برگ برنده

مصرف بالای گاز در ایران, ظرفیت های صادراتی را به چالش کشیده است

ایران دارای ۱/۲۹ تریلیون متر مکعب گاز ذخایر طبیعی است که این رقم، کشورمان را در جایگاه دومین کشور بزرگ دنیا از این نظر قرار داده است. با آن که دو سوم این ذخایر در میادین غیرمشترک قرار دارند و ثروتی انحصاری برای کشور به حساب می آیند، اما اکثر آنها توسعه نیافته اند.

آمارها نشان می دهند در سال ۲۰۰۸ در حدود ۱۰۵ میلیارد متر مکعب گاز در ایران تولید شده و رقمی در همین حدود نیز مصرف شده است! حتی پیش بینی می شود رقم مصرف از این فراتر رود و سالانه ۷ درصد رشد داشته باشد. مؤسسه Business Monitor International تخمین زده است که در منطقه خاورمیانه در حدود ۳۷۹ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۹ گاز مصرف شده است و این رقم برای سال ۲۰۱۴ در حدود ۴۸۱ میلیارد متر مکعب تخمین زده می شود و این یعنی ۲۲ درصد رشد.

در طرف دیگر، تولید در حال حاضر ۴۰۷ میلیارد متر مکعب است که انتظار می رود در این مدت به ۵۸۹ میلیارد متر مکعب برسد و ۲۶ درصد رشد داشته باشد.

همین گزارش نشان می دهد که در سال ۲۰۱۰ سهم کشور ما از کل مصرف منطقه در حدود ۲۴/۳۴ درصد است و پیش بینی می شود سهم آن در بازار گاز منطقه در سال ۲۰۱۴ به ۲۸/۳۳ درصد برسد. همچنین سهم کشورمان در تولید منطقه در سال جاری، حدود ۳۰ درصد برآورد می شود و انتظار می رود این رقم تا ۵۶/۰ واحد درصد ظرف ۴ سال آینده افزایش یابد.

● ابرقدرت گازی در افق

کشور ما از ظرفیت های بالایی برای توسعه صنعت گاز برخوردار است. ذخایر عظیم گازی ما این قابلیت را دارند که در افق ۱۴۰۴ ایران را به ابرقدرت گازی جهان در هر دو بخش لوله و ال ان جی تبدیل کنند. در حال حاضر در حدود ۶۰ درصد سوخت مصرفی کشور از محل گاز طبیعی است و این امر اهمیت بالای این صنعت را نشان می دهد. در عین حال، با توجه به این سهم می توان به فعالیت هایی که به خصوص برای توسعه گاز صورت گرفته پی برد.

وسعت شبکه های توزیع گاز طبیعی کشور در حدود ۱۵۰ هزار کیلومتر تخمین زده می شود، در حالی که این رقم در سال های پیش از انقلاب به زحمت به ۴ هزار کیلومتر می رسید. فقط در همین ۴ سال گذشته در حدود ۳ میلیون مشترک جدید به جمع مشترکان اضافه شده اند و حدود ۷۰۰ شهر و بیش از ۶ هزار روستا از نعمت گاز بهره مند شده اند. در حال حاضر، سوخت غالب صنایع کشور از محل گاز است و می رود که حمل و نقل کشور نیز به این نعمت خدادادی مجهز گردد.

در بُعد مصرف و تولید باید به این نکته اشاره داشت که به گواهی آژانس بین المللی انرژی، در ۲۰ سال گذشته، هم مصرف و هم تولید گاز طبیعی در کشورمان افزایش یافته است. علیرغم همه موفقیت هایی که در این حوزه به آنها رسیده ایم، میزان صادرات ما در مقایسه با مصرف داخلی افزایشی نداشته است. هم اکنون ۷۰ درصد کل تولید به فروش داخلی اختصاص یافته و ۱۶ درصد آن برای استخراج نفت به چاه های نفتی تزریق می شود. چهارده درصد باقیمانده هم به دلیل اُفت تولید و یا سوخت گاز دچار نقصان می گردد.

در عین حال، پارس جنوبی که در حدود ۴۷ درصد کل ذخایر گازی کشور را در اختیار دارد از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست. در حال حاضر قطر که شریک ایران در میدان مشترک پارس جنوبی است در حال صادرات گاز استخراجی از این میدان است و تا ما به مرحله استخراج منطقی برسیم، بخش قابل توجهی از ذخایر این میدان توسط این کشور استخراج شده اند. متأسفانه به آن میزان که در بخش گاز رسانی داخلی و افزایش مصرف داخل کوشیده ایم، در بحث بازارهای جهانی موفق نبوده ایم. حتی در بسیاری از سال ها از همسایگان خود گاز وارد کرده ایم؛ هر چند این میزان در سال های اخیر کاهش قابل توجهی داشته است.

با نگاهی به آمارهای بین المللی و داخلی باید به این نکته اذعان داشت که تا افق ۱۴۰۴ جمهوری اسلامی ایران، عربستان، قطر، کویت، عراق و امارات به عنوان عمده ترین کشورهای تولید کننده گاز طبیعی در منطقه می باشند. در عین حال، با نگاهی به نقش آتی گاز - به خصوص در فرآیند تولید و برای کشورهای بزرگ صنعتی دنیا - باید گفت ایران نیازمند تقویت نقش خود در این حوزه است.

پیش بینی ها حکایت از آن دارند که در سال ۲۰۳۰ تنها اروپا نیازمند واردات ۶۰۰ میلیارد متر مکعب گاز از سایر کشورها است و ایران با این میزان ذخایر می تواند قطب گازی جهان به شمار رود و بالطبع از مزایای اقتصادی و سیاسی ناشی از این وابستگی جهانی استفاده کند. البته خود این موضوع تا حدودی جای نگرانی دارد که اروپایی که در گذشته هیچ نیازی به گاز نداشته، به جایی رسیده که تا سال ۲۰۳۰ باید ۷۰ درصد از نیاز خود را وارد کند و ما به کشور تأمین کننده نیاز دنیا تبدیل شده ایم. این موضوع از این بُعد حایز اهمیت است که دنیا به انرژی به چشم نهاده تولید می نگرد و همزمان، این نیاز روزافزون به معنای توسعه متقابل اقتصادی است، اما ما به گاز تنها به چشم یک عامل درآمدزا نگاه می کنیم.

در حال حاضر، کشور ما بعد از آمریکا و روسیه جایگاه سوم جهان را در زمینه مصرف در اختیار دارد، اما اقتصاد ایران در مقایسه با کشورهای یاد شده بسیار کُند حرکت می کند. حتی مصرف گاز در کشوری چون ژاپن رقمی پایین است. البته در این تحلیل نباید از نقش سایر حامل ها به دلیل سهولت در نقل و انتقال آنها غافل بود. به هر حال انتقال گاز، تکنولوژی خود را می طلبد و نیازمند کیلومترها لوله کشی از کشورهای مختلف است، اما مثلاً برای انتقال نفت این مشکلات وجود ندارند. به عنوان مثال، چین بر مصرف رو به تزاید خود در حوزه واردات نفت تأکید دارد و در حدود ۸۵ میلیارد متر مکعب گاز (در حدود ۶۰ درصد کشور ما) وارد می کند.