مدیریت هزینه روبات ها در فرایند تولید

باتوجه به سیر تحولات و پیشرفتهای عظیم فناوری و نیازهای وسیع اطلاعاتی, محاسباتی و كیفیتی, استفاده از سیستم های خودكار به امری ضروری مبدل گشته است

واگذاری فعالیتهای انسان به روبات همواره در زندگی بشر مطرح بوده و هست و گسترش فناوری روبات در محیطهای تولیدی موجب شده است كه دانش حسابداری به ویژه در حوزه حسابداری قیمت تمام شده (یا به تعبیر متداول، حسابداری صنعتی) با چالشهای جدیدی مواجه شود. میزان دخالت روبات در فرایند تولید، میزان جابجایی دستمزد مستقیم و یا حذف آن در اثر جایگزینی روبات، طبقه بندی هزینه ها در محیطهای صنعتی روباتیك، مدیریت نیروی انسانی و هزینه آن و الزامات هزینه ای مربوط به روبات، موضوعاتی است كه در این مقاله بدان توجه شده است. ضمنا مفاهیم هزینه‌یابی فعالیت، هزینه‌یابی هدف و سایر مفاهیم هزینه‌یابی مورداشاره قرار گرفته است.

باتوجه به سیر تحولات و پیشرفتهای عظیم فناوری و نیازهای وسیع اطلاعاتی، محاسباتی و كیفیتی، استفاده از سیستم های خودكار به امری ضروری مبدل گشته است. و روزی نیست كه اخبار مربوط به سیستم های خودكار در حوزه نظامی، پزشكی، فضایی، صنعتی و... شنیده نشود. «ایجاد حركات مصنوعی و انجام یك سلسله عملیات از پیش برنامه ریزی شده توسط یك وسیله ساخت بشر به جای بشر، همچون پرواز از گذشته دور جزو آرزوها و انتظارات وی بوده است.

در اوایل دوران انقلاب صنعتی، این امر با پیدایش روشهای ابتدایی ذهنی و سپس ظهور عینی، تحق یافت» اگرچه این مدعا در جای خود قابل نقد و بررسی است ولی درهرحال، در سده های اخیر، سرعت تحقق این آرزوها بسیار شدید بوده است و با گذشت زمان به صورت تصادفی درحال گسترش است.

پیدایش روبات در جوامع صنعتی برمبنای انجام كارهای دقیق، سریع، ارزان، بدون عوارض سیاسی و اجتماعی، فرمان پذیری محض و قابلیت انطباق برای برنامه ریزی های مختلف بوده است ولی هم اكنون گسترش این سیستم در كارائیهای مختلف و خصوصا كارهای خطرناك و حساس به عنوان یك ضرورت اقتصادی و فنی مطرح شده است.

در بررسیهای علمی و فنی این پدیده به مجموعه كاملی از تخصص ها برمی خوریم، مسایل دینامیك، استاتیك، مقاومت مصالح، طراحی مكانیسم ها، آلیاژهای مناسب و مقاومتهای موردنظر، متالورژی، كنترل، الكترونیك و مبانی قدرت (برق)، اقتصاد مهندسی، ریاضیات، فیزیك و حسابداری ازجمله مقولات موردبحث است. در این مقاله بدوا مروری كلی بر مفهوم روبات وكاربرد آن در صنایع صورت می گیرد و سپس موضوع حسابداری قیمت تمام شده در ارتباط با صنایع روباتیك موردبررسی قرار می گیرد.

لازم به ذكر است كه در قرن بیست و یكم، جایگاه حسابداری نیز در راستای چیرگی فناوری اطلاعات تغییر كرده است و به قول یكی از نویسندگان تغییراتی كه در این قرن رخ خواهد داد بر حسابداری نیز تاثیر خواهد گذارد. این تغییرات عبارتند از ۱ – جایگزینی بازار بسیار بزرگ به جای مشتریان فعلی اطلاعات حسابداری ۲ – نیاز این استفاده كنندگان به اطلاعات و مشاوره سریع اشخاص حرفه ای و ۳ – ادغام حرفه ها و مقوله های موردبحث.

● تعریف روبات(۱)

لغت روبات (ROBOT) در اكثر زبانهای زنده دنیا با همین تلفظ دارای معنای واحدی است. این لغت اولین بار در خلال سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در نمایشنامه ای كه توسط كارل كاپك نویسنده چكسلواكی نوشته شده بود و (ROSSUME UNIVERSAL ROBOT)R.U.R نام داشت، به كار برده شد.

در این نمایشنامه اشخاصی نقش موجوداتی مصنوعی وكوچك شبیه انسان را بازی می كرده اند كه به طور مطلق تحت فرمان صاحب خود قرار داشته و دستورهایش را موبه مو اجرا می كرده اند. این موجودات، روبات نامیده می شد كه منشا آن از لغت اسلاو ROBOTA به معنای كارگر اجباری است. در سال ۱۹۹۴۰، آیزاك آسیموف (ISSAC ASSIMOF) سه قانون ROBOTICS را بدین شرح تبیین كرد.

یك روبات موجودی است كه:

۱ – نباید به انسان آزار برساند و اجازه ندهد به چیزی ضرر برسد؛

۲ – باید از انسان اطاعت كند مگراینكه با قانون اول مغایرت داشته باشد؛

۳ – باید خود را در برابر خطر محافظت كند، مگراینكه با قانون اول و دوم مغایرت داشته باشد.

موسسه روباتیك آمریكا (RIA) تعریف زیر را ارائه داده است: روبات وسیله ای است با دقت عمل زیاد كه قابل برنامه ریزی مجدد بوده و توانایی انجام چند كار را دارد. این وسیله برای حمل مواد، قطعات، ابزارها یا سیستم های تخصصی طراحی گردیده و دارای حركات مختلف و برنامه ریزی شده است هدف از ساخت روبات انجام وظایف گوناگون است.

روبات از لحاظ تاریخی، چهار مرحله را طی كرده است كه در آخرین مرحله، روبات های هوشمند یا روبات های نسل سوم نامیده می شوند.

● دسته بندی روبات ها(۲)

اتحادیه روبات های ژاپنی JIRA روبات ها را به ۶ دسته تقسیم كرده است:

▪ وسیله ای كه توسط دست كنترل می شوند. یعنی توسط عامل انسانی كار می كند؛

▪ وسیله ای برای حمل اشیا كه مراحل متوالی وظیفه خود را برمبنای یك روش از پیش تعیین شده انجام می دهد و تغییر و بهسازی آن مشكل است؛

▪ روباتی كه برای كارهای متوالی متغیر كه مشابه دسته دوم است ولی تغییر و كارهای آن راحت است؛

▪ روبات مقلد: اپراتور در ابتدای امر به صورت دستی با هدایت یا كنترل روبات، كاری را كه باید اجرا شود، انجام می دهد و روبات مراحل انجام وظیفه را در حافظه خود ضبط می كند و هر وقت لازم باشد می توان اطلاعات ضبط شده را از روبات مجددا درخواست كرد و روبات مطابق درخواست، به صورت خودكار انجام وظیفه می كند؛

▪ روبات كنترل عددی: عامل انسانی وظیفه روبات را توسط یك برنامه رایانه ای به او تفهیم می كند و نیازی به هدایت دستی روبات نیست؛

▪ روبات باهوش: روباتی است با توانایی درك محیط خود و تكمیل موفقیت آمیز یك وظیفه، این روبات علی رغم ایجاد تغییرات مختلف در شرایط محیطی، باید به وظیفه خود عمل كند.

موسسه روباتیك آمریكا فقط دسته های ۳ تا ۶ را، روبات محسوب می كند.

ساختمان عمومی یك روبات متشكل از سیستم مكانیكی مفصلی، تحریك كننده ها، سیستم های انتقال، سنسورها و مغز روبات (CPU) است و برنامه نویسی آن به دو طریق ON-LINE و OFF-LINE صورت می گیرد كه البته با گذشت زمان، به علت عدم كارایی برنامه های ONLINE استفاده از برنامه های OFF LINE گسترش می یابد.

زبان برنامه نویسی روبات ها یك زبان رایانه ای است كه برای كنترل روبات طراحی شده است. چنین زبانی علاوه بر دارا بودن دستورهای موردنیاز معمولی (مانند دستورهای مربوط به عبارات شرطی) باید دارای دستورهایی نیز باشد كه حركت و جابجایی روبات را كنترل می كند. وجه تمایز یك برنامه مختص كنترل روبات ها با یك برنامه عمومی، همین دستورهای كنترل است.

● هزینه های روبات

مخارج و هزینه های مرتبط با روبات در بخشهای زیر قابل بررسی است:

▪ مخارج خرید و نصب روبات؛

▪ مخارج ابزارهای مخصوص جانبی روبات؛

▪ هزینه نگهداری و سرویس متناسب روبات؛

▪ هزینه های انرژی روبات؛

▪ هزینه استهلاك روبات و ابزارهای مخصوص جانبی.

قیمت خرید روبات بسیار متغیر است و هرچه پیچیدگی كنترل بیشتر باشد امكان تطبیق،

برای انجام كارهای مختلف و جدید بیشتر است. سیستم های پیشرفته تر و گران قیمت تر، ابزار كار و تعمیر كمتری نیاز دارند و خرج نصب آن نیز كمتر است.

ابزار مخصوصی جانبی این روبات‌ها نیز، سرمایه بر است به گونه ای كه بعضا بهای برخی از این ابزارها، گرانتر از قیمت روبات است.

روباتها به نگهداری و سرویس، پیاده وبازدید كردن به موقع شدیدا نیازمند است و هزینه های مذكور بعضا تا حدود ۱۰ درصد درآمد سالانه آنهاست.

بدیهی است كه روبات ها نیز همانند سایر وسایل و ماشین آلات، دارای عمر مفید معینی بوده و طی مدت مذكور، مستهلك می شوندو نحوه استهلاك آنان از دیدگاه حسابداری می تواند همانند استهلاك ماشین آلات به شكلهای مختلفی صورت پذیرد كه البته ملاحظات مالیاتی نیز در این مقوله از اهمیت بسزایی برخوردار است.

منابع مالی روبات: در مقابل هزینه های گفته شده، منافع مالی قابل تصور برای به كارگیری روبات عبارتنداز:

▪ بهبود كیفیت مخصوصا از بعد رعایت یكنواختی در كیفیت كارهای انجام شده؛

▪ افزایش بازدهی در مقیاس زمان؛

▪ صرفه جویی در به كارگیری عامل انسانی.

استفاده از تجهیزات تولید كالا كه عملا تحت كنترل و هدایت رایانه ها هستند نظیر خطوط تولید روباتیك، دستگاههای تراش خودكار و استفاده از خروجی سیستم های اطلاعاتی مدیریت (مثلا برنامه ریزی تولید) به عنوان ورودیهای سیستم های كنترل تولید، از یك سو و استفاده از خروجی سیستم های ماشینی كنترل تولید، (آمار و ارقام بسیار جزیی و دقیق تولید و ساعات مصرفی برای كار و غیره) به عنوان ورودی سیستم های اطلاعاتی مدیریت و حسابداری، ازسوی دیگر، نشان از فناوری ساخت و تولید محصول امروزی دارد. (۳)

حسابداری قیمت تمام شده و صنایع روباتیك: مطالعه در كتابهای جدید حسابداری قیمت تمام شده (صنعتی) بیانگر میزان توجه بسیار زیاد به پدیده خودكارسازی فعالیتها (و طبیعتا استفاده از روبات) و تاثیر آن بر این گرایش از حسابداری است.

«بارفیلد»، «ری بورن» و «كینی» به مقایسه تولید سنتی و سیستم های تولید انعطاف پذیر مدرن پرداخته اند كه جدول شماره یك حاصل مقایسه مذكور است.(۴)

«هانس و «موون» در كتابی دیگر تحت عنوان مدیریت قیمت تمام شده بیان می دارند كه خودكارسازی (اتوماسیون)، شركتها را قادر ساخته است تا(۵):

موجودی و زمان پردازش را كاهش و ظرفیت تولید را افزایش دهد و همچنین كیفیت خدمات را بهبود می‌بخشد.

به بیان دیگر، خودكارسازی، می تواند مزیت رقابتی را برای شركت به ارمغان آورد. استقرار تولید خودكار، معمولا تولید بهنگام (JUST IN TIME=JIT) را درپی دارد و به مرور افزایش كیفیت و كاهش زمان را به دنبال دارد.

شركتها درحالی كه هرچه بیشتر، خودكار می شوند مزیت رقابتی آنان نسبت به سایر شركتها افزایش می یابد و برای بسیاری از شركتهای تولید، خودكارسازی (اتوماسیون) به معنای بقا است. شكل مدرن تر این شركتها، سیستم تولید یكپارچه رایانه ای (CIM) است كه در آن محصولات با استفاده از رایانه، طراحی، تست، تولید و تمامی زیرسیستم‌ها و عناصر تولید با یكدیگر هماهنگ می شوند.

یكی از انواع سیستم تولید یكپارچه رایانه ای، سیستم تولید انعطاف پذیر (FMS) است كه تولید یك مجموعه از محصولات را از شروع تا پایان با استفاده از روبات ها و سایر تجهیزات خودكار، تحت كنترل یك سیستم رایانه مركزی امكان پذیر می سازد.

اخیرا شركتهای زیادی در كشورهای مختلف برای ساخت محصولات خود از روشهای رایانه ای استفاده می كنند. استفاده از فناوری های جدید در تولید محصولات و ارائه خدمات، اثر عمده ای بر شیوه ها و تكنیك های حسابداری صنعتی (قیمت تمام شده) داشته است. مثلا روشهای ساخت به كمك آدمهای ماشینی (روبات ها) و رایانه ها جایگزین ساخت توسط انسان در پاره ای از صنایع شده است.

هزینه دستمزد كه در گذشته بخش عمده‌ای از هزینه های ساخت محصولات به شكل سنتی را تشكیل می داد امروز در بسیاری از شركتها كه محصولات خود را به شكل خودكار و با به كارگیری فناوری بالا تولید می كنند، به درصد ناچیزی تقلیل یافته است.(۶)

نگهداری اطلاعات مرتبط با هزینه های حقوق و دستمزد و ردیابی این هزینه ها با تولیدات در سیستم های سنتی ساخت در مقایسه با سیستم های خودكار امروزی، نیازمند عملیات دفتری بیشتری بود. از همه مهمتر، در محیطهای فوق العاده خودكار، تعیین علل رخداد هزینه های عمومی ساخت بسیار پیچیده تر از گذشته است چون محرك این گونه هزینه های ساخت در چنین محیطهایی دیگر نمی تواند تنها به یك عامل، نظیر هزینه دستمزد یا ساعات كاركرد نیروی انسانی محدود شود.

رقابتی شدن تجارت و تحولات فناوری سبب گردیده است كه مفاهیم جدیدی در مباحث هزینه یابی و حسابداری قیمت تمام شده مطرح شود كه متفاوت از مفاهیم سنتی این مقوله از حسابداری است. مفاهیمی چون هزینه یابی كیفیت، هزینه یابی كایزن، هزینه یابی هدف، فعالیتهای واجد ارزش افزوده و بدون ارزش افزوده، هزینه یابی برمبنای فعالیت و... از این جمله اند.(۷)

چون رقابت جهانی در تمامی صنایع روبه افزایش است. واحدهای انتفاعی به منظور قیمت گذاری محصولات و خدمات خود به گونه‌ای كه قابل رقابت با محصولات و خدمات مشابه باشد ناگزیرند به سطوح بالایی از بهره وری دست یابند. از حسابداران صنعتی و مدیریت خواسته شده است كه برای كمك به مدیران به منظور فراهم كردن امكان حضور آنان در چالشهای بین المللی ناشی از رقابت جهانی، شاخصهایی درخصوص بهره وری تدوین كنند.

منابع و ماخذ

۱ – دكتر علیرضا توكلی نیا و مهندس بهرام آسیابانپور «آشنایی با تكنولوژی روبات» موسسه فرهنگی طاهر ۱۳۷۷

۲ – M.SHEIK MOHAMED, THE MANAGEMENT ACCOUNTANT, DECEMBER ۲۰۰۰, VOL.۳۵ NO.۱۲ THE INSTITUTE OF COST AND WORKS ACCOUNTANTS OF INDIA.

۳ – دكتر عرب مازار یزدی، محمد، «تاثیر فناوری نوین اطلاعات بر كنترلهای داخلی»، نشریه حسابدار، اسفند ۱۳۸۰، شماره ۱۴۶، انجمن حسابداران خبره ایران

۴ – JESSE T.BARFIELD, CECILY A.RAIORN, MICHAEL R.KINNEY, COST ACCOUNTING: TRADITION ANY INNOVATIONS, ۲۰۰۱, ۴ THE EDITIONS, SOUTH – WESTERN.

۵ – DON R. HANSEN AND MARYANNE M.MOVEN, COST MANAGEMENT ACCOUNTING AND CONTROL, ۲۰۰۰, ۳ THE EDITION, SOUTH – WESTERN COLLEGE PUBLISHING.

۶ – عالی‌ور،عزیز، حسابداری صنعتی، مفاهیم و كاربردها در هزینه یابی جلد اول، سازمان حسابرسی، چاپ دوم، دی ۱۳۸۱، نشریه شماره ۱۵۸

۷ – R. NARAYANASWAMY AND PITABAS MOHANTY, CHANGING FORMS OF ACCOUNTING AND CONTROL SYSTEMS…, JOURNAL OF MANAGEMENT, VOLUME ۲۴, ۱۹۹۵.

۸ – SOEMOM TAKAKUWA, THE USE OF SIMULATION IN ACTIVITY- BASED COSTING FOR FLEXIBLE MANUFACTURING SYSTEMS, PROCEEDINGS OF THE ۱۹۹۷ WINTER SIMULATION CONFERENCE.

۹ – CHARLES T. HORNGREN, GEORGE TOSTER, SRIKANT M.PATER, COST ACCOUNTING, A MANAGERIAL EMPHASIS, ۱۹۹۴, ۸ TH EDITION, PRENTICE HALL, INC.

۱۰ – ZAKI MM, A DECISION SUPPORT SYSTEM FOR ADVANCE COMPOSITE MANUFACTURING COST ESTIMATION, IN ZAKI ۹۷ HOTMAIL.COM, MULTIMEDIA UNIVERSITY, MALAYSIA.

۱۱ – Y. SHIOZAWA, ECONOMICS AND ACCOUNTING,… OSAKA CITY UNIVERSITY, JAPAN, ACCOUNTABILITY JOURNAL, VOL ۱۲, NO ۱, ۱۹۹۹, PP ۱۹-۳۸, MCB UNIVERSITY PRESS.

۱۲ – NARCYZ ROZTOCKI, THE INTERGRATED ACTIVITY – BASED COSTING AND ENCONOMIC VALUE ADDED SYSTEM, IN ROZTOCKN@MANTRIX..NEWPLATZEDU.

! غلامحسن تقی نتاج: عضو هیئت علمی و عضو پیوسته انجمن حسابداری ایران

---