چگونه تقدیر ما در شب قدر رقم میخورد

قرآن فرمود شب قدر از هزارماه بهتر است, معنی دیگر آن این است که شب قدر, شب روشن شدن تقدیرات سالانه مردم است باذن ربهم من کل امر یعنی همه امور مردم در این شب تدبیر می شود

قرآن کریم از شب قدر به عنوان شبی مبارک و خجسته یاد می کند آنجا که می فرماید:«انا انزلناه فی لیله مبارکه» از این رو شب قدر به تعبیری قرآنی، شب خوش یمن و مبارکی است. در ارجمندی و منزلت این شب همین بس که در این شب امور سال بشریت از هر نژاد و قوم و ملتی با هر فرهنگی و در هر قاره، کشور و در هر شهر و روستایی تقدیرمی شود و نظام اموربشری وبرنامه ریزی بشریت به طور اطلاق صورت می پذیرد. در آیات اول سوره دخان که در صدر این مقاله آمده، اشاره به آن می شود. سوره دخان، سوره ای است که توصیه شده درشب قدر خوانده شود. در سوره قدر هم در مورد شب قدر بیان بلند و پررمزو رازی آمده که ضمن آن خطاب به پیامبراسلام(ص) می گوید «تو چه می دانی چیست قدر؟ شب قدر از هزار ماه بهتراست. یعنی ارزش این شب از هزار ماه، معادل 80 سال که طول عمر طبیعی یک انسان است بالاتر است.» همچنین می فرماید: «ما فرستادیم قرآن را در شب قدر» بین این دو سوره فرق مشهودی وجود دارد و آن اینکه در سوره قدر که مشهورتر است، شب قدربا لفظ شب مبارک نیامده است، ولی در سوره دخان«انا انزلنا ه فی لیله مبارکه» آمده است. از طرف دیگر در سوره دخان لفظ «قدر» نیامده است.

در سوره نحل آیه دوم، هیچ کدام از این دو لفظ که در سوره «دخان» و «قدر» آمده، نیامده است و اشاره آن مختص به شب قدر نیست، بلکه به آن کسی است که خداوند او را انتخاب می کند و حامی اوست و ملائکه و روح الامین بر او نازل می شوند تا اموری را که پروردگار برای نظام هستی تدبیر کرده و امرش برآن قرار گرفته را براو که برگزیده خداوند است نازل کنند.

یک معنای قدر محتمل است این باشد که این شب قدر و منزلتی دارد که باید قدر آن دانسته شود.چرا چون شب مبعث پیامبر است. تحقیقاً شب قدر، شب بعثت بوده که قرآن بر قلب پیامبر اکرم(ص)نازل شده است. یعنی شب 27 ماه رجب که ما آن را بعثت پیامبر می دانیم. آن شب نزول یک سوره از قرآن بوده است و بعثت آغاز شده، ولی در شب قدر تمام قرآن به سینه پیامبر نازل شده است. یعنی این روح وجان استعداد و ظرفیت پذیرش تمام آیات را در شب قدر پیدا کرده است. پس یک معنا این است که شب قدر باید قدردانی شود. قرآن فرمود شب قدر از هزارماه بهتر است، معنی دیگر آن این است که شب قدر، شب روشن شدن تقدیرات سالانه مردم است «باذن ربهم من کل امر» یعنی همه امور مردم در این شب تدبیر می شود. یک معنای سومی هم احتمال داده اند و آن اینکه شب قدر، شبی است که به محاسبه نفس خودمان و اندازه گیری آن بنشینیم. همانند بنگاه های اقتصادی که در پایان سال حسابرسی می کنند ما هم در شب قدر بنشینیم وخودمان را حسابرسی کنیم. به خودمان برسیم. در فرصت شب قدرمحاسبه نفس کنیم، ببینیم با خودمان چه کرده ایم. حال این شب هر یک از این سه شب نوزدهم، بیست ویکم یا بیست وسوم باشد.حسابرسی کنیم و ببینیم که در یک سال گذشته چکار کردیم و از این شب به بعد برای حداقل یک سال دیگر و تا شب قدری دیگر می خواهیم چکار کنیم وچگونه باشیم. معنایش این است که دل و روح را مطالعه کنیم. اگر نافرمانی و معصیت و دوری از فضیلت و پاکی و پاکدامنی در پرونده سال گذشته داشتیم، آن را جدی بگیریم. تقدیر به معنای حسابرسی است. قدر و اندازه خودمان را در رابطه با خالق به گونه ای تنظیم و اندازه گیری کنیم که از فضیلت ها برخوردار و از رذائل فاصله بگیریم. شب قدر، شبی است که در قرآن کریم از آن با عنوان شبی پربرکت یاد شده است. شبی که تا سپیده دم و تا صبحگاه آن، شب سلام و سلامت برای بشریت است و فرشتگان به همراه روح الامین بر پیامبر(ص) نازل شده اند و بر امام عصر(ع) نازل می شوند و هر امری را که تقدیر است به امام عصر(ع) در شب قدر گفته می شود. شب تعیین مقدرات است، بنابراین باید زندگی سال پیش روی مان از این شب خوب شود.پس از ابتدای این سال، یعنی شب قدر باید ساعات شروعش با دعا بگذرد، به مناجات با پروردگار مشغول باشیم. قرآن را به گونه ای عارفانه بخوانیم که شناخت ما از هستی و خالق آن بیشتر شود. ادب حضور در میهمانسرای باریتعالی وضیافت الله را دریابیم. هر ساعت از این شب که می گذرد آثار آن در روح وجان ما بیشتر نمود پیدا کند، تا به سحر که می رسیم فیض رحمانی را درک کنیم و مشمول آمرزش از گناهانمان شویم و پاک شدن دل و جانمان راحس کنیم. به گونه ای که وقتی به سحر می رسیم، چون شب مبارکی است ما هم وجود با برکتی پیدا کنیم. به مردم برسیم، دست خیر، چشم پاک و دل در حال سوز وگداز برای بینوایان، برای زندانیان، برای آنان که در محدودیت ها و تنگناهای مختلف گرفتار شده اند در هرکجای دنیا، برای بیمارانی که روی تخت بیمارستان اند، برای خانواده های نیازمند و مستضعف که افطار و سحر درستی ندارند و... پیدا کنیم. وجود و دست و فکرمان برکت آفرین باشد. همانند عیسی پیامبر(ع) فکر کنیم. به خودشناسی او که درس بزرگی است، بیندیشیم. حضرت عیسی(ع) خودش را اینگونه معرفی می کند:«وَ جَعَلَنی‏ مُبارَکاً أَینَ ما کنْتُ وَ أَوْصانی‏ بِالصَّلاه وَ الزَّکاه ما دُمْتُ حَیا». این شب، شب اسماء الحسنی و اسماءالله هم هست که کاملترین آن در جوشن کبیر آمده است. چقدر این جوشن کبیر مهم است، تا مورد مطالعه و قرائت قرار گیرد. هم تفکر کنیم هم تدبر، ما باید خودمان را شبیه اسما الهی قرار دهیم. باید بشر خودش را تربیت کند و به آن صفاتی که خداوند خود را نامیده است نزدیک نماید. او کریم است، ما هم کریم باشیم. او می بخشد ما هم ببخشیم. او اطعام می کند، ما هم اطعام کنیم. خصوصیت این ماه را مورد توجه قرار دهیم. دعاهای شب های قدر بسیار رفیع الشأن و سازنده هستند بیاییم از شب قدر به فکر همه هستی باشیم. با همه هستی مهربان باشیم. با طبیعت مهربان باشیم. با موجودات آفرینش، با درختان، با «آب» این مایه هستی که کشورمان از این ناحیه در مضیقه است، با نان، با سفره، با نعمت های خدا، با همه چیز مهربان باشیم. حتی از این بالاتر و والاتر با همسر و فرزندان، با خویشان، با پدر و مادر حتی اگر در قید حیات نباشند مهربان باشیم. امشب باید همه وظایف انسانی، اخلاقی و اسلامی خود را به برکت تعالیم قرآن بیاموزیم و به کارگیریم. شب قدر، شب دیگری هم هست و آن اینکه این شب ها و لیالی قدر، شب های مولای متقیان علی(ع) هم هستند. انسان والایی که این شناسایی ها و معرفت های کوتاه ما از مقام اوکافی نخواهد بود. شخصیت علی(ع) در قلمرو پیشتازان تفکر واندیشه والای انسانی است. میلیون ها دل از اندیشمندان، فلاسفه، متفکرین، شاعران، قهرمانان، پهلوانان، زن و مرد، سیاه و سفید، عرب و عجم، شیفته و فریفته علی(ع) هستند.

حتی طنین نام او دل مخالفان سرسخت اش را می لرزاند. مگر در یکی از همین شب ها نفرمود؛ حسن ام! حسین ام! احساس می کنم ابن ملجم مضطرب است او را دریابید. او علی را به قتل می رساند، اما مولا با او چنین می کند!

باید در شب حادثه دست در دامن مولا زد، این درد آشنای نام آشنای زمانه اش، جهانیان را متوجه عظمت خود می کند. بی جهت نیست که پیامبر از او تعریف های ویژه کرده است. «لحمهم لحمی، دمهم دمی» علی (ع) همه چیز من است، هر کس با علی (ع) بجنگد با من جنگیده، هرکس با علی (ع) صلح کند با من صلح کرده و... جان ما فدای تو علی(ع) که اگرچه انسان هستی ولی در انسان ها نظیر نداری، عصر توهم بی نظیر بود، مهرورزی و رحم ات هم بی نظیر بود.من به جوانان متواضعانه می گویم؛ نگذارید نهج البلاغه علی(ع)متروک و ناخوانده بماند و به محتوای نورانی آن بی توجهی شود.

محمدرضا نوراللهی

پژوهشگر حوزه دین