آشنایی با خواص ”گیاهان داروئی“

گیاه پایاع دوپایه, علفی, سبز, ایستاده و دارای کرک های گزنده که ارتفاع آن به ۱۲۰ – ۵ سانتیمتر می رسد ساقه متعدد راست, کمی زاویه دار, چهارپهلو و تقریباً ضخیم, ساده و یا خیلی کم منشعب, پوشیده از کرک های گزنده است

● گزینه دو پایه

Urtica dioica L. (Urticaceae)

Nettle, Stinging nettle, Big – sting nettle

▪ محل رویش:

در محل‌های مرطوب و سایه‌دار بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد.

▪ ریخت‌شناسی:

گیاه پایاع دوپایه، علفی، سبز، ایستاده و دارای کرک‌های گزنده که ارتفاع آن به ۱۲۰ – ۵ سانتیمتر می‌رسد. ساقه متعدد راست، کمی زاویه‌دار، چهارپهلو و تقریباً ضخیم، ساده و یا خیلی کم منشعب، پوشیده از کرک‌های گزنده است. برگ‌ها دمبرگدار، سبز روشن در دو سطح پوشیده از کرک گزند، گل تک جنس، بسیار ریز سبز فام و مجتمع در توده‌های کوچک کروی می‌باشد.

▪ زمان برداشت:

زمان جمع‌آوری برگ‌ها از فروردین تا مرداد و ریشه‌ها از شهریور تا مهر می‌باشد.

قسمت مورد استفاده گیاه:

سرشاخه‌های گیاه و ریشه.

▪ کاربرد درمانی:

اثر ضدخونریزی و پایین‌آورندگی گلوکز خون را دارد و به‌طور سنتی برای خونریزی رحم، بتورات جلدی، خارش و حساسیت پوست و به‌خصوص برای اگزمای عصبی مصرف می‌شود.

▪ آثار فارماکولوژیک:

اثرات بندآورندگی خون توسط این گیاه د انسان تأیید شده است.

▪ منع مصرف:

در زمان بارداری و شیردهی اکیداً مصرف نشود.

▪ ترکیبات شیمیائی:

ـ اسید (کرینیک، فوماریک، سیلیسیک، سیتریک، گلیسریک)،

ـ آمین (هیستامین، کولین، اتسیل کولین، لسیتین، سروتونین)،

ـ فلاوونوئید،

ـ اسکوپولتین،

ـ تانن.

▪ نحوه و میزان مصرف:

۱) جوشانده ۴ ـ ۲ گرم گیاه خشک سه بار در روز میل شود.

۲) عصاره مائی: به نسبت ۱:۱در الکل ۲۵٪، ۴ ـ ۳ میلی‌لیتر سه بار در روز میل شود.

۳) تنتور: به نسبت ۵:۱ در الکل ۴۵٪، ۶ ـ ۲ میلی لیتر سه بار در روز میل شود.

مصرف غذائی: به‌عنوان طعم‌دهنده غذائی به‌کار می‌رود.

● قره قاط

سیاه گیله، شفت

Vaccinium spp. (Ericaceae)

Caucasian Whortlebery

Oriental whortleberry

▪ ریخت‌شناسی گیاه:

بوته‌های نیمه درختچه‌ای، گاهی درختان کوچک ایستاده که غالباً بر اثر انشعاب ساقه‌ها از پائین، منظره انبوه و متراکم دارند. برگ‌ها دارای دمبرگ کوتاه کامل یا دندانه‌دار، غشایی، بی‌دوام و زودافت ‌هستند. گل‌ها به رنگ سفید یا صورتی، آویخته و دارای دمگل کوتاه، میوه سته، سیاه رنگ، کروی و در انتها اندکی مورب است.

▪ محل رویش:

در جنگ‌های طالش، قوین، کلاردشت و لاجیم می‌روید.

▪ زمان برداشت:

در انتهاء تابستان و اوایل پاییز جمع‌آوری می‌شود.

قسمت مورد استفاده گیاه:

ـ برگ‌ها،

ـ میوه‌،

▪ کاربرد درمانی:

محرک اتها و ضد کرم آسکلذیس است. به‌عنوان قابض، کاهش‌دهنده قند خون، مقوی و ضدعفونی‌کننده کاربرد دارد.

▪ احتیاط مصرف:

به دلیل اثر کاهش‌دهندگی قند خون توسط برگ‌ها، افراد دیابتی وابسته به انسولین بدون تجویز پزشک مصرف نکنند.

▪ ترکیبات شیمایی:

ـ تائن،

ـ قند،

ـ اسیدآلی،

ـ گلیکوزید،

ـ فلاوونوئید،

ـ پروآنتوسیاتیدین.

نحوه و میزان مصرف:

۱) جوشانده ۳ – ۲ قاشق مرباخوری برگ‌ گیاه، در یک فنجان آب روزانه میل شود.

۲) دم کرده: یک قاشق گیاه خشک، در یک فنجان آب روزی ۲ – ۱ فنجان میل شود.

۳) عصاره سرد: ۱۰ گرم گیاه خشک همراه یک فنجان آب، هر ۸ ساعت میل شود.

۴) تنتور: ۴۰ – ۱۵ قطره در آب، سه بار در روز میل شود.

● پای خر

Tussilago farfara

L. (Compositae)

Foot, Horse – foot

▪ محل رویش:

در نواحی شمال‌غربی، جنوبی و استان مرکزی به‌خصوص شمیرانات، راه چالوس، سیاه بیشه و دامنه‌های مرطوب‌کندوان می‌روید.

▪ ریخت‌شناسی:

ـ گیاهی علفی و ریزوم‌دار:

گل‌ها به رنگ زرد طلائی و قبل از پیدایش دارای برگ‌ها بن‌رست قاعده‌ای و به اشکال تخم‌مرغی یا مثلثی قلبی که غالباً بسیار بزرگ هستند. شاخه‌های بدون برگ، منتهی به گل آذین کپه‌ای شکل می‌باشد.

▪ زمان برداشت: گل‌ها قبل از باز شدن (اسفند تا فروردین ماه) باید چیده شوند. برگ‌ها آن در اردیبهشت تا خردادماه موقعی که رشد کامل خود را پیدا نمودند، چیده می‌شوند.

▪ قسمت مورد استفاده:

گل و برگ‌ها

▪ کاربرد درمانی:

این گیاه ضد سرفه، ضدباکتری، آرامبخش، مدر، ملین، خلط‌آور و ضد گرفتگی ▪ عضلانی می‌باشد.

جوانه‌های خشک شده به‌عنوان تقویت ریه در درمان آسم، برگ خشک شده آن در درمان سرفه، سرماخوردگی و برونشیت و پودر برگ آن به صورت موضعی برای درمان گرفتگی بینی و رفع سردرد مصرف می‌شود.

▪ آثار فارماکولوژیک:

به ‌واسطه حضور پلی‌ساکاریدهای محلول در آب، گیاه اثر ضدالتهابی و به‌واسطه سزکوئی‌ترپن‌های موجود در گیاه اثر مهاری بر اتصال فاکتور فعال‌‌کننده پلاکتی (PAF) به رسپتور را دارد و یا شبیه دوپامین (بدون تاکی فیلاکسی) محرک سیستم قلب و عروق و سیستم تنفسی می‌باشد.

▪ احتیاط مصرف:

پیرولیزیدین این گیاه اثر سمی روی کبد دارد.

▪ ترکیبات شیمیایی:

ـ فلاوونوئید،

ـ اسانس،

ـ اسیدهای گیاهیع پلی ساکارید (موسیلاژ) تانن،

ـ فیتواسترول،

ـ آلکالوئید (توسیلاژین)،

ـ پیرولیزیدین، ویتامین C،

ـ روی،

ـ گلیکوزیدهای تلخع کولین،

ـ اسید چرب (پارافین) می‌باشد.

▪ مصرف غذائی:

برگ‌های آن در تهیه سالادع پخت‌ غذا و همچنین به‌صورت چای مصرف می‌شود.