‌ای را نیز بلد باشد نه این که صرفا یک نویسنده ذهن‌گرا باشد، بلکه کار و کوشش کند. دوست داشتیم از این طریق الگویی خوب از سلامت رفتار به بچه‌ها ارائه شود.

از عطائیان می‌خواهم کمی هم در مورد توجه به فرهنگ و رسوم محلی در این اثر توضیح دهد که می‌گوید: درست است که ماجرا‌های هر قسمت در شهر بروجرد اتفاق می‌افتد، اما ما در این کار بیشتر به مسائل عمومی پرداختیم و به فرهنگ و آداب و رسوم لرستان توجه خاصی صورت نگرفت.

● خنده‌ای سرشار از اخلاقیات

داریوش دالوند، تهیه‌کنندگی مجموعه اردشیر و چغا را به‌عهده دارد. او پیش از این نیز انیمیشن‌های موفقی چون «کودک و اشغالگر»، «رستم و سهراب» و «آخرین فرستاده» را تهیه کرده است. وی در مورد شکل‌گیری طرح اولیه کار می‌گوید: جرقه طرح اولیه خیلی اتفاقی در ذهن من زده شد. وقتی پسرم حدود پنج سال داشت با او بازی‌هایی می‌کردم و با استفاده از عروسک پلنگ صورتی برای او صدا درمی‌آوردم تا به انجام کارهایی که تمایل به انجامشان نداشت، تشویق شود. می‌دیدم با شخصیت‌های کارتونی بخوبی می‌توان کودکان را مجاب کرد. بعد‌ها تصمیم گرفتم فضا را بیشتر بشکنم و یک شخصیت انیمیشن را کنار یک آدم زنده بگذارم تا اثرپذیریش برای کودک بیشتر شود. من طرح را سال ۸۸ به شبکه دادم.

دالوند در خصوص اهداف خود از تولید این کار ادامه می‌دهد: می‌خواستم برنامه‌ای جذاب تولید کنم که بتواند پاسخگوی نیازهای آموزشی بچه‌های امروز باشد، بچه‌هایی که در معرض خطر بسیاری از انیمیشن‌های ماهواره‌ای قرار گرفته‌اند. کارهایی که به جرات می‌گویم بسیاری‌شان ضعیف هستند و هیچ گونه بار آموزشی ندارند. در حالی که ما باید با زبان هنر، مسائل اخلاقی و حتی مذهبی را به کودکان مان بیاموزیم و برای نتیجه‌گیری هم عجله نکنیم.

وی درخصوص علت استفاده از تکنیک رئال-انیمیشن می‌گوید: به نظر من تکنیک عروسک هرچند کمی ساده‌تر است، اما دیگر تکراری و قدیمی شده و انیمیشن بیشتر می‌تواند بچه را جذب کند بخصوص وقتی یک شخص زنده نیز در کنار او باشد. حرف زدن انیمیشن در ذهن بچه، یک آرزو و ایده تحقق‌نیافتنی است.

وی درباره سختی‌های کار می‌گوید: متاسفانه بودجه این کار کم بود. ما حدود ۱۵۶۰ دقیقه تولید داشتیم. این تکنیک جدید بود، به همین علت مقاومت‌هایی در موردش صورت می‌گرفت و مجبور بودیم بسیاری از دوستان را در شبکه قانع کنیم. در آوردن شخصیت چغا سخت بود و ما نیز نمی‌خواستیم یک شخصیت تبلیغاتی بسازیم و برخی دوستان روی گرافیک کار حساسیت‌های زیادی داشتند. حتی قسمت‌های زیادی از کار تولید شد و هرگز به پخش نرسید، اما خدا را شکر اکنون از نتیجه کار راضی هستم.

● فضایی جدید و ایده‌هایی نو

علی عنبری نقش اردشیر را بازی می‌کند. او بیش از ده سال در زمینه تئاتر فعالیت دارد. عنبری در مجموعه‌های تلویزیونی «همسفر»، «مثل‌های خودمانی» و «باغ شادونه» نیز بازی کرده است.

وی درخصوص نقش خود می‌گوید: به دلیل جدید بودن نوع کار یعنی همان رئال ـ انیمیشن ما با سلیقه‌های جدیدی مواجه بودیم. در قسمت‌های اولیه قرار بود اردشیر مجری باشد و ۱۲ قسمت نیز ضبط کردیم. بعد‌ها قرار شد اردشیر شخصیتی فانتزی باشد با موهای سیخ سیخی و عینک و چند قسمت نیز ضبط شد، اما هرگز به پخش نرسید. اکنون ارشیر پسری نویسنده است که با بچه‌غولی به نام چغا که یک انیمیشن سه‌بعدی است، بازی می‌کند.

عنبری در مورد نوع بازیش می‌گوید: من قبلا با شیوه موشن کپچر آشنایی و تجسم تصویری خوبی داشتم که در پیشبرد کار کمکم می‌کرد. این کار سخت بود. نه بازیگری مقابل من بود تا حس بگیرم و نه عروسکی. ابتدا قصه را مرور می‌کردیم و یک بار تمرین. بعد با سه دوربین وارد ضبط می‌شدیم. آقای دالوند در کنترل نگاهم خیلی به من کمک می‌کرد، چون خودش طراح کار بود و چغا در ذهنش زنده بود. به همین علت راهکارهای خوبی نشانم می‌داد. البته دوستان در بخش ساخت انیمیشن نیز تطابق خوبی با بخش زنده داشتند و اشکالات کار را خوب اصلاح کردند.

از عنبری درباره نمونه‌های خارجی این تکنیک می‌پرسم که می‌گوید: نمونه‌های خارجی که در هالیوود ساخته شده‌اند زیادند، اما کار ما هم خیلی کم از آنها ندارد و توانسته ارتباط خوبی با مخاطب برقرار کند.

سعیده موسوی