پیشبرد فلسفه برای كودكان

مهارت های فكری باید از همان سال های اولیه تحصیل به كودكان آموخته شود و بهبود وضعیت فكری كودكان را به عنوان هدفی در نظر گرفت كه به همه حوزه های یادگیری اش نفوذ می كند

مهارت‌های فكری سطح پایین در دانشجویان مورد توجه یك استاد فلسفه به نام متیو لیپمن (Matthew Lipman) قرار گرفت. لیپمن در سال ۱۹۶۰ هنگامی كه در دانشگاه كلمبیا واقع در نیویورك مشغول تدریس فلسفه بود، متوجه شد دانشجویانش در ارائه استدلال بسیار ضعیف‌اند و نمی‌توانند آن را به درستی ارائه كنند، همچنین در این سال تجمع و اعتراضاتی از سوی دانشجویان صورت گرفت كه لیپمن شاهد انعطاف‌ناپذیری بیش از حد، ‌بین مسوولان دانشگاه و دانشجویان بود. این مساله باعث شد او به ارزش تدریس فلسفه تردید كند.

به نظرش رسید كه فلسفه كوچك‌ترین تاثیری بر رفتار مردم نداشته و هیچ كاربردی در خارج از كلاس درس ندارد. لیپمن با دریافت اینكه این مشكل در این مقطع تحصیلی قابل رفع نمی‌باشد و با توجه به رهنمودهای جان دیویی و مربی روسی ویگوتسكی كه بر ضرورت تعلیم و تامل و نفی آموزش صرف حفظ كردن تاكید می‌كردند به این نتیجه رسید كه تفكر چیزی است كه باید مدت‌ها قبل به تدریس آن پرداخت،‌ به طوری كه برای دانش‌آموزان قبل از فارغ‌التحصیل شدن از دبیرستان به یك عادت بدل گردد.

بنابراین مهارت‌های فكری باید از همان سال‌های اولیه تحصیل به كودكان آموخته شود و بهبود وضعیت فكری كودكان را به عنوان هدفی در نظر گرفت كه به همه حوزه‌های یادگیری‌اش نفوذ می‌كند.

به همین خاطر لیپمن در دانشگاه مونتكلیر واقع در نیوجرسی «پژوهشگاه توسعه پیشبرد فلسفه برای كودكان» IAPC را تاسیس كرد و به اجرای این برنامه آموزشی پرداخت و نشان داد كه می‌توان به كودكان استدلال قیاسی و اصلاح شده را یاد داد بدون اینكه كار آموزش برای امتحان باشد. لیپمن در سال ۲۰۰۱ جایزه انجمن فلسفی آمریكا را به خود اختصاص داد. برنامه فلسفه برای كودكان هم‌اكنون در كشورهای مختلف مورد تجربه و آزمون قرار گرفته و بیش از صد كشور در این زمینه به فعالیت و تحقیق پرداخته‌اند. در ایران نیز این برنامه در پژوهشگاه علوم انسانی توسط آقای ناجی مراحل آزمایشی خود را پشت سر گذاشته است كه در شماره‌های بعد گزارشی از این كارگاه‌ها ارائه خواهیم داد.

● اما فلسفه برای كودكان چگونه فكر كردن را به كودكان آموزش می‌دهد؟

همان‌طور كه می‌بینیم امروزه هدف برنامه‌های آموزشی بسیاری از مدارس، به این نكته اشاره دارند كه مهارت‌های فكری كودكان باید پرورش یابد و نیازمندی‌هایی شبیه موارد زیر را برای كودكان مورد تاكید قرار می‌دهند:

۱) توانایی سوال كردن

۲) توانایی استدلال كردن

۳) تفكر انتقادی

۴) خلاقیت و نوآوری

۵) همكاری با دیگران

۶) فراخ‌اندیشی

۷) داشتن حساسیت نسبت به محیط زیست

۸) تشویق شدن برای داشتن استقلال فكری

۹) پشتكار

اما فقط تعداد كمی از آنها راهكارهای روشنی در مورد چگونگی نیل به این هدف ارائه می‌كنند.

برنامه آموزش لیپمن گفت‌وگو را به عنوان راهكار برای آموزش تفكر به كودكان در نظر می‌گیرد.

همان‌طور كه می‌دانید از زمان سقراط خردجویی به معنای گفت‌وگو و تبادل افكار دانسته شده است. فلسفه كه به دنبال پاسخ پرسش‌های اساسی راجع به زندگی انسان است از طریق بحث و گفت‌وگو شروع می‌شود. كودكان هم می‌توانند در گفت‌‌وگو درباره پرسش‌های عمیق و دعاگونه شركت كنند.

همان‌طوری كه ویگوتسكی و سایر متخصصان نشان دادند كودكان وقتی در یك موقعیت جمعی و گروهی قرار می‌گیرند می‌توانند عملكردهای بالاتر از حد انتظاری داشته باشند. هدف لیپمن بهره گرفتن از سائق‌های اجتماعی كودكان و استفاده از گفت‌وگو به عنوان وسیله‌ای برای پرورش فكر آنهاست.

لیپمن می‌گوید اگر بخواهیم كودكانمان در آینده به بزرگسالانی اندیشمند تبدیل شوند باید آنها را تشویق كنیم تا كودكانی اندیشه‌ورز شوند و برای رسیدن به این هدف باید آنها را تشویق به بحث كردن نماییم. به همین دلیل یك بخش مهم از فلسفه برای كودكان شامل گفت‌وگوهای اندیشمندانه و شوق‌برانگیز می‌باشد كه بیشتر درباره موضوع‌ها و شیوه‌هایی است كه به طور سنتی آنها را نمی‌توان برای كودكان قابل طرح و اجرا دانست.