دستاوردهای سیاسی و فرهنگی روحانیت در مشروطه

هر خاستگاه و جایگاه فكری و فلسفی برای مشروطه قائل شویم، واقعیت آن است كه جنبشی كه در تاریخ معاصر ایران به نام «جنبش مشروطیت» مشهور شده، تحولات فرهنگی سیاسی بزرگی در میان روحانیت …

هر خاستگاه و جایگاه فكری و فلسفی برای مشروطه قائل شویم، واقعیت آن است كه جنبشی كه در تاریخ معاصر ایران به نام «جنبش مشروطیت» مشهور شده، تحولات فرهنگی سیاسی بزرگی در میان روحانیت پدید آورد كه قبل و بعد از آن تا ظهور انقلاب اسلامی بی سابقه بوده است. نخستین جلوه آن، حضور گروه گسترده ای از مراجع و علمای شیعه ایران و عراق در این جنبش است كه در تثبیت و تحكیم و تایید، یا نقد و رد آن كوشیدند. این امر موجب بحث و مناقشات فراوانی شد كه ماحصل آن نگارش ده ها رساله سیاسی البته با مایه های علمی متفاوت در اثبات و ثمرات مشروطه یا رد و زیان های آن شد. این بحث ها نه تنها در بین خواص علما جریان داشت، بلكه روحانیون دیگری پا به این عرصه گذارده و با انتشار روزنامه به شرح و بسط ابعاد اندیشه مشروطه خواهی در میان توده مردم اقدام كردند. روزنامه های حبل المتین چاپ تهران، روح القدس، لوایح حاج شیخ فضل الله نوری از روزنامه های معروف تهران و روزنامه های انجمن مقدس ملی اصفهان، جهاد اكبر، الجناب در اصفهان، روزنامه های خیرالكلام و نسیم شمال در گیلان، و نیز نشریات نجف، دره النجف، الغری، والعلم در نجف اشرف از زمره نشریات تاثیرگذاری بودند كه در طول چهار سال پس از استقرار مشروطه در ایران انتشار یافتند. علاوه بر اینها صدها نامه، اعلامیه، تلگراف و سخنرانی از مراجع و علمای برجسته طرفدار یا منتقد مشروطه در دست است كه در مقاطع و مناسبت های مهم و گوناگون منتشر می شده كه خود بالغ بر چند هزار صفحه می شود و در منابع گوناگون تاریخی این دوره پراكنده است. علاوه بر این، به منظور آشنایی با علوم و فنون جدید، دو مدرسه در نجف اشرف تحت نظارت عالیه آخوند خراسانی تاسیس شد كه در آنها علاوه بر دروس قدیم، دروس جدید، تعلیمات نظامی و زبان فرانسه نیز تدریس می شد. تاسف آنكه این حركت فرهنگی سیاسی كه در مجموع ثمرات نیكویی در بر داشت و به شكوفایی تفكر سیاسی و تحول فرهنگی در میان روحانیون و جامعه انجامید، با فروكش كردن تب و تاب سیاسی در كشور و به ویژه پس از رحلت آخوندخراسانی روبه افول نهاد و تداوم نیافت.

محمد حسن رجبی