مدیریت سردرگم «آلودگی هوای زمستانه»

نقشه های هواشناسی حاکی از این است که هفته پیش رو کم و بیش هوا در فلات مرکزی کشور پایدار است این به آن معنا است که در این فصل هوای سرد و سنگینی در لایه های نزدیک سطح زمین در مقیاس چند استان مرکزی کشور حوضچه ای از هوای نسبتا آرام و راکدی را بر فراز سطح زمین تشکیل می دهد و لایه هایی از وارونگی دما در هوای نزدیک سطح زمین شکل می گیرد و آلودگی های منتشرشده از زمین در هوا محبوس در آن مرتبا افزایش می یابد

نقشه‌های هواشناسی حاکی از این است که هفته پیش رو کم و بیش هوا در فلات مرکزی کشور پایدار است؛ این به آن معنا است که در این فصل هوای سرد و سنگینی در لایه‌های نزدیک سطح زمین در مقیاس چند استان مرکزی کشور حوضچه‌ای از هوای نسبتا آرام و راکدی را بر فراز سطح زمین تشکیل می‌دهد و لایه‌هایی از وارونگی دما در هوای نزدیک سطح زمین شکل می‌گیرد و آلودگی‌های منتشرشده از زمین در هوا محبوس در آن مرتبا افزایش می‌یابد.

توضیح ابعاد جغرافیایی این پدیده از این لحاظ ضروری است که فکر مقابله و برهم زدن مصنوعی این برهم قرارگیری لایه‌های هوا را با روش‌های مصنوعی پنکه‌ای یا با آب‌پاشی و غیره از سر باید به در کرد. این اقیانوس از هوا را با فشار آوردن نقطه‌ای نمی‌توان متلاطم کرد و لذا خبر اختراع‌هایی را که در این زمینه گاه منتشر می‌شود و از اختراع دستگاه‌هایی برای مواج نمودن و متلاطم کردن مصنوعی هوا تا روش‌های جدی آلودگی‌ها خبر می‌دهند، نباید زیاد جدی گرفت یا نباید به امید نتیجه بخشی این سامانه‌های اختراعی پیش‌رو از یافتن راه حل اصلی بازماند (مانند خبر ۳۰ آبان شبکه ایران در خصوص اختراع سیستمی با عنوان «دستگاه شکست وارونگی هوا جهت کاهش آلودگی هوای شهرهای همجوار ارتفاعات») اما راه حل عملی چیست؟

گردش عمومی جو به دور زمین و تبادل حرارتی زمین و جو اطراف آن دایما ادامه دارد. بنابراین تداوم تناوب تاثیر پایداری (سکون هوا و کاهش ابر و بارندگی) و ناپایداری هوا (وزش باد و افزایش پوشش ابر و بارندگی) را ناگزیر ساخته است. این فرآیند در کل سال برقرار است اما در دو ماه آذر و دی تابش خورشید انرژی لازم را برای شکستن سقف لایه وارونگی در شرایط پایداری ندارد، بنابراین وارونگی‌های این دو ماه از نظر زمانی بادوام‌تر و از نظر فضایی و حجمی کوتاه‌تر و کم جاترند. از سوی دیگر تعداد آلاینده‌ها به‌دلیل روشن بودن سیستم‌های گرمایشی در این فصل بیشترند، لذا میزان آلودگی بیشتر و فضای در برگیرنده آن کوچک‌تر بوده که به سرعت تراکم آن از بازه‌های مجاز درمی‌گذرد.

راه حل تنها در مدیریت اطلاعات است به‌عنوان مثال از شنبه ۳۰ آذر ماه، نقشه‌های جهانی پیش‌بینی هوا مبین گسترش موجی از هوای پایدار در نیمه شمالی کشور بود و با اطمینان نسبتا زیادی می‌گفتند وزش باد تا روز جمعه ۶ دی ماه در تهران ضعیف بوده و هوای کم و بیش راکد و ساکنی بر تهران سیطره خواهد داشت و تشکیل وارونگی از یکشنبه اول دی تا جمعه ۶ دی قابل انتظار است که در واقعیت نیز همین اتفاق افتاد. با توجه به موج سرمای حاکم بر منطقه می‌توان تبعات این موج پایداری را پیش‌بینی نمود که لازمه مدیریت تبعات آن اقدامات پیشگیرانه در شروع این فرآیند است. به‌طور قطع این روش ارزان‌ترین و عملی‌ترین روش ممکن مقابله باتراکم آلاینده‌ها در زمستان است. لذا پیشنهاد می‌شود برای کلان شهرهای کشور و همچنین شهرهای کوچک‌تری که دارای شرایط ویژه هستند جلسات ویژه‌ای متشکل از نمایندگان سازمان‌های محیط‌زیست، مدیریت بحران، شهرداری‌ها، در هواشناسی تشکیل و نقشه‌های وضع هوا در یک چشم‌اندازهای ۱۰ تا ۱۵ روزه مورد بررسی قرار داده شود و این اطلاعات مبنای مدیریت پایش آلودگی و همچنین تصمیم‌های مبنی بر تعطیلی مراکز آلوده‌کننده و محدودیت‌های ترافیکی شود. پیشنهاد می‌شود این روش مدتی به‌صورت آزمایشی برگزار شود ممکن است ادعا گردد که این روش در حال حاضر هم برقرار است.

اما حتما این تبادل اطلاعات دارای حلقه‌های گسسته‌ای است که به تصمیم‌های مدیریتی بهنگام و بهینه منجر نمی‌گردد. در حال حاضر بیشتر در شرایط اضطرار و بحران از هواشناسی طلب دریافت اطلاعات زمان برون‌رفت از بحران می‌شود در واقع اطلاعاتی درخواست می‌شود که زمان گذر موج پایداری و شروع پدیده وزش باد را پیش‌بینی کرده باشدتا در خصوص زمان تعطیلی مدارس و ادارات یا تعویق ساعات کار ادارات تصمیم لازم اتخاذ شود.

کاربست اطلاعات هواشناسی برای مدیریت چنین امر خطیری قطعا هم به تجربه و سلیقه کارشناس‌های هواشناسی و هم به توان استنتاج و مدیریت کاربران یعنی محیط زیست و شهرداری و مدیریت بحران بستگی دارد و نباید سریع در خصوص این هماهنگی قضاوت کرد. این هماهنگی باید در فصل پدیده وارونگی روزانه و مرتب باشد و همه ابعاد اطلاعات در جزییات مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. ایجاد هم افزایی مدیریتی از این روند با پیگیری و حوصله و افزایش توان به‌کارگیری اطلاعات اولیه به‌تدریج و با کسب تجربه بیشتر حاصل خواهد شد.

طالب حیدری

کارشناس هواشناسی