طنازی و انتقادپذیری

در همه جای دنیا طنز با مضامین و قالب‌های خاص خود مورد استفاده‌ی نویسندگان و متفکران قرار می‌گیرد. عده‌یی طنز را تنها برای خنداندن انسان‌ها به کار می‌گیرند و عده‌یی دیگر آن …

در همه جای دنیا طنز با مضامین و قالب‌های خاص خود مورد استفاده‌ی نویسندگان و متفکران قرار می‌گیرد. عده‌یی طنز را تنها برای خنداندن انسان‌ها به کار می‌گیرند و عده‌یی دیگر آن را وسیله‌یی برای به تفکر واداشتن آنان در برابر موقعیت‌های مختلف اجتماعی می‌پندارند که البته مقصود و منظور این نوشتار همان نوع دوم است. بنا به یک تعریف، طنز شلیک به طرف نابسامانی‌ها و بحران‌های اجتماعی است و طنزنویس وظیفه دارد با موشکافی دقیقِ آن‌ها ماهیتشان را به زبان طنز بیان کند؛ اما فارغ از این ‌که طنزنویس در رسالت خود موفق و یا ناموفق باشد، در اغلب اوقات این انتقادات مطایبه‌آمیز با واکنش‌های تندی همراه است. در ایران نیز گاه چنین واکنش‌هایی در قبال مطالب طنزی که در قالب مقاله یا فیلم و ... منتشر می‌شود صورت می‌گیرد. گرچه هنر طنزنویس آن است که کنایه‌ی خود را به شکلی نامحسوس و غیرمستقیم بیان کند، اما مهم‌تر از لحن طنزنویس، روحیه‌ی فرد و یا گروهی است که مورد خطاب طنزنویس بوده و باید به نوعی پذیرنده‌ی انتقادات صورت‌گرفته باشند. متأسفانه در کشور ما بیش‌تر افراد فاقد روحیه‌ی نقدپذیری هستند و اغلب در برابر انتقادات (چه به‌جا و چه نابه‌جا) موضع می‌گیرند و در مواردی حتی درصدد سرکوب طنزنویس نیز برمی‌آیند! حال این سؤال پیش می‌آید که چرا ما انتقادپذیر نبوده و حاضر به پذیرش ایرادات اخلاقی و رفتاری خود نیستیم!؟ برای پاسخ به این پرسش باید جوانب متعدد قضیه را در نظر گرفت.

در یک نگاه کلی، انسان همیشه از رویارویی با حقیقت هراس دارد، به‌خصوص ‌که این حقیقت علیه او باشد؛ داشتن روحیه‌یی خودمحور و متکبر نیز بر این ترس می‌افزاید و موجب می‌شود که او در برابر هر نوع انتقادی (چه به زبان شوخی و یا جدی) تاب تحمل نداشته و سریع درصدد واکنش بر‌آید. یکی دیگر از دلایل انتقادناپذیری، عدم اعتماد به نفس است. کسی که اعتقاد دارد کارش را درست انجام داده و انتقاد دیگران را از خود جایز می‌داند، در مواجهه با آن (حتی اگر به زبان طنز بیان شود) سعی می‌کند با زبان نرم و ملایم برخورد کرده و بدون به راه انداختن هیاهو، ضمن تعامل با منتقدان، به یک تفاهم دوجانبه برسد، اما کسی که اعتماد به نفس لازم را ندارد، بدون سنجش جوانب و توجه به عواقب تندروی، به انتقاد شدید و کوبنده از منتقد روی ‌آورده و گاه حتی در پی جبران برمی‌آید. اصولاً هنگامی می‌توان از یک فرد توقع انتقادپذیری داشت که خود او در درونش خویشتن را نقد کند و پیش از آن‌که دیگران درصدد خرده گرفتن از او برآیند شخصاً به اصلاح رویه‌ی خویش اقدام کند.

از جهت رسانه‌یی نیز طنزنویس موظف است معضلات اجتماعی را یادآور شده و با سلاح طنز آن‌ها را به زیر سؤال ببرد، اما اگر قرار باشد که هر گروه یا صنف و یا جریان فکری به محض مواجه گردیدن با مطلبی طنز‌آمیز برآشفته شده و راه تلافی یا شکایت را در پیش گیرد، گویی انتقاد طنزنویس چندان هم پربیراه نبوده و در این مواقع برقراری تعامل با صاحبان افکار مخالف و داشتن سعه‌ی صدر می‌تواند راهگشای خوبی باشد. کوتاه آن ‌که کارشناسان امر بر این باورند که انتقاد سازنده و توجه به آن باعث پیشرفت می‌شود و کم‌طاقتی و برآشفتگی در برابر انتقادات نه تنها هیچ حاصلی نداشته، که به نوعی بی‌منطقی و بی‌تدبیری انتقادشونده را به اثبات می‌رساند. واکنش‌های تند، غیرمعقول و کینه‌توزانه‌ی برخی از افراد، گروه‌های اجتماعی و عده‌یی از مسئولان در قبال فیلم‌ها، مجموعه‌های تلویزیونی، مطالب طنز و کاریکاتورها گواه ظرفیت پایین انتقادپذیری در جامعه‌ی ماست که امیدواریم با سعه‌ی صدر، مطالعه و تجربه‌ی بیش‌تر رو به رشد گذارد.

الناز دیمان