مبانی الگوی مصرف

اصلاح الگوی مصرف که پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها یکی از اولویت های امروز جامعه ما تلقی می شود از چه مبانی فکری و اعتقادی برخوردار است؟
واژه «الگو» به معنای معیار، نمونه و …

اصلاح الگوی مصرف که پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها یکی از اولویت های امروز جامعه ما تلقی می شود از چه مبانی فکری و اعتقادی برخوردار است؟

واژه «الگو» به معنای معیار، نمونه و سرمشق است. (فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری، ج۱، ص۵۲۲)

بنابراین مقصود از «اصلاح الگوی مصرف» ارائه معیارها، بایدها و نبایدهایی است که برای اصلاح شیوه مصرف در جامعه اسلامی، براساس مبانی فکری و اعتقادی اسلام شامل، آیات قرآن، روایات و همچنین ادله عقلی می باشد. با چنین رویکردی مبانی اصلاح الگوی مصرف در دو مبنا خلاصه می شود:

۱) مبانی عقلی

۲) مبانی نقلی

الف) مبانی عقلی

رفاه و توسعه اقتصادی پایدار جامعه، راهی جز اصلاح الگوی مصرف ندارد، زیرا همان طور که اشاره شد، اگر الگوی مصرف اصلاح نشود، مصرف بی رویه، موجب تباهی منابع سرمایه گذاری و مانع مشارکت همگان در هزینه های عمومی و بهبود توزیع درآمد می شود و بدون منابع سرمایه گذاری و مشارکت همگانی، پیشرفت پایدار، امکان پذیر نیست. از این رو، در روایتی از امام صادق(ع)، میانه روی که از لوازم اصلاح الگوی مصرف است، از سپاهیان عقل و مصرف بی رویه و اسراف از سپاهیان جهل شمرده شده است. (تحف العقول، ص ۴۰۲)

همچنین در روایتی از امام علی(ع) آمده است: العقل انک تقتصد فلاتسرف. خردمندی، این است که: میانه روی کنی و اسراف نکنی. (غررالحکم، ح ۲۱۳۰)

بنابراین، اگر هیچ دلیل شرعی برای اثبات ضرورت اصلاح الگوی مصرف نداشته باشیم، مقتضای عقل و تدبیر برای رسیدن به پیشرفت و رفاه پایدار، وجوب اصلاح الگوی مصرف و اجتناب از مصرف بی رویه است. زیرا جامعه ای که منابع مالی و اقتصادی خود را به صورت بهینه و در چارچوب رفتارهای معقول اقتصادی مصرف ننماید، هیچ گاه روی پیشرفت و تعالی را به خود نخواهد دید و روزبه روز با استهلاک سرمایه ها و منابع مالی، روند نزولی و انحطاطی را طی خواهد کرد.

ب) مبانی دینی

از منظر اسلام، ضرورت اصلاح الگوی مصرف، لااقل سه مبنای محکم اعتقادی و اخلاقی دارد:

الف) اعتقاد به مالکیت خداوند متعال

باور داشتن به این اعتقاد که مالکیت انسان، اساساً اعتباری و در طول مالکیت حقیقی آفریدگار هستی است، مستوجب این رفتار خواهد شد که انسان، اجازه ندارد منابع مالی و ثروتش را هرگونه که می خواهد، مصرف کند، چنانکه در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «اموال، از آن خداست و آنها را نزد آفریدگان خویش امانت نهاده است و فرمانشان داده که از آن، با میانه روی بخورند و با میانه روی بنوشند و با میانه روی بپوشند و با میانه روی ازدواج کنند و با میانه روی، وسیله سواری بخرند و سوار شوند و بیش از آن را به مؤمنان نیازمند ببخشند. هر که از این حد (اعتدال و میانه روی) فراتر رود، آنچه از آن مال می خورد، حرام است و آنچه می نوشد حرام و آنچه می پوشد، حرام و آنچه به وسیله آن مال ازدواج می کند، حرام و آنچه سوار می شود، حرام است.

ب) اعتقاد به برادری دینی

از منظر قرآن، همه اهل ایمان، برادر یکدیگرند. پیوند برادری اهل ایمان از نگاه روایات اسلامی، آن قدر قوی است که آحاد جامعه، همانند اعضای یک پیکر و یک انسانند. درکتاب الکافی، جلد۲ صفحه ۱۶۶ به نقل از امام صادق(ع) آمده است:

«مؤمن برادر مؤمن است و همانند یک پیکرند که اگر عضوی از آن به درد آید، سایر اعضایش نیز آن درد را در خود، احساس می کنند. روح آن دو مؤمن، از یک روح است. پیوند روح مؤمن به روح خداوند، بیشتر از پیوند پرتو خورشید به خورشید است».

این باور، ایجاب می نماید که در جامعه اسلامی، توسعه و رفاه باید به صورت متعادل در میان یکایک مردم، تقسیم گردد.

ج) تلازم تکامل معنوی و کنترل لذت های مادی

لازمه تکامل معنوی انسان، کنترل هوی و هوس و لذت های مادی است که در این زمینه امام علی(ع) می فرماید: «دواءالنفس الصوم عن الهوی، والحمیه عن لذات الدنیا»

«دوای نفس، باز ایستادن از هوس است، و منع نمودن از لذت های دنیا» (غررالحکم، ح ۵۱۵۳)

در مقابل کنترل هوای نفس، لذت گرایی و زیاده روی در مصرف قرار دارد که موجب انحطاط معنوی و مانع کمالات نفسانی است. بر این اساس، کنترل خواسته های مادی، به منظور تکامل معنوی، لازم و ضروری است.