تأثیر تمام کائنات در رزق و روزی

خداست که منبع همه برکات است, حتی مشرکان خداوند را خالق و معطی ارزاق می دانستند, و برای بتها تنها مقام شفاعت قائل بودند

خداست که منبع همه برکات است، حتی مشرکان خداوند را خالق و معطی ارزاق می‏دانستند، و برای بتها تنها مقام شفاعت قائل بودند.

این نکته نیز قابل توجه است که روزی های پروردگار که از ناحیه آسمان به انسانها می‏رسد منحصر به باران نیست،" نور و حرارت آفتاب و هوا " که در جو زمین وجود دارد، از قطرات حیاتبخش باران نیز مهمتر است.

همانگونه که برکات زمین نیز منحصر به گیاهان نیست، بلکه انواع منابع آب های زیرزمینی، معادن گوناگون که بعضی در آن زمان کشف شده بود، و بعضی با گذشت زمان آشکار گشت همه در این عنوان جمعند.

● کیست که از آسمان‏ها و زمین به شما روزی می‏دهد؟

قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلی‏ هُدیً أَوْ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (سبا ،۲۴)(ای پیامبر! به مشرکان) بگو: کیست که از آسمان‏ها و زمین به شما روزی می‏دهد؟ بگو: خدا و البتّه (یکی از) ما یا شما بر (طریق) هدایت یا در گمراهی آشکار هستیم.

در این آیه از طریق خاصی برای ابطال عقائد مشرکان وارد می‏شود و مسأله" رازقیت" را بعد از مسأله" خالقیت" که در آیات گذشته مطرح بود عنوان می‏کند، این دلیل نیز به صورت سؤال و جواب است تا وجدان خفته آنها را از این طریق بیدار سازد، و از پاسخی که از درونشان می‏جوشد به اشتباه خود پی ببرند.

این اسلوب کافر را وا می‏دارد که در راه خود شک کند. مثلاً در امر رسالت شک کند که آیا راست است یا نه و همین شک او را به حقیقت راهنمایی می کند و مرحله به مرحله پیش می‏برد تا به حقیقت برسد. اما کسی که در طریق گمراهی خود اصلاً شک نمی‏کند، چنین کسی هرگز به حقیقت نخواهد رسید.

می‏گوید: " بگو چه کسی شما را از آسمانها و زمین روزی می‏دهد و برکات آن را در اختیارتان می‏گذارد"؟! (قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) بدیهی است هیچکس از آنها نمی‏توانستند بگویند این بتهای سنگی و چوبی باران را از آسمان نازل می‏کنند، گیاهان را از زمین می‏رویانند، و منابع ارضی و سماوی را در اختیار ما می‏گذارند.

جالب اینکه بدون آنکه در انتظار پاسخ آنها باشد بلافاصله می‏فرماید:

بگو خداست که منبع همه این برکات است، یعنی مطلب به قدری واضح و روشن است که نیاز به پاسخ طرف ندارد، بلکه سؤال کننده و شنونده با یکدیگر همصدا هستند، چرا که حتی مشرکان خداوند را خالق و معطی ارزاق می‏دانستند، و برای بتها تنها مقام شفاعت قائل بودند.

این نکته نیز قابل توجه است که روزی های پروردگار که از ناحیه آسمان به انسانها می‏رسد منحصر به باران نیست،" نور و حرارت آفتاب و هوا " که در جو زمین وجود دارد، از قطرات حیاتبخش باران نیز مهمتر است.

همانگونه که برکات زمین نیز منحصر به گیاهان نیست، بلکه انواع منابع آبهای زیرزمینی، معادن گوناگون که بعضی در آن زمان کشف شده بود، و بعضی با گذشت زمان آشکار گشت همه در این عنوان جمعند.

در پایان آیه اشاره به مطلبی می‏کند که خود می‏تواند پایه دلیلی را تشکیل دهد، دلیلی واقع‏بینانه و توأم با نهایت انصاف و ادب، به گونه‏ای که طرف از مرکب لجاجت و غرور پائین آید، و به اندیشه و فکر بپردازد، می‏گوید:" مسلّماً ما یا شما بر هدایت یا ضلالت آشکاری هستیم"! (وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلی‏ هُدیً أَوْ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ)

اشاره به اینکه عقیده ما و شما با هم تضاد روشنی دارد، بنا بر این ممکن نیست هر دو حق باشد، چرا که جمع بین نقیضین و ضدین امکان ندارد، پس حتماً یک گروه اهل هدایت است و گروه دوم گرفتار ضلالت.

جمله وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ ... یعنی نمی‏شود شما و ما هر دو حق باشیم، لا بد یکی از ما حق و دیگری باطل است، و چون رزق دهنده خداست بنابراین ما بر حقّیم.

بعضی گفته‏اند: این جمله از نهایت انصاف قرآن است، ولی این چه انصافی است که قرآن نسبت باطل بودن را و لو به طور احتمال به خودش بدهد؟!

اکنون بیندیشید کدامیک هدایت یافته و کدامیک گمراه است؟ نشانه‏ها را در هر دو گروه بنگرید که با کدامین گروه نشانه‏های هدایت و با دیگری ضلالت است؟!.

حتی مشرکان خداوند را خالق و معطی ارزاق می‏دانستند، و برای بتها تنها مقام شفاعت قائل بودند.

● بهترین روش مناظره و مباحثه

و این یکی از بهترین روشهای مناظره و بحث است که طرف را به اندیشه و خود جوشی وا دارند، و اینکه بعضی آن را یک نوع تقیه پنداشته‏اند نهایت اشتباه است.

جالب اینکه" هدایت" را با کلمه" علی" ذکر کرده، و " ضلالت" را با " فی" اشاره به اینکه هدایت یافتگان گویی بر مرکب راهواری نشسته، و یا بر فراز بلندی قرار گرفته و کاملاً بر همه چیز مسلطند، در حالی که گمراهان در گمراهی و ظلمت جهلشان فرو رفته‏اند.

این نیز قابل توجه است که نخست از " هدایت" سخن گفته سپس از " ضلالت" چرا که در آغاز جمله نخست می‏گوید " ما" و بعد می‏گوید " شما " تا اشاره لطیف و کم رنگی به هدایت گروه اول و عدم هدایت گروه دوم باشد!.

گرچه توصیف " مبین" را جمعی از مفسران تنها مربوط به " ضلال" می‏دانند، چرا که ضلالت انواعی دارد و ضلالت شرک از همه آشکارتر است.

ولی این احتمال نیز وجود دارد که این توصیف برای" هدایت" و" ضلالت" هر دو باشد، زیرا در اینگونه موارد در کلمات فصحا وصف تکرار نمی‏شود، بنا بر این، هم" هدایت" توصیف به" مبین" شده است، و هم" ضلالت" همانگونه که در سایر آیات قرآن این توصیف در هر دو قسمت دیده می‏شود.( به آیات ۱- سوره نمل و ۱۲- نور و ۶- هود و ۲- قصص و ۷۹- نمل مراجعه شود)

پیام‏های آیه:

۱) در تربیت و تعلیم، با استفاده از شیوه‏ی سؤال، وجدان مخاطبان را بیدار کنیم و فکرها را به کار اندازیم. «قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ» ...

۲) یکی از عوامل پرستش، توجّه به روزی دهنده است، فکر کنید چه کسی به شما روزی می‏دهد؟ «مَنْ یَرْزُقُکُمْ»

۳) روزی آسمان، نور و حرارت و باران و باد و ابر است و روزی زمین، همه‏ی میوه‏ها و برکات زمین است. «یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»

۴) تمام آسمان‏ها در رزق و روزی ما مؤثّرند. «یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ»

۵) در بحث و گفتگو و جدال نیکو با دیگران، انصاف را مراعات و با آنان مدارا کنیم. «إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ»

۶) هدایت یافتگان، همچون کسانی که بر بالای مرکب و کوه قرار گرفته‏اند بینش وسیع دارند، «لَعَلی‏ هُدیً» ولی گمراهان همچون کسانی هستند که در ته درّه یا در عمق دریا گرفتار شده و مورد احاطه‏ی عوامل انحرافند. «فِی ضَلالٍ»

آمنه اسفندیاری

منابع:

۱- تفسیر نور ، ج۸

۲- تفسیر نمونه ، ج ۱۸

۳- تفسیر احسن الحدیث ، ج۸

۴- تفسیر هدایت ، ج ۱۰