وقتی بچه ها بد خلق می شوند

خلق ممکن است طبیعی یا افسرده باشد شخص طبیعی طیف وسیعی از خلق ها را تجربه می کند و به همان نسبت مجموعه ای از تجلیات عاطفی نیز دارد و همچنین قادر به کنترل اخلاق و عواطف خود نیز است

خلق ممکن است طبیعی یا افسرده باشد. شخص طبیعی طیف وسیعی از خلق‌ها را تجربه می‌کند و به همان نسبت مجموعه‌ای از تجلیات عاطفی نیز دارد و همچنین قادر به کنترل اخلاق و عواطف خود نیز است. اختلالات خلقی گروهی از حالات بالینی هستند که با فقدان احساس کنترل بر خلق و تجربه ذهنی ناراحتی شدید همراه هستند.

بیمارانی که خلق بالا دارند، حالت انبساط خاطر، پرش افکار، کاهش خواب، افزایش احترام به نفس و افکار بزرگ‌منشانه از خود نشان می‌دهند و بیمارانی که خلق افسرده دارند با کاهش انرژی و علاقه، احساس گناه، اشکال در تمرکز، بی‌اشتهایی و افکار مرگ و خودکشی مشخص هستند.

سایر علائم و نشانه‌ها عبارتند از تغییر در سطح فعالیت، توانایی‌های شناختی، تکلم و اعمال نباتی (یعنی خواب، اشتها، فعالیت جنسی و سایر ریتم‌های بیولوژیک)‌ این اختلالات عملا همیشه منجر به اختلال در عملکرد شغلی، روابط اجتماعی و بین فردی می‌گردد.

اختلال قطبی که در گذشته آن را معمولا بیماری بزرگسالان می‌دانستند یکی از اختلالات روانپزشکی است که در اثر آن در خلق، سطح انرژی، رفتار و نحوه تفکر فرد بیش از حد معمول تغییراتی رخ می‌دهد به نحوی که عملکرد او را حداقل در یکی از حوزه‌های ارتباطی، اجتماعی، شغلی یا تحصیلی مختل می‌کند.

تا این اواخر به وجود اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان توجه اندکی می‌شده است. شاید یکی از دلایل آن این باشد که شناسایی این اختلال در کودکان و نوجوانان به دلیل میزان کم وقوع آن ، متغیر بودن علائم بالینی ‌ طی دوره‌ها و میان‌آنها ‌، همپوشی نشانه‌های این اختلال با اختلال‌های شایع‌تر دوران کودکی از قبیل بیش‌فعالی و نقص‌توجه است.

می‌توان گفت اگرچه این اختلال در کودکان بسیار نادر است اما پس از بلوغ به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. فرد مبتلا می‌تواند در یک لحظه تا حد زیادی شیدا، سرخوش و لجام‌گسیخته و در لحظه بعد آنقدر افسرده و بی‌تحرک و در مواقعی بسیار بهنجار باشد. در اختلال دوقطبی ممکن است علایم دوره شیدایی، دوره افسردگی یا هر دو دوره همزمان وجود داشته باشد.

دوره شیدایی با خلق شادتر از حد طبیعی یا تحریک‌پذیری و بی‌قراری به همراه انرژی بیش از حد معمول مشخص می‌شود و در دوره افسردگی احساس غمگینی شدید یا بی‌قراری و تحریک‌پذیری همراه با انرژی کمتر از حد معمول دیده می‌شود. برخلاف بزرگسالان، در کودکان نمی‌توان به‌راحتی یک دوره مشخص افسردگی و شیدایی را از یکدیگر مجزا کرد و در اکثر مواقع علایم هر دو دوره همزمان و به حالت مختلط دیده می‌شود.

کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال تغییرات و نوسان‌های خلقی شدید چرخه‌ای دارند، شیدایی به طور معمول، دوره‌هایی خاص و شروع و خاتمه مشخص دارد. بنابراین شیدایی در حالت کاملا رشد یافته آن‌ به وضوح با حالت‌های معمول کودک متفاوت است.

این دوره معمولا در بزرگسالان به صورت دوره‌های چند روزه تا چند ماهه و با علائم خلق شاد یا تحریک‌پذیر، خودبزرگ‌بینی، پرحرفی و سایر علائم دیده می‌شود.

اما در کودکان اگر چنین دوره‌های مشخصی هم وجود داشته باشد معمولا محدود به چند ساعت است و در طول روز چندین بار علائم هر دو دوره دیده می شود. ممکن است در طول روز مکررا خلق و انرژی کودک تغییر کند و در بیشتر مواقع روحیه او تحریک‌پذیر و بی‌قرار به نظر برسد.

کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است رفتارهای احمقانه، سبکسرانه، بسیار تحریک‌آمیز و پرحرفی همراه با باورهای خودبزرگ‌بینی داشته باشند.

این که کودکان ادعای داشتن قدرت‌ها یا توانایی‌های خاص کنند، امری بهنجار است اما یک کودک یا نوجوان مبتلا به این اختلال، طی یک دوره شیدایی واقعا باور دارد که از همه قدرتمند‌تر است.

ممکن است ابراز کند که حالش از همیشه بهتر است، هرگز به این خوبی نبوده است و در همه کارهایش از دوستان و همکلاسی‌هایش جلوتر است یا از همه باهوش‌تر، زیباتر یا موفق‌تر است در حالی که واقعا این‌طور نیست. از طرف دیگر خستگی‌ناپذیری، بی‌قراری و بی‌خوابی نیز در این دسته از کودکان و نوجوانان معمول است.

آنها ممکن است خیلی کم بخوابند یا چند روز بدون احساس خستگی نخوابند. ممکن است بتوانند برای ساعت‌ها حواس خود را بر فعالیت مورد علاقه‌شان متمرکز کنند یا در یک بازی خیالی غرق شوند.

آنها همزمان ممکن است به میزان زیادی دچار حواس‌پرتی شوند و مدام از این شاخه به آن شاخه بپرند یا خیالپردازی کودک به شکل قابل توجهی زیاد شود و خانواده و اطرافیان او را دروغگو بدانند. کودک ممکن است دروغ بگوید اما دروغ‌هایی که نشانه اختلال دوقطبی است، معنای خودبزرگ‌بینی دارد.

● علت‌های اختلال دوقطبی

اگرچه پژوهش در مورد بزرگسالان مبتلا به اختلال دوقطبی نشان داده است که این اختلال یکی از ارثی‌ترین موارد اختلال روانی است، اما مطالعات خانوادگی و ژنتیک بیانگر آن است که اختلال دوقطبی از آمادگی ژنتیکی در ترکیب با عوامل طبیعی مانند فشارهای زندگی یا آشفتگی‌های خانوادگی نیز ناشی می‌شود.

نکته: درمان این اختلال در کودکان و نوجوانان نیازمند یک برنامه چند وجهی توام با آموزش بیمار و خانواده او در مورد بیماری و استفاده از دارو و مداخله‌های روان درمانی است

براساس مطالعات، احتمال ابتلای فرزندان به اختلال دوقطبی در صورتی که یکی از والدین مبتلا به این اختلال باشد‌ به ۵ تا ۳۰ درصد و در صورتی که هر دو والد مبتلا باشند به حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد افزایش می‌یابد.

اگر چه این اختلال ممکن است هر کسی را مبتلا کند، به طور قطع معلوم شده است که این اختلال یک اختلال خانوادگی است. طبق تحقیقات در صورتی که پدر یا مادر یا هر دوی آنها مبتلا باشند، احتمال این که فرزندانشان نیز به این اختلال یا دیگر اختلال‌های خلقی مبتلا شوند، ۵ برابر بیشتر خواهد بود.

اختلال دوقطبی مانند بسیاری از اختلالات دیگر کودکی و نوجوانی بندرت به تنهایی رخ می‌دهد و در حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد موارد اختلال دیگری نیز در فرد وجود دارد که از آن جمله می‌توان به اختلالات رفتاری، اختلال بیش‌فعالی ـ کم‌توجهی و اختلالات اضطرابی اشاره کرد.

دوره شیدایی شاخص اصلی اختلال دوقطبی است که دارای مشخصه‌های ذیل است :

افزایش احترام به نفس یا خودبزرگ‌بینی‌، کاهش نیاز به‌خواب‌، پرحرف‌تر از حد معمول بودن یا احساس فشار برای صحبت مستمر، پرش افکار یا احساس ذهنی سبقت‌جویی افکار‌،‌ حواس‌پرتی، افزایش رفتارهای هدفدار از نظر اجتماعی، شغلی و تحصیلی‌ و پرداختن بیش از حد به فعالیت‌های لذتبخش که احتمال نتایج دردناک آنها زیاد است.

کودکان مبتلا به شیدایی اغلب نشانه‌های غیرمعمول از خود نشان می‌دهند. تحریک‌پذیری، ستیزه‌جویی و ویژگی‌های مختلط شیدایی ـ افسردگی بسیار شایع‌تر از سرخوشی است. کودکان در حالت شیدایی، اعتقاد زیادی به درستی یا اهمیت نظرات خود دارند.

ممکن است ابراز کند که حالش از همیشه بهتر است، در همه کارهایش از دوستان و همکلاسی‌ها جلوتر است و رفتارهای توجه‌طلبی او افزایش می‌یابد. حتی آنها ممکن است این باور غیرمنطقی را داشته باشند که به شهرت زیادی خواهند رسید. ممکن است خیالپردازی‌های کودک به شکل قابل‌توجهی افزایش یابد و خانواده یا دیگران او را دروغگو بپندارند.

در کودکان مبتلا به این اختلال، دروغ‌ها و خیالپردازی‌ها متناسب با سن و موقعیت نیست و از شدت بیشتری برخوردار است و کودک یا نوجوان مبتلا ممکن است پرحرف شود و به طور مداوم راجع به آن چیزی حرف بزند که دوست دارد.

● درمان اختلال دو قطبی

درمان این اختلال در کودکان و نوجوانان نیازمند یک برنامه چند وجهی توام با آموزش بیمار و خانواده او در مورد بیماری و استفاده از دارو و مداخله‌های روان درمانی است. بعد از تشخیص اختلال،‌درمان دارویی برای کنترل علائم شروع می‌شود و جزو ضروری درمان است و مصرف منظم آن طبق تجویز پزشک بایستی جدی گرفته شود.

دیگر اقدامات درمانی که در کنار دارو می‌تواند کمک‌کننده باشد، عبارت است از آموزش کافی درباره بیماری، مشاوره یا روان‌درمانی برای فرد و خانواده، آموزش و اجرای روش‌های کاهش استرس، تغذیه مناسب، خواب منظم، ورزش و شرکت در گروه‌های حمایتی مربوط به این اختلال، در مداخله‌های روانی ـ اجتماعی برای درمان این اختلال، بر فراهم کردن اطلاعات برای کودکان و خانواده وی درباره این اختلال،‌ نشانه‌ها و دوره آن، تاثیر احتمالی آن بر عملکرد خانواده و توارث‌پذیری تاکید می‌شود.

والدین کودکان مبتلا به این بیماری لازم است توجه داشته باشند که ‌ هیچگاه به خاطر بیماری فرزندشان، خود یا دیگران را سرزنش نکنند.‌ فرزند خود را به خاطر داشتن این بیماری و علائم آن سرزنش یا تنبیه نکنند.‌‌ اختلال فرزند خود را پذیرفته و همراه با سایر اعضای خانواده سعی کنید وی را یاری دهید.‌‌ اگر در مراقبت از بیمار خود احساس خستگی می‌کنید با پزشک مربوط مشورت کنید و از دیگران کمک بگیرید.‌‌ سعی نکنید بیماری فرزند خود را انکار کنید و تا جایی که ممکن است راجع به اختلال فرزندتان بیاموزید.

معصومه اسدی