پول اعتباری

اخلاق تولید پول

پول طبیعی الزاما دارای دو مشخصه است: اول از همه اینکه جدا از کاربرد پولیش، به خودی خود ارزشمند باشد و به علاوه از نظر فیزیکی هم برای قرار گرفتن به عنوان واسطه مبادله مناسب باشد.

پول‌های گذشته که تا به حال به آن اشاره کرده‌ایم (تنباکو، میخ، پارچه، طلا، نقره و...) همگی ارزش مقدم بر ارزش واسطه‌ای خود(ارزش مقدم) را از مصرف کسب کرده‌اند. حتی در مورد فلزات گرانبها هم به همین ترتیب است. درست است که این فلزات در طول مصرف مانند تنباکو از بین نمی‌روند، با این حال به عنوان جواهرات، زیور آلات و یا در صنعت مورد مصرف قرار می‌گیرند.

در عین حال پول‌هایی هم هستند که ارزش مقدم خود را از مصرف کسب نمی‌کنند. مهمترین موارد از این دست، پول‌های کاغذی و الکترونیکی هستند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. اما قبل از آن می‌توان به پول اعتباری نیز اشاره کرد. همانطور که از نامش پیداست، پول اعتباری زمانی به وجود آمد که ابزارهای مالی در تبادلات غیر مستقیم به کار گرفته شدند. مثلا فرض کنید جک ده اونس نقره برای یک سال به مایک قرض می‌دهد و در مقابل مایک به او یک برگه «م.ب.ت» (من بدهکار توام) می‌دهد.

و علاوه بر این فرض کنید «م.ب.ت» برگه‌ای است که در آن نوشته شده «من به دارنده این برگه ۱۰ اونس نقره در موعد پرداخت ده ژانویه بدهکارم(امضا)». حال جک سعی می‌کند که از این برگه به عنوان واسطه مبادله استفاده کند. اگر خریداران این برگه هم به حرف‌های مایک مبنی بر برگرداندن اعتبار وعده داده شده اعتماد داشته باشند، این برگه می‌تواند واسطه مبادله باشد. اگر مایک نزد عده‌ای به نیکی شهرت داشته باشد، احتمالا آن افراد این نوشته را به عنوان وجه پرداختی به ازای کالاها و خدماتشان قبول خواهند کرد. به این ترتیب «م.ب.ت» مایک تبدیل به پول اعتباری می‌شود.

پول اعتباری هیچگاه نمی‌تواند گردشی که پول‌های طبیعی دارند داشته باشد. دلیل آن هم این است که این نوع پول با ریسک عدم پرداخت بدهی همراه است. در تبادلات نقدی ارزش بلافاصله جابه‌جا می‌شود. اما ارائه‌دهنده یک «م.ب.ت» ممکن است ورشکست شود و در این شرایط، «م.ب.ت» فقط یک تکه کاغذ خواهد بود.

پس با این تفاسیر پول اعتباری تنها زمانی گردش بیشتری خواهد یافت که این اعتبار عنوان پول کالایی را داشته باشد، یا شهرت ارائه دهنده آن باعث اطمینان باشد و یا زمانی که باید سرمایه‌های مورد نیاز دولت برای یک جنگ بزرگ به سرعت تامین شود. در زمان‌های دور پول اعتباری در اشکال دیگری غیر از کاغذ هم ارائه می‌شده است. برای مثال در قرن نهم، «م.ب.ت»‌هایی از جنس چرم به مراتب به عنوان پول مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

پول اعتباری تنها نوعی اشتقاقی از پول است و ارزش خود را از پرداخت مورد انتظار آینده به یک کالا می‌یابد. از این جهت با پول کاغذی که خودش ارزش‌گذاری می‌شود، به طور کلی متفاوت است. همین مورد ما را به موضوع بعدی می‌رساند.

● پول کاغذی و بازار آزاد

تا اینجا برای تبیین مباحثمان به صورت خاص به فلزات گرانبها پرداختیم چرا که در تاریخ، فلزات گرانبها پول بازار آزاد بوده اند و همین طور چون تا به امروز هیچ کالای دیگری به عنوان واسطه مبادله تا این حد مناسب به نظر نرسیده است. اما اینکه طلا، نقره و مس بهترین پول‌های موجود هستند با این واقعیت که امروزه هیچ کشوری در جهان از آنها به عنوان واسطه مبادله استفاده نمی‌کند، در تناقض است. در مقابل تمام کشورها از پول کاغذی استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد این تجربه جهانی به این نکته دلالت دارد که پول کاغذی حداقل به سه دلیل حتی از فلزات گرانبها هم سودمند تر است:

۱) هزینه تولیدشان به مراتب کمتر است.

۲) مقدار آن را می‌توان به راحتی برای برآورده کردن نیاز‌های بازار تعدیل کرد.

۳) مقدار آن را می‌توان به راحتی برای تثبیت ارزش واحد پول تعدیل کرد.

قبل از اینکه به صورت جزئی به تحلیل بیشتر فواید گفته شده بپردازیم، باید یک سوال به مراتب پایه‌ای تر را مورد نظر قرار دهیم که آیا پول کاغذی در درجه اول پدیده‌ای بازاری بوده است. آیا وجود خود را مدیون انتخاب آزادانه کاربران پول است یا رجحانی قانونی که برایش قائل شدند؟ اگر مورد اول باشد به نظر نمی‌رسد بتوان ایرادی به پول کاغذی گرفت. اما اگر وجود آن برآمده از اجبار و تحمیل باشد، می‌توان آن را تجاوز به حقوق مالکیت دانست و باید به دقت فواید گفته شده برای آن را مورد بررسی قرار دهیم.

ژرژ هالزمان

مترجم: سید امیرحسین میرابوطالبی