روشنایی در دل تاریکی

نگاهی به رمان «مرد در تاریکی», تازه ترین اثر «پل استر»

«پل استر»، نویسنده آمریکایی که با «سه گانه نیویورکی» به شهرت رسید، به تازگی رمان جدیدی با عنوان «مرد در تاریکی» را منتشر ساخته. استر با استفاده از سبک پیچیده خود و متافیکشن، در این رمان به جنگ عراق و رابطه آن با زندگی خصوصی خانواده‌ای آمریکایی می‌پردازد که از مخالفان این جنگ‌اند.

رمان جدید «پل استر» با عنوان «مرد در تاریکی»، با داستان «آگوست بریل» مرد ۷۳ ساله‌ای آغاز می‌شود که می‌داند اعضای خانواده کوچکش در شرایط بدی به سر می‌برند. اندوه، نگرانی و درد اعضای این خانواده منعکس کننده شرایط کنونی ایالات متحده است: کشوری که در منجلاب جنگی بی‌هدف گیر کرده، جنگی که به جای تسلی دادن خطری که قرار بود برطرفش کند، آن را تقویت کرده است.

راوی داستان «بریل»، با آهنگی یکنواخت و ساکن حکایت اعضای خانواده‌اش را تعریف می‌کند و ما می‌بینیم که هرکدام چگونه و تنها برای گذراندن زمان، خود را به کاری مشغول می‌کنند. بریل و نوه‌اش «کاتیا» فیلم‌های قدیمی را نقد می‌کنند (کاتیا مدرسه سینما را ترک کرده است).

دخترش «میریام» سعی می‌کند کتابی بنویسد. شب، مشکل بزرگ بریل است، او از بی‌خوابی رنج می‌برد اندوه، نگرانی و درد تصویر شده در داستان منعکس کننده شرایط کنونی ایالات متحده است: کشوری که در منجلاب جنگی بی‌هدف گیر کرده، جنگی که به جای تسلی دادن خطری که قرار بود برطرفش کند، آن را تقویت کرده است و شب‌ها برای سرگرم کردن خود داستانی می‌سازد که در آن جنگ عراق در خاک آمریکا رخ می‌دهد: بعضی از مناطق اعلام استقلال کرده‌اند و امکاناتی مثل تلویزیون و اینترنت دیگر قابل دسترس نیستند. قهرمان داستان او مرد جوانی‌ با نام «اوون بریک» است، دشمن بریک نیز مردیست به نام «فریسک».

روایت استر مرتبا بین داستان «بریک» و افکار شخصی «بریل» در حرکت است. اولین باری که با بریک برخورد می کنیم او در چاه عمیقی گیر کرده و خودش هم نمی‌داند چه‌طور در آن‌جا افتاده است. بریک سر انجام نجات پیدا می‌کند و می‌فهمد که دنیای پیرامونش در اثر جنگ نابود شده و هیچ شباهتی به آمریکایی که به یاد می‌آورد ندارد. علاوه بر این او ماموریت می یابد تا فردی کاملا ناشناس را ترور کند.

«بریل»، «بریک»، «فریسک»، تاریکی، متافیکشن و سبکی زیبا و پیچیده چیزهایی هستند که «پل استر» در این رمان ارایه می‌دهد.

داستان «بریک» باعث ایجاد تعلیق در روایت کلی رمان شده‌است. او درکی از شرایط خود ندارد و دشمنانش نیز اهمیتی به این موضوع نمی‌دهند. «بریک» یا باید به دستوراتی که به او داده می‌شود عمل کند و یا باید در انتظار مجازات باشد. دنیای جدیدی که او با آن آشنا شده آشفته و پر هرج و مرج است و بریک نمی داند که در این «بریل»، «بریک»، «فریسک»، تاریکی، متافیکشن و سبکی زیبا و پیچیده چیزهایی هستند که «پل استر» در این رمان ارایه می‌دهد. میان کدام گروه بر حق است و کدام گروه نه. او در تاریکی رها شده تا بین قتل و خودکشی یکی را انتخاب کند.

روایتی که در میان لایه‌های مختلف گم‌گشتگی شکل می‌گیرد چیز جدیدی در سبک استر نیست، در واقع او در این نوع روایت متخصص است. معمولا در داستان‌های استر مرد جوانی را داریم که احساس گم‌گشتگی کرده و در این وضعیت نگاه جدیدی به جهان را به خواننده عرضه می‌کند. اما در این داستان کسی که احساس گم‌گشتگی می‌کند پیرمردی‌ست که نگاهش به دنیا نه تنها تازه نیست بلکه بسیار هم خسته و فرسوده است.

هرکاری که «آگوست بریل» در گذشته انجام داده باشد (که به نظر می‌آید بی بند و باری و خیانت از مهمترین آنها باشند) اکنون و در هفتاد و سه سالگی‌اش مسیر دیگری را برگزیده است. او با دختر و نوه‌اش صبورانه و با مهربانی رفتار می کند و آنها نیز او را دوست دارند. بریل به‌خاطر اشتباهاتی که در ازدواجش انجام داده متاسف است، همسرش از دنیا رفته و او از مرگ همسرش ناراحت است، اما اکنون بریل اصلاح شده و بهای اشتباهاتش را پرداخته است. به نظر می‌آید تنها مشکل حال حاضر او بی‌خوابی و ناتوانی‌اش استر از نخستین پاراگراف داستان آهنگی مرثیه‌وار و ریتمی پرصدا ایجاد می‌کند که تا پایان داستان و حتی در روایت شیطانی «اوون بریک» نیز تغییری در آن ایجاد نمی شود. در کمک به دختر و نوه‌اش برای گذر از بحران باشد.

استر از نخستین پاراگراف داستان آهنگی مرثیه‌وار و ریتمی پرصدا ایجاد می‌کند که تا پایان داستان و حتی در روایت شیطانی «اوون بریک» نیز تغییری در آن ایجاد نمی شود.

بریک جوان و فعال است و بر خلاف سایر شخصیت‌های داستان هدفی را نیز دنبال می‌کند که همان نجات خودش است.

یکی از موتیف‌های هوشمندانه رمان فردی‌ست که بریک ماموریت ترور او را برعهده دارد، و آن فرد کسی نیست جز «آگوست بریل»! به محض اینکه استر این پیچش را وارد داستان می‌کند، این دو روایت به طرز جالبی به هم مربوط می‌شوند، اما «بریک» مرتکب رابطه نامشروعی ‌شده و خالق او «بریل» وی را از بین می‌برد.

شب ادامه پیدا می‌کند و بریل صدای آرامی را بر در اتاقش می‌شنود: کاتیا هم بیدار است و آمده تا با او گپ بزند. او می خواهد بداند ازدواج بریل چه‌طور بوده‌. با وجود توضیحات پر طول و درازی که بریل می‌دهد به نظر می‌آید که تنها خلاصه‌ای از زندگی‌اش را تعریف می‌کند. چیزی که در اینجا اهمیت دارد رازی است که کاتیا آن را مخفی کرده و خواننده نیز از آن بی‌خبر است. این راز مربوط به رابطه‌ای دراماتیک و وحشتناکی بین خانواده بریل بزرگ‌ترین اشکال داستان این‌ است که تمامی مشکلات غامضی که تصویر شده‌اند همان‌قدر که در داستان غیر قابل حل به نظر می‌آیند در دنیای واقعی هم به سختی امکان برطرف کردنشان وجود دارد. و جنگ نامشروع عراق است که هیچ کدام از این سه نفر آن را تایید نمی‌کنند.

اما بقیه رمان کجاست؟ آشکار شدن راز کاتیا تنها به گفتن یک جمله کلیدی محدود می‌شود. این راز می‌توانست باعث تغییر بزرگی در زندگی افراد خانواده شود اما تنها عکس‌العمل بریک این است که که فکر می کند خوب است ماشین کمپری اجاره کرده و به مسافرت برود. کاری که شاید خواننده‌ها انتظار آن را داشته باشند این است که بریل از جا برخواسته و بقیه روز را به شب برساند. رمان ۱۸۰ صفحه است و با توجه به سنگینی نگرانی‌های بریک به نظر می‌آید که می شد ۱۰۰ صفحه دیگر هم به آن اضافه کرد.

بزرگ‌ترین اشکال داستان این‌ است که تمامی مشکلات غامضی که تصویر شده‌اند همان‌قدر که در داستان غیر قابل حل به نظر می‌آیند در دنیای واقعی هم به سختی امکان برطرف کردنشان وجود دارد.

در «مرد در تاریکی» ما شاهد فضای جالبی درباره نقاط اشتراک زندگی خصوصی مردم و سیاست هستیم. خانواده بریل روی هم رفته انسان‌های خوبی هستند و به نظر می‌آید که خطر معنوی و جسمی بزرگی متوجه آنها نیست. ما وقتی استر «اوون بریک» را می‌کشد و داستان «آگوست بریل» را با طلوع خورشید به پایان می‌رساند از درگیر شدن با مشکلاتی که مطرح کرده خودداری می‌کند.

منبع: لس آنجلس تایمز

مترجم: سفانه محقق نیشابوری