آثار و برکات امانتداری

«امـانت» به معنی ودیعه, گرو و رهن, راستی و درستی, و «امانتداری» به معنی درستی, امین بودن و دینداری آمده است از نـظـر عـقل و منطق, راستی و درستی و پس دادن به موقع امانت کاری ارزشمند و لازمه انسانیت است که فطرت پاک انسان ها پایبندی به آن را طالب و از خیانت در امانت, سخت منزجر است

آفتاب: «امـانت» به معنی ودیعه، گرو و رهن، راستی و درستی، و «امانتداری» به معنی درستی، امین بودن و دینداری آمده است. از نـظـر عـقل و منطق، راستی و درستی و پس دادن به موقع امانت کاری ارزشمند و لازمه انسانیت است که فطرت پاک انسان‌ها پایبندی به آن را طالب و از خیانت در امانت، سخت منزجر است.

● امانتداری در اسلام

در فـرهـنـگ اسـلام نـیـز امانتداری جزء اصول و پایه‌های اخلاقی شمرده شده و به گونه‌ای شگفت مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن مجید می‌فرماید: (فَاِنْ اَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیََدِّ الَّذِی اْتُمِنَ اَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ؛ اگـر کـسی از شما دیگری را امین دانست، آن کسی که امین شمرده شده باید امانت وی را باز پس دهد و باید از خداوند که پروردگار اوست پروا کند).(اِنَّ اللّهَ یَاءْمُرُکُمْ اَنْ تَُدّوُا الاَْماناتِ اِلی اَهْلِها؛ خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بازگردانید).خـداونـد در آیـه اوّل از فـرد مـسـلمان و در آیه دوم از عموم مسلمانان می‌خواهد که امین باشند و در امانت، خیانت نورزند و ودیعه را، هر چه باشد، به صاحبش برگردانند.امیرمومنان (علیه‌السلام) نیز، امانتداری را مهم‌ترین ویژگی مسلمان دانسته و فرموده است: «امانتداری در رأس دستورات ـ یا برنامه‌های ـ اسلام است».در سخنی دیگر، ادای امانت را در راستای تکمیل دین دانسته و فرموده است: «هر کس امانتداری کند، دینداری را کامل کرده است».نـظـر بـه ایـنکـه قـبول یا ردّ امانت تا قبل از تحویل گرفتن آن، در اختیار انسان است، باید ابـتـدا قـدری دربـاره آن بـیـنـدیـشـد و اگـر تـوان ادای آن را در خـود نـمـی‌یـابـد، از اوّل آن را نـپـذیـرد و در جـایـگـاه شـریـف امـانـتـداری وارد نـشـود کـه بـعــدهـا بـه سـبـب سـهـل‌انـگـاری یـا نـاتـوانـی و بـی‌ارادگـی بـه ایـن اصل مهم اخلاقی پشت پا نزند.

● انواع امانت

امـانـت‌هـایـی کـه در اخـتـیـار انـسـان قـرار می‌گیرد، ممکن است از سوی خدا، پیامبر و امام یا مردم باشد. پس امانت بر سه نوع است:۱ـ امانت الهی: قرآن مجید بر عرضه امانت خدا به انسان، تصریح دارد:«اِنـّا عـَرَضـْنَا الاَْمانَةَ عَلَی السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ وَ الْجِبالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَها وَ اَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الاِْنْسانَ اِنَّهُ کانَ ظَلوُماً جَهوُلاً»؛ مـا امـانـت را بـر آسـمـان‌هـا و زمـیـن و کـوه‌هـا عـرضـه داشـتـیـم، از تـحـمـل آن سـر بـاز زدنـد و از آن ترسیدند ولی انسان آن را برداشت راستی او ستمکاری نادان بود».در مورد «امانت» تفسیرهای مختلفی ذکر شده از جمله:ـ منظور از امانت «ولایت الهیه» و کمال صفت عبودیت است که از طریق معرفت و عمل صالح حاصل می‏شود. منظور صفت «اختیار و آزادی اراده» است که انسان را از سایر موجودات ممتاز می‌کند. مقصود «عقل» است که ملاک تکلیف و مناط ثواب و عقاب است. منظور «اعضای پیکر انسان» است که حفظ آن‌ها واجب می‌باشد. منظور «امانت‌هایی است که مردم از یکدیگر می‏گیرند» و وفای به عهدهاست. مقصود «معرفت اللَّه» است. منظور «واجبات و تکالیف الهی» هم‌چون نماز و روزه و حج است.با کمی دقت روشن می‏شود که این تفسیرهای مختلف را می‏توان در بعضی دیگر ادغام کرد.انسان موجودی است با استعداد فوق‌العاده که می‏تواند با استفاده از آن مصداق اتم «خلیفة اللَّه» شود، می‏تواند با کسب معرفت و تهذیب نفس و کمالات به اوج افتخار برسد، و از فرشتگان آسمان هم بگذرد. ۲ـ امانت پیامبر(صلی الله علیه و آله): رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز به عنوان رهبر اسلام امانت‌هایی را به امّت سپرده است. از جمله خود، بارها فرمود: «اِنـّی تـارِکٌ فـیـکـُمُ الثَّقـَلَیـْنِ: کـِتـابَ اللّهِ وَ عـِتـْرَتـی وَ لَنْ یـَفـْتـَرِقـا حـَتـّی یـَرِدا عَلَیَّ الْحَوْضَ»؛ «همانا من دو چیز گرانبها در میان شما (به امانت) می‌گذارم: کتاب خدا و خاندانم و این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا آنکه کنار حوض (کوثر) نزد من‌آیند».هـمین طور سخنان حکمت‌آمیز آن حضرت و بالطبع امامان نیز باید مورد دقت و حفاظت قـرار گـیـرد و بـا جـدّیـت و صـداقـت بـه نـسـل بـعـد تـحـویـل گـردد.۳ـ امانت مردم: امـانـتـگـذاری و امـانـتداری، از لوازم زندگی اجتماعی است که همواره در میان جوامع بشری رواج داشـتـه و بـه تناسب افراد و موقعیت‌ها، تنوع و دگرگونی یافته است. امانت گاهی یک مطلب علمی، راز نظامی، فرمول صنعتی و گاهی سخنی یا چیزی نفیس و گرانبها و... بوده است .

● ملاک مسلمانی

ویـژگـی و اهـمـیـّت (امـانـتـداری) تـا آنجا مورد توجه اسلام است که آن را با ایمان، ملازم و برابر دانسته و ایمان افراد را آن گاه می‌پذیرد که با امانتداری توأم باشد. امیرمومنان (علیه السلام) فرمود: «لا اِیمانَ لِمَنْ لا اَمانَةَ لَهُ»؛ «کسی که امانتدار نیست، ایمان ندارد».حـضـرت جـواد(علیه السلام) از پـدرانـش چـنـیـن نقل می‌کند: «بـه کـثـرت نـمـاز، روزه، حـجّ، کـارهـای خـوب و نـاله‌هـای شـبـانـه آنها نگاه نکنید، بلکه به راستگویی و امانتداریشان بنگرید (و آن را ملاک مسلمانی آنها قرار دهید)».

● دامنه امانتداری

از ویـژگـی‌هـای مهمّ امانتداری، فراگیری و شمول آن است که تحت هیچ شرایطی استثناپذیر نـیـسـت و امـانت باید به صاحب آن اعم از مومن و کافر، کوچک و بزرگ، سیاه و سفید، و دوست و دشمن مسترد گردد. امـانـت هـر چـنـد از نـظـر ظـاهـر و ارزش مـادّی کـم بـهـا بـاشـد، قـابـل احـتـرام و پـس دادن اسـت.امـیـرمـومـنـان (علیه السلام) نقل کرده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ساعتی پیش از ارتحال، سه بار به من فرمود: «ای ابـوالحـسـن، امـانـت را بـه نـیـکـوکـار و بـدکـار پس بده، کم باشد یا زیاد، حتی اگر نخ و سوزنی باشد».امانت‌گذار هر چند از نظر فکری و اجتماعی چهره‌ای زشت و کریه داشته و مرتکب کرداری شنیع شـده بـاشـد و یـا حـتی حقوقی را بدهکار باشد، هرگز از ودیعه‌ای که به امانت سپرده محروم نمی‌گردد.عـبـداللّه بن سنان گوید: در مسجدی بر حضرت صادق (علیه السلام) وارد شدم در حالی که آن حضرت، نـمـاز عـصـر را بـه جای آورده و رو به قبله نشسته بود. عرض کردم: ای پسر پیامبر! یکی از پـادشـاهـان بـر اسـاس اعـتمادی که به ما دارد، اموالی را به رسم امانت نزد ما سپرده است. با تـوجـه بـه ایـنـکـه خـمـس آنـهـا را بـه شـمـا نمی‌پردازد، اجازه می‌دهید ما خمس آنها را به شما بـپـردازیم؟ امام، در پاسخ سه بار فرمود: به پروردگار این قبله سوگند! اگر ابن ملجم ـ قاتل جدّم علی (علیه السلام) ـ امانتی به من بسپارد به او برمی‌گردانم!»

● آثار امانتداری

ایـن اصـل مـهم اخلاقی، آثار ارزنده‌ای نیز در پی دارد که به برخی از پیامدهای آن اشاره می کنیم: خیر و سلامت: حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: «پـیـروان مـن مادامی که یکدیگر را دوست بدارند و هدایت نمایند و ادای امانت کنند پیوسته در خیر خواهند بود». راستی و درستی: اگـر افـراد و جـامـعـه امانت یکدیگر را حفاظت کنند و در آن خیانت نورزند و همه امانت‌های الهی را پاس دارند، درستی و راستی فزونی خواهد یافت. امیر مومنان(علیه السلام) فرمود: «وقتی امانتداری تقویت گردد راستی فزونی می‌یابد». روزی و ثروت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «امانتداری ثروت فراوان می‌آورد.» رهایی از دوزخ: مـومـن پـاک‌سـرشـتـی کـه در هـیـچ امـانـتـی خـیـانـت نـورزد و هر ودیعه‌ای را سالم به صاحبش برگرداند، حیف است داخل دوزخ شود. ابـوذر گـویـد: از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: «روز قیامت در دو سوی صراط، (صله رحم) و (امانتداری) قرار دارند و هنگامی که انجام‌دهنده صله رحم و امانتدار از روی آن عبور کند بدان وسیله از لغزیدن در دوزخ نجات می‌یابد».

زینب مجلسی راد