دو شرط اساسی در دعا

داستان حضرت یوسف علیه السلام در قرآن کریم از جمله داستان هایی است که نکات ریز و ظریف بسیاری در آن نهفته است از جمله آیه ۹۸ این سوره و این موضوع که چرا حضرت یعقوب علیه السلام در خواست پسرانش برای طلب مغفرت را به تأخیر انداختند

داستان حضرت یوسف علیه السلام در قرآن کریم از جمله داستان‌هایی است که نکات ریز و ظریف بسیاری در آن نهفته است از جمله آیه ۹۸ این سوره و این موضوع که چرا حضرت یعقوب علیه السلام در خواست پسرانش برای طلب مغفرت را به تأخیر انداختند؟

آیه ۹۸ سوره یوسف

قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. یعقوب (علیه السلام) در این جمله فرمود: بزودی برایتان استغفار می‏کنم.فرزندان یعقوب افتادند، دست به دامن پدر زدند و گفتند پدرجان از خدا بخواه که گناهان و خطاهای ما را ببخشد چرا که ما گناهکار و خطاکار بودیم. اما پدر درخواست آنان را به تأخیر انداختند، با رجوع به تفاسیر این آیه، به نکات قابل تأملی رسیدیم که توجه بدان خالی از لطف نیست.

علت به تأخیر انداختن دعا

در تفسیر نمونه علامه طباطبایی برای این امر دو دلیل را ذکر کرده و می‌فرمایند: علت اینکه استغفار برای فرزندان را تاخیر انداخت شاید این باشد که تا نعمت خدا با دیدار یوسف تکمیل گشته دلش به تمام معنا خوشحال گردد و قهراً تمامی آثار شوم فراق از دلش زایل شود، آنگاه استغفار کند، و در بعضی اخبار هم آمده که تاخیر انداخت تا وقتی که در آن وقت دعا مستجاب می‏شود.(تفسیر المیزان/ج۱۱/ص۳۳۶)

دو شرط اساسی در دعا

این آیه دو شرط اساسی دعا را در بر دارد:اوّلاً، در موضوع دعا زمینه موجود باشد، تا درخواست و طلب به مورد و به صلاح صورت بگیرد.و ثانیاً، حال قلبی و معنوی دعا کننده مساعد و موافق دعا و توجّه باشد، نه محجوب و گرفته و آلوده. چون این دو شرط موجود شد: از لحاظ نتیجه جای تردیدی نخواهد بود، زیرا هرگز إمساک و بخلی در طرف پروردگار متعال متصوّر نباشد، و او ذاتاً رحمان و رحیم است. (تفسیر روشن، ج‏۱۲، ص: ۱۰۲).

اوقات مناسب جهت راز و نیاز

علامه طباطبایی در بحث روایی، روایات موجود در ذیل این آیه را بیان می‌دارند که در این روایت آنچه مورد توجه است ساعات و زمان مناسب برای دعا است. در فقیه به سند خود از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که در ذیل گفتار یعقوب به فرزندانش، که فرمود: سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی فرموده: استغفار را تاخیر انداخت تا شب جمعه فرا رسد. مولف: در این معنی روایات دیگری نیز هست. و در الدر المنثور است که ابن جریر و ابی الشیخ، از ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه) روایت کرده‏اند که فرمود: اینکه برادرم یعقوب به فرزندان خود گفت: بزودی برایتان از پروردگارم طلب مغفرت می‏کنم منظورش این بود که شب جمعه فرارسد. و در کافی به سند خود از فضل بن ابی قره از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: بهترین وقتی که می‏توانید در آن وقت دعا کنید و از خدا حاجت بطلبید وقت سحر است، آنگاه این آیه را تلاوت فرمود که: یعقوب به فرزندان خود گفت: سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی و منظورش این بود که در وقت سحر طلب مغفرت کند.مولف: در این معنی روایات دیگری نیز هست از جمله الدر المنثور از ابی الشیخ و ابن مردویه از ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت کرده که شخصی از آن جناب پرسید‌: چرا یعقوب استغفار را تاخیر انداخت؟ فرمود: تاخیر انداخت تا هنگام سحر فرا برسد، چون دعای سحر مستجاب است. (ترجمه المیزان، ج‏۱۱، ص: ۳۴۶).

یک آیه و سیزده پیام

علاوه بر موارد ذکر شده، این آیه کوتاه قرآنی سیزده پیام را در دل خود جای داده است که در تفسیر نور اینگونه بیان شده است:۱) ظلم، مایه‏ ذلّت است. روزی که برادران، یوسف را به چاه انداختند، روز خنده آنان و ذلّت یوسف بود و امروز به عکس شد.۲) برای آمرزش گناهان، توسّل به اولیای خداوند جایز است. «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا»۳) دعای پدر تأثیر ویژه‏ای دارد. «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا»۴) برای توبه هیچ گاه دیر نیست. «اسْتَغْفِرْ لَنا»۵) اعتراف به گناه و خطا زمینه آمرزش است. «إِنَّا کُنَّا خاطِئِینَ»۶) برای دعا، ساعات خاصّی اولویّت دارد. «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ»۷) دعای پدر در حقّ فرزندان، اثر خاصّی دارد. «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ»۸) پدر نباید کینه‏توز باشد و لغزش فرزندان را در دل نگهدارد. «أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ»۹) به هنگام اقرار خلافکار، او را ملامت نکنید. هنگامی که گفتند: «إِنَّا کُنَّا خاطِئِینَ» ما خطاکار بودیم. پدر گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ»۱۰) گناهکار را به مغفرت الهی امیدوار کنیم. «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی»۱۱) در استجابت دعا و توسّل به اولیای الهی صبور باشیم. «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ»۱۲) حضرت یعقوب از حقّ خویش گذشت و برای حقّ الهی وعده دعا به فرزندان داد. «أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی»۱۳) لطف خداوند، شامل بزرگ‏ترین گناه و گناهکاران نیز می‏شود. «هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ». (تفسیر نور، ج‏۶، ص: ۱۵۹).

مریم پناهنده