از پرکردگی دندان تا لیکن پلان

لیکن پلان یک بیماری التهابی نسبتا شایع پوست و مخاط است که مو, ناخن و به خصوص مخاط دهان و ناحیه تناسلی را هم درگیر می کند

لیکن پلان یک بیماری التهابی نسبتا شایع پوست و مخاط است که مو، ناخن و به‌خصوص مخاط دهان و ناحیه تناسلی را هم درگیر می کند...

مهمانان این هفته «میزگرد زیبایی» از خوانندگان «سلامت» هستند و ما را در جریان نحوه ابتلا و تشخیص علایم بیماری‌لیکن‌پلانشان قرار دادند. امیدواریم نظریه‌های کارشناسان «سلامت» برای این خانم‌ها و تمام خوانندگان عزیز مفید باشد.

خانم حیدری ۳۸ ساله می گوید:

داروی قـلـبـم مـرا بـیـمـار کـرد!

۲ سال پیش به خاطر تپش قلب به متخصص قلب مراجعه و دارو دریافت کردم. بعد از ۵/۱ ماه مصرف دارو، ضایعات خارش‌داری روی مچ دست‌ها، پاها و شکمم ظاهر شد. این ضایعات افزایش پیدا کردند و با خارش شدید همراه شدند. مدتی آنتی‌هیستامین استفاده کردم اما با افزایش و زخمی شدن این ضایعات در دهان و ناحیه تناسلی به پزشک متخصص پوست مراجعه کردم که با نمونه‌برداری و بیوپسی پوست، تشخیص لیکن‌پلان پوستی و مخاطی داد. بعد از گرفتن تاریخچه مصرف دارو، پزشک گفت یکی از داروهای قلب عامل بروز این بیماری شده است. متخصص قلب این دارو را حذف و داروی دیگری جایگزین آن کردند. بعد از مصرف کورتون خوراکی بیماری‌ام بهبود یافت اما لک جای ضایعات همچنان باقی است.

خانم جعفر زاده ۴۳ ساله می گوید:

درمـان دنـدانـم مـرا بـیـمار کـرد!

از حدود ۶ سال پیش دچار تغییر رنگ سفیدرنگی در دو طرف مخاط دهان شدم. ابتدا اهمیتی به این موضوع ندادم اما بعد از اینکه دندان‌های دوطرفم تغییررنگ پیدا کردند به دندان‌پزشک مراجعه کردم. ایشان مرا به متخصص پوست ارجاع داد. تشخیص متخصص پوست لیکن‌پلان بود. طی ۶ سال نامرتب تحت‌درمان بودم. علامتی جز سوزش اندک نداشتم تا اینکه بعد از گذشت ۶ سال دچار زخم دهان شدم. مجددا بعد از تکه‌برداری لیکن‌پلان تایید شد. البته برخی تغییرات مانند غیرطبیعی شدن پوست مخاط داخل دهان داشتم که چون اندازه آن بزرگ نبود کورتون خوراکی دریافت کردم. ضایعات بعد از ۳ تا ۲ ماه برطرف شد و فعلا تحت‌نظر هستم. حدود ۶ ماه قبل از بروز لیکن‌پلان، پرکردگی دندان با آمالگام داشتم و متخصص پوست معتقد بود دلیل ابتلایم حساسیت به آمالگام بوده است.

● نگاه متخصص بیماری‌های دهان و دندان

دکتر آرش منصوریان می گوید حساسیت به آمالگام می تواند باعث بروز این بیماری شود

لـیـکـن‌پـلان قـابـل درمـان نـیـسـت؛ قـابـل کـنـتـرل اسـت

سلامت: مهمانان میزگرد ما مبتلا به ضایعه‌های دهانی سفید رنگی شده‌اند که بعد از مدتی زخم دهانی ایجاد کرده. نظر شما در مورد مشکل این دو خانم چیست؟همانطور که برایشان تشخیص داده شده است، مبتلا به لیکن‌پلان هستند. لیکن‌پلان مخاطی جزو ضایعات سفید داخل دهان دسته‌بندی می‌شود. اگر بیمار دهان خود را در آینه نگاه کند به صورت دوطرفه داخل دهان دوگونه یا دو طرف زبان را سفید می‌تواندببیند. این شبکه‌های سفیدرنگ گاهی با سوزش همراه هستند. گاهی نیز لیکن‌پلان دهانی بدون علامت است و تنها دندان‌پزشک متوجه بیماری می‌شود و فرد را به متخصص بیماری دهان ارجاع می‌دهد.

▪ آیا ممکن است همانطور که این خانم‌ها اشاره کرده‌اند دلیل ابتلا به لیکن پلان ماده آمالگام یا داروی قلب باشد؟بله، ضایعاتی وجود دارد به نام واکنش لیکونویید یعنی واکنش مشابه لیکن‌پلان. در مواقعی که فرد نسبت به برخی مواد مانند آمالگام یا برخی داروها به خصوص داروهای ضدفشارخون حساسیت نشان می‌دهد ضایعات سفیدرنگی در دهان نمایان می‌شود. این نوع از لیکن‌پلان یک طرفه است و تنها زبان یا گونه‌ای که سمت آمالگام است، مبتلا می‌کند و با قطع مصرف دارو یا تخلیه آمالگام بهبود می‌یابد.

▪ آیا لازم است فرد مبتلا تغییری در سبک زندگی خود بدهد یا از مسواک و دهانشویه‌ای خاص استفاده کند؟نه، کافی است بیماران استرس و اضطراب خود را کنترل کنند و از مصرف غذاهای تند بپرهیزند. نیاز به مصرف دهانشویه یا مسواک خاصی نیست اما بهتر است مصرف سیگار و الکل را کنار بگذارند زیرا می‌تواند جریان بدخیمی زخم‌ها را تسریع کند.

▪ دلیل اصلی ابتلا چیست؟علت ابتلا مشخص نیست اما اختلال‌های ایمنی در آن دخیل هستند. برخی عوامل مستعدکننده نیز باعث تشدید این بیماری می‌شوند که مهم‌ترین آنها استرس و اضطراب است.

▪ آیا در سن یا جنس خاصی بروز می‌کند؟این بیماری بیشتر در خانم‌های ۳۰، ۳۵ سال به بالا دیده می‌شود.

▪ چرا بیشتر در خانم‌ها؟علت بروز بیشتر در خانم‌ها مشخص نیست اما یک احتمال آن اهمیت بیشتری است که خانم‌ها به معاینه داخل دهانشان می‌دهند و به صورت منظم‌تری به پزشک مراجعه می‌کنند. البته این تنها یک نظریه است.

▪ منظور شما از معاینه داخل دهان چیست؟دهان نیز مثل پوست ارگانی است که جلوی آینه قابل دیدن است. وقتی دهان خود را جلوی آینه باز می‌کنید می‌توانید کناره‌های دهان، زبان، گونه‌ها، سقف دهان و کف آن را نگاه کنید. با مشاهده هر نوع تغییر رنگ یا بروز هر نوع برآمدگی غیرطبیعی باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد تا از سایر مشکلات احتمالی پیشگیری شود.

▪ آیا لیکن پلان قابل درمان است؟

گاهی لیکن‌پلان به‌طور کامل از بین می‌رود اما در برخی موارد عود می‌کند و به همین دلیل باید بگوییم این بیماری قابل درمان نیست اما قابل‌کنترل است. درمان‌های کنترلی لیکن‌پلان ساده است و بیمار می‌تواند از پمادهای مختلف، دهانشویه‌ها و برخی داروهای خوراکی استفاده کند.

▪ ممکن است ضایعات دچار بدخیمی شوند؟لیکن‌پلان انواع مختلفی دارد که به حدود ۶-۴ نوع تقسیم می‌شود. یکی، دو نوع بیماری با درد و سوزش همراه است و در صورتی که کنترل و درمان نشود ممکن است دچار بدخیمی‌های مختلف شود.

سلامت: آیا مسری است؟نه، لیکن‌پلان بیماری مسری نیست و به هیچ‌عنوان از شخص به شخص منتقل نمی‌شود و هیچ عفونت و میکروبی در این بیماری دخیل نیست و تنها به خود شخص برمی‌گردد و نوعی بیماری خودایمنی محسوب می‌شود.

سلامت: بیماری خودایمنی یعنی چه؟گاهی سیستم ایمنی بدن دچار اشکالاتی می‌شود و بدن یکی از اجزا یا سلول‌ها یا موادشیمیایی خود را دشمن فرض می‌کند و در مقابل آن واکنش نشان می‌دهد. این واکنش خود را به شکل انواع بیماری‌ها نشان می‌دهد. یکی از این بیماری‌ها لیکن‌پلان است.

▪ این بیماری مختص دهان است یا می‌تواند سایر مخاط‌ها و پوست را هم درگیر کند؟لیکن‌پلان ذاتا یک بیماری پوستی مخاطی است. درصدی از این بیماری تنها در دهان ظاهر می‌شود. درصدی هم روی پوست هم در دهان و درصدی تنها علایم پوستی دارد. لیکن‌پلان پوستی – مخاطی روی پوست ضایعات قرمزرنگ خارش‌دار می‌دهد که در مچ و ساق پا بیشتر نمایان می‌شود.

▪ آیا به کمک تغذیه می‌توان این عارضه را بهبود بخشید؟تغذیه می‌تواند در آن تاثیر داشته باشد و باعث تشدید یا بهتر شدن آن شود اما در بروز آن بی‌تاثیر است. به اغلب مبتلایان توصیه می‌کنیم غذاهای تند مصرف نکنند و در عوض زیر نظر پزشک ویتامین A مصرف کنند تا در کنترل بیماری موثر باشد.

● نگاه متخصص پوست

لیکن پلان از تشخیص تا درمان

دکترمحمدعلی نیلفروش زاده/ رییس مرکز تحقیقات پوست وسلول های بینادی

متخصصان پوست عقیده‌ دارند که این بیماری را می‌توان در گروه بیماری‌های خودایمنی جای داد. به این معنا که گلبول‌های سفید خون به قسمت‌های نرمال و طبیعی پوست، غشاهای مخاطی، مو و ناخن حمله می‌کنند.

مواردی از راش‌های شبیه لیکن‌پلان وجود دارد که به شکل واکنش‌های آلرژیک نسبت به داروهای ضدفشارخون، بیماری‌های قلبی و آرتریت بروز می‌کند. شناسایی و متوقف‌کردن مصرف دارو به رفع این مشکل کمک می‌کند و ظرف چند هفته این راش‌ها بهبود می‌یابند.

لیکن‌پلان پوستی به‌وسیله برجستگی‌هایی با سطح صاف و رنگ قرمز تیره مشخص می‌شود که می‌توانند خارش زیادی داشته باشند.

ضایعات، بیشتر روی مچ دست‌ها و پاها دیده می‌شوند. بیماری را می‌توان روی گردن، پشت، ران‌ها، قسمت تناسلی و به‌ندرت در پوست سر و ناخن‌ها دید. ضایعه‌های لیکن‌پلان روی ران‌ها معمولا ظاهر تیره‌تری دارند و ممکن است به شکل تغییر رنگ همراه با افزایش ضخامت پوست به‌خصوص روی ساق پاها دیده شوند.

معمولا ظاهر مشخص لیکن‌پلان تشخیص آن را آسان می‌کند ولی گاهی ممکن است برای تایید تشخیص نیاز به بیوپسی باشد. لیکن‌پلان پوستی معمولا مشکلاتی در فرد ایجاد می‌کند که درمان را ایجاب می‌کند. اگر خارش شدید وجود داشته باشد، باید به رفع آن کمک کرد. خیلی از موارد لیکن‌پلان ظرف مدت ۲ سال بهبود می‌یابد و باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای رنگی در محل ضایعه‌ها می‌شود که ممکن است به مرور زمان بدون درمان کمرنگ‌تر شوند.

هنوز درمان قطعی برای لیکن‌پلان وجود ندارد ولی اغلب می‌توان خارش بیمار را کنترل کرد و ظاهر ضایعات را بهبود بخشید. از آنجا که تظاهرات این بیماری در افراد مختلف متفاوت است هیچ درمانی را نمی‌توان به عنوان درمان قطعی و کامل در مورد همه بیماران عنوان کرد.

درمانی که به‌صورت شایع‌تر و رایج‌تر استفاده می‌شود، شامل استفاده از کرم‌ها و پمادهای کورتیکواسترویید موضعی یا سایر داروهای ضدالتهاب و آنتی‌هیستامین‌های خوراکی است. گرفتاری موها در بیماری لیکن‌پلان بیشتر به‌صورت ریزش موی همراه با ایجاد پوست نازک شده است که به این نوع ریزش مو، بدون درنظرگرفتن علت آن، «ریزش موی سیکاتریسیل» می‌گویند. این نوع ریزش مو معمولا برگشت‌پذیر نیست و باید درصورت وجود ضایعه‌های پوستی همراه با ریزش مو در سر، اقدام به درمان‌های قوی‌تری کرد تا از صدمه به موها جلوگیری شود. به بیماری لیکن‌پلانی که باعث گرفتاری موها می‌شود، «لیکن پلانوپیلاریس» می‌گویند.

این حالت بیشتر در خانم‌ها دیده شده که حدود ۲۰ درصد آنها دارای ضایعات شبکه‌ای در دهان بوده و حدود ۳۰ درصد آنها دارای ضایعه‌های پوستی لیکن‌پلان هستند. مشکل اصلی لیکن پلانوپیلاریس از بین رفتن یا آتروفی و اسکار همراه با ریزش موی دائمی است. درمان لیکن پلانوپیلاریس مشکل و پردردسر است. اگر چه با کنترل التهاب ناشی از لیکن‌پلان می‌توان رشد مو را انتظار داشت.

در مورد ریزش موی این افراد، پیوند مو راه چاره نیست چرا که علت اصلی ریزش مو بیماری زمینه‌ای آنهاست و با وجود انجام پیوند مو مشکل اصلی هنوز وجود دارد. به دلیل مصرف کورتیکواسترویید موضعی قوی و طاسی به وجود آمده ناشی از اسکار آنها و همچنین برای کنترل التهاب پوست سر تزریق تریامسینولون در ضایعات گسترده کاربرد دارد و در صورت وسعت بیشتر ضایعه می‌توان از کورتیکواسترویید خوراکی هم استفاده کرد.

● نگاه متخصص تغذیه

بخورنخورهای لیکن‌پلان

دکتر تیرنگ نیستانی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

درمان تغذیه‌ای برای لیکن‌پلان وجود ندارد اما با توجه به وضعیت بیمار می‌توان حمایت‌های تغذیه‌ای به بیمار پیشنهاد داد. مثلا در بیمارانی که برای طولانی‌مدت کورتون مصرف می‌کنند، توجه به مساله رژیم غذایی به‌ویژه میزان مصرف کلسیم، پروتئین و پتاسیم، کربوهیدرات و سدیم اهمیت دارد.

نکات زیر به طور حتم در بهبود موثرند:

۱. ویتامین A چه به شکل رتینول چه به شکل ترکیب‌های رتینویید اسید و رتینوییدها می‌تواند موثر باشد اما حتما باید زیرنظر متخصص تجویز شود زیرا مصرف بالای ویتامین A مسمومیت‌زاست. ویتامین A عامل تقویت‌کننده سیستم ایمنی است و به این ترتیب می‌تواند به فرد مبتلا کمک کند. پمادهای رتینوییدی هم قابل استفاده است و توسط پزشک تجویز می‌شود.

۲. امگا۳ روی تری‌گلیسیرید خون اثر گذاشته و خواص ضدالتهابی و تعدیل‌کنندگی دستگاه ایمنی دارد. در بیماری لیکن‌پلان ضایعات خارش‌دار ملتهب هستند و مصرف اسیدهای چرب امگا۳ می‌تواند به کاهش التهاب و خارش آنها کمک کند اما ماهی‌های چرب و چربی‌های ماهی ممکن است به ذائقه بسیاری از افراد خوش نیاید بنابراین ناگزیر باید مکمل آن را مصرف کرد. دوز مصرف و نوع مکمل و حتی نحوه مصرف را متخصص تعیین می‌کند.

۳. عنصر روی که در انواع گوشت‌ها، غلات و به خصوص مغزدانه‌ها وجود دارد می‌تواند در درمان بیماری نقش داشته باشد. واکنش‌های ایمنی به شدت به عنصر روی حساس و وابسته است.

۴. ویتامین C اثرات آنتی‌هیستامینی دارد و ضدخارش است و می‌تواند در درمان بیماری به کار گرفته شود ولی میزان دوز مصرفی آن باید زیرنظر متخصص تغذیه تجویز شود.

۵. از قدیم برای بثورات پوستی خارش‌دار مصرف آب هندوانه و کرفس توصیه می‌شده است. آب کرفس حاوی کاروتونویید است که آنتی‌اکسیدان و ضدالتهاب بوده و می‌تواند کمک‌کننده باشد. آبمیوه‌های طبیعی هر چند خوب هستند اما فراموش نکنیم اگر مازاد بر نیاز بدن مصرف شوند کالری اضافی دارند. در ضمن مصرف خود میوه به دلیل فیبری که دارد بهتر از آبمیوه است.

● نگاه متخصص پوست

فرق لیکن پلان و پسوریازیس

دکتر امیر هوشنگ احسانی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

یکی از علایم شایع در لیکن‌پلان خارش است که با ضایعات چند ضلعی به رنگ قرمز بنفش رنگ در نواحی خاصی از بدن مثل مچ دست و پا و ناحیه تناسلی بروز می‌کند. شایع‌ترین فرم لیکن‌پلان، لیکن‌پلان مخاطی و بعد پوستی است. این بیماری ممکن است درگیری ناخن و مو هم ایجاد کند. در درگیری مو فرد دچار ریزش موی تکه‌ای می‌شود که در بعضی موارد فولیکول مو کاملا از بین می‌رود و کچلی دایم می‌دهد. البته با کمک دارو درمانی می‌توان جلوی ریزش موها را گرفت اما امکان بازگشت مویی که ریخته بسیار کم است. گاهی این بیماری ضایعه‌ای به نام ناخنک ایجاد می‌کند که روی صفحه ناخن ایجاد می‌شود و صفحه ناخن و بافت آن را برای همیشه از بین می‌برد.

لیکن‌پلان در مقایسه با برخی بیماری‌های خارش‌دار مثل پسوریازیس چندان آزاردهنده نیست و می‌تواند خودمحدودشونده باشد. در ضمن بر خلاف پسوریازیس که کل طول عمر فرد را درگیر می‌کند، لیکن‌پلان ممکن است بهبود پیدا کند و عود نکند.

● نگاه روان‌پزشک

استرس

لیکن پلان را شعله ور می کند

دکتر محمدرضا خدایی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی توانبخشی

بیماری لیکن‌پلان علت شناخته‌شده‌ای ندارد اما استرس می‌تواند باعث تشدید این بیماری ‌شود. این موضوع تنها مختص لیکن‌پلان نیست و تمام بیماری‌های مزمن مثل بیماری‌های گوارشی، قلبی و پوستی این ویژگی را دارند. استرس، افسردگی، عدم رضایت از زندگی، احساس ناامیدی و بدحالی می‌تواند روی این‌گونه اختلالات اثر گذاشته و باعث تشدید آنها شود. در صورتی که به این بیماری مبتلا هستید به این نکات توجه کنید:

▪ از خوددرمانی بپرهیزید و بعد از پذیرفتن بیماری و این موضوع که درمان زمان می‌برد به تیم درمانی اعتماد کنید.

▪ سعی کنید استرس‌ها را تا حد ممکن کم و مشکلات را حل کنید و با کمک گرفتن از دیگران و توکل به خدا با بیماری‌ کنار بیایید.

▪ بپذیرید که دوره درمان طولانی است و نباید انتظار بهبود در کوتاه‌مدت را داشته باشید.

▪ این بیماری با هرگونه استرس یا تغییرات هورمونی به خصوص در خانم‌ها بدتر می‌شود اما شناخت بیشتر لیکن‌پلان در بهبود فرد موثر خواهد بود. اگر استرس بالا دارید و نمی‌توانید با روش‌های مدیریت استرس و توانایی حل مساله و کمک‌گرفتن از دیگران آن را کاهش دهید یا دچار افسردگی ناشی از بیماری‌ شده‌اید، از یک روان‌پزشک کمک بگیرید.

سمیه مقصودعلی

ملیحه قهیازی

«میزگردزیبایی» درباره بیماری لیکن پلان خانم ها جعفرزاده و حیدری با حضور

دکتر آرش منصوریان متخصص بیماری‌های دهان و دندان/دکتر محمدرضا خدایی روان‌پزشک

دکتر تیرنگ نیستانی متخصص تغذیه و رژیم درمانی/دکترمحمدعلی نیلفروش زاده ودکتر امیر هوشنگ احسانی متخصصان پوست