لنفوم غیر هوچکین

همیشه بعد از تشخیص سرطان , سؤالات متعددی مطرح می شود که نیاز به پاسخی روشن و قابل فهم دارد , هدف از این مطالب کمک به بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین و همچنین خانواده و دوستان آنها می باشد تا درک بهتری نسبت به این نوع سرطان داشته باشند

همیشه بعد از تشخیص سرطان ،‌ سؤالات متعددی مطرح می شود که نیاز به پاسخی روشن و قابل فهم دارد ،‌هدف از این مطالب کمک به بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین و همچنین خانواده و دوستان آنها می باشد تا درک بهتری نسبت به این نوع سرطان داشته باشند.

در اینجا به بحث در مورد علائم ،‌تشخیص و درمان بیماری پرداخته می شود . همچنین راه حلهایی برای حمایت از بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین ارائه می گردد .

علم پزشکی به پیشرفت قابل توجهی در زمینه لنفوم غیر هوچکین دست یافته که نتیجه آن افزایش طول عمر بیمار و بهبود وضعیت زندگی وی بوده است .

● لنفوم غیر هوچکین چیست ؟

لنفوم غیر هوچکین نوعی سرطان است . لنفوم واژه ای کلی است که به تمام سرطانهای برخاسته از دستگاه لنفاوی اطلاق می شود . بیماری هوچکین نوعی لنفوم می باشد . سایر انواع لنفوم همراه با هم و در گروهی جداگانه طبقه بندی می شوند . لنفوم ٥ % کل موارد سرطان را در آمریکا شامل می شود .

دستگاه لنفاوی بخشی از دستگاه ایمنی است که بدن را در مبارزه علیه بیماری و عفونت یاری می رساند ،‌ دستگاه لنفاوی شامل شبکه ای از لوله های نازک است که به مانند رگهای خونی شاخه شاخه شده و در بافتهای بدن گسترش مییابند .

رگهای لنفاوی حامل " لنف " هستند که مایعی است بی رنگ ،‌ آبکی و حاوی سلولهایی بنام " لنفوسیت " که با عفونت مبارزه می کند .

در این شبکه عروقی اندامهای کوچکی بنام " گره های لنفی " وجود دارند . این گره ها بصورت خوشه ای در زیر بغل ، کشاله ران ، گردن ، قفسه سینه و شکم وجود دارند .

بخشهای دیگر دستگاه لنفاوی شامل طحال ، تیموس ، لوزه ها و مغز استخوان است . بافت لنفاوی در نواحی دیگر بدن مانند معده ،‌روده ها و پوست نیز یافت می شود .

سرطان شامل بسیاری از انواع بیماریهایی است که از سلول یعنی " واحد پایه بدن " بر مئ خیزند . جهت فهم بهتر لفوم غیر هوچکین بهتر است ابتدا چیزهایی راجع به سلولهای طبیعی و اتفاقاتی که بعد از سرطانی شدن آنها بوقوع می پیوندد ،‌ بیاموزیم .

بدن انسان از تعداد بسیار متنوعی از سلولها ساخته شده است ، در حالت طبیعی ، هر زمان که بدن نیاز داشته باشد ، سلولها رشد کرده و با تقسیم سلولی تعداد بیشتری از سلولها را بوجود می آورند ، این روند سلامت بدن را تضمین می کند .

گاهی اوقات علیرغم اینکه بدن نیازی به یاخته های جدید ندارد ،‌ سلولها همچنان به تقسیم خود ادامه می دهند و حجمی از بافتهای انسانی را بوجود می آورند . این بافتها " توده " نامیده می شوند . توده ها میتوانند خوش خیم (غیر سرطانی ) یا بدخیم ( سرطانی ) باشند.

در لنفوم غیر هوچکینی ، سلولهای دستگاه لنفاوی ، حالتی غیر طبیعی بخود می گیرند بطوریکه بدون هیچ مهاری رشد کرده و تقسیم می شوند . ضمن اینکه طول عمر آنها از حالت طبیعی فراتر می رود ،‌ از آنجائیکه بافت لنفاوی ، در قسمتهای زیادی از بدن وجود دارد ،‌ شروع لنفوم غیر هوچکین می تواند در هر نقطه ای از بدن باشد .

ممکن است لنفوم غیر هوچکین در تنها یک گره لنفی ، یا گروهی از گره های لنفاوی و یا حتی در اندامی دیگر باشد . این نوع سرطان قادر است به هر قسمت دیگر بدن نظیر کبد ،‌ مغز استخوان و یا طحال ،‌ منتشر شود.

● علائم و نشانه ها :

شایعترین علامت لنفوم غیر هوچکین ، تورم بدون درد گره های لنفی گردن ،‌ کشاله ران و یا زیر بغل می باشد ، سایر علائم به قرار زیر می باشد .

▪ تبی که علتی برای آن یافت نمی شود

▪ تعریق شبانه

▪ خستگی مداوم

▪ کاهش وزن بدون توجیه

▪ خارش پوست

▪ لکه های قرمز رنگ روی پوست

البته هنگامیکه علائم بالا در بیماری مشاهده می شود نمی توان به صراحت و اطمینان رای بوجود لنفوم غیر هوچکین داد چرا که این نشانه ها ممکن است در بیماریهای خوش خیم تر نظیر آنفلوآنزا و یا سایر عفونتها نیز دیده شود . بنابراین صرفا نظر پزشک ملاک تشخیص خواهد بود .

هنگامیکه در فردی علائم فوق الذکر یافت شود ،‌ باید حتما به پزشک مراجعه نماید چرا که تشخیص و درمان زودرس بیماری بسیار حائز اهمیت است .

هیچگاه منتظر احساس درد نباشید زیرا ممکن است مراحل ابتدایی لنفوم غیر هوچکین بدون درد باشد .

● تشخیص :

اگر پزشک به لنفوم غیر هوچکین مشکوک شود از بیمار سؤالاتی را در مورد سابقه پزشکی وی مطرح کرده و معاینه بالینی کاملی بعمل می آورد . این معاینات شامل بررسی بزرگ شدن گره های لنفی گردن ، زیر بغل و یا کشاله ران می باشد .

علاوه بر ارزیابی علائم کلی سلامتی ، ممکن است تعدادی آزمایشات خونی نیز در خواست شود . همچنین پزشک ممکن است برای آگاهی از وضعیت داخل بدن بیمار دستور به عکسبرداری از قسمتهای مختلف را بدهد . شیوه های عکسبرداری عباتند از :

▪ x - ray : تصویر برداری از نواحی داخل بدن بوسیله پرتوهای پر انرژی

▪ CAT Scan یا CT : تصویر برداری با جزئیات بیشتر از داخل بدن ، عکسها بوسیله کامپیوتری که متصل به یک ماشین اشعه x است گرفته می شود . ( MRI ( Magnetic Resonance Imaging : تصویر برداری با جزئیات بیشتر از داخل بدن بوسیله یک آهن ربای قوی متصل به یک کامپیوتر .

▪ لنفانژیوگرام (Lymphongiogram ) : عکسبرداری از دستگاه لنفی بوسیله اشعه x که متعاقب تزریق یک ماده حاجب صورت می گیرد . در این روش گره ها و رگهای لنفی مشاهده می شوند.

تکه برداری جهت تشخیص لازم است ، جراح بخشی از بافت را برداشته و در اختیار آسیب شناس (پاتولوژیست ) قرار می دهد تا وی با مطالعه نمونه بافتی در زیر میکروسکوپ وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی را بررسی نماید .

در لنفوم غیر هوچکین نمونه برداری معمولا از گره لنفی انجام می شود ولی بهرحال سایر بافتها نیز ممکن است مد نظر باشند .

گاهی اوقات یک عمل جراحی تحت عنوان " لاپاراتومی " انجام مئ شود که طی آن جراح با ایجاد برش روی شکم نمونه های بافتی مورد نیاز را جهت مطالعه میکروسکوپی ، از داخل بدن بر مئ دارد .

بیماری که قرار است برای وی نمونه برداری انجام شود ، ممکن است سوالاتی را نظیر موارد زیر از پزشک خود مطرح نماید :

- چرا نیاز به نمونه برداری دارم ؟

- انجام نمونه برداری چه مدت طول می کشد ؟ آیا آسیبی نمی رساند ؟

- چه زمانی می توانم از نتیجه نمونه برداری آگاه شوم ؟

- اگر مبتلا به سرطان باشم ، چه کسی و چه موقع در مورد درمان با من صحبت خواهد کرد ؟

● انواع لنفوم غیر هوچکین :

سالها ست که پزشکان از واژه های مختلفی برای طبقه بندی تعداد زیاد و متنوع لنفوم غیر هوچکین استفاده کرده اند در اغلب موارد ملا ک گروه بندی نمای مشاهده شده از سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ و سرعت رشد و انتشار آنها بوده است . " لنفوم تهاجمی " که تحت عنوان لنفوم با درجه بدخیمی متوسط و بالا نیز نامیده می شود تمایل به رشد و انتشار سریع داشته و علائم شدیدی را ایجاد می کند .

" لنفوم تنبل " (Indolent ) که به آن لنفوم با درجه بدخیمی پایین نیز اطلاق می شود ، خیلی آهسته رشد کرده و علائم بالینی کمتری را ایجاد می کند .

● مرحله بندی :

بعد از تشخیص قطعی لنفوم غیر هوچکین ، پزشک باید از مرحله استقرار بیماری و میزان گسترش آن آگاهی یابد .

مرحله بندی لنفوم ،‌ دقت فراوانی را می طلبد چرا که انتخاب شده درمان به این نکته بستگی دارد که آیا سرطان در بدن انتشار یافته است و اگر چنین است چه بخشهایی از بدن را مبتلا کرده است ؟

پزشک برای تعیین مرحله استقرار لففوم غیر هوچکین ، به نکات زیر توجه می کند :

▪ تعداد و محل گره ها لنفاوی مبتلا .

▪ آیا گره های لنفاوی مبتلا در بالا ، پائین یا هر دو سمت پرده دیافراگم هستند یا خیر ؟ ( پرده دیافراگم یک لایه عضلانی نازک در زیر ریه ها و قلب می باشد که قفسه سینه را از شکم جدا می کند )

▪ آیا بیماری به مغز استخوان ، طحال یا سایر اندامهای خارج از دستگاه لنفاوی نظیر کبد ، انتشار یافته است یا خیر ؟

برای مرحله بندی ، پزشک ممکن است ازبرخی ازهمان آزمایشاتی استفاده کند که در تشخیص لنفوم غیر هوچکین بکار برده بود سایر روشهای مرحله بندی شامل نمونه برداری از گره های لنفاوی ، کبد ، مغز استخوان و یا بافتی دیگر می باشد .

در نمونه برداری از مغز استخوان ، مقداری از مغز استخوان توسط سوزنی که وارد استخوان لگن یا استخوان بزرگ دیگری می شود ، برداشته شده و توسط آسیب شناس در زیر میکروسکوپ ،‌ از نظر وجود سلولهائی سرطانی مورد مطالعه قرار می گیرد .

● درمان :

پزشک بر اساس نیاز هر بیمار طرح درمانی را پایه ریزی می کند . درمان لنفوم غیر هوچکین به مرحله استقرار بیماری ، نوع سلولهای مبتلا ، اینکه سرطان تهاجمی است یا سست و تنبل ، سن بیمار و وضعیت کلی سلامتی وی بستگی دارد .

درمان لنفوم غیر هوچکین توسط تیمی از متخصصین شامل ، پزشک خون شناس ، سرطان شناس و یا متخصص پرتو درمانی انجام می شود . معمولا درمان لنفوم غیر هوچکین شامل شیمی درمانی ، پرتو درمانی و یا ترکیبی از این دو خواهد بود . در برخی بیماران ،‌ پیوند مغز استخوان ،‌ د رمان زیست شناختی و یا جراحی نیز ممکن است جزؤ گزینه های درمانی باشد ، در لنفوم های سست و تنبل پزشک ممکن است درمان را تا شروع علائم بیماری به تعویق اندازد . این شیوه " انتظار تؤام با مراقبت " (Watchful waiting ) نامیده می شود .

شرکت دادن بیماران در مطالعات تحقیقاتی بالینی برای اکثر افراد مبتلا یک گزینه مهم است تا بتوان اثر بخشی شیوه های نوین درمانی را آزمود .

● نظر خواهی دوم :

قبل از شروع درمان ،‌ بیماران ممکن است بخواهند برای اطمینان از تشخیصی که پزشک معالجشان برای بیماری آنها گذاشته است با پزشک متخصص دیگر و یا مراکز ذیصلاح مشورت نمایند . راههای مختلفی برای نظر خواهی دوم از یک پزشک وجود دارد :

▪ پزشک معالج فرد می تواند یک متخصص را به بیمار جهت مشاوره معرفی نماید .

▪ بیمار می تواند نام و آدرس پزشک را از مراکز درمانی یا بیمارستانهای نزدیک محل زندگی خود و یا از دانشکده های پزشک جویا شود .

● آماده سازی بیمار برای درمان :

اکثر بیماران تمایل دارند تا اطلاعات و آگاهی بیشتری نسبت به بیماری خود داشته باشند . این امر سبب مشارکت فعال آنها در تصمیمی که پزشک اتخاذ می کند ، خواهد شد .

وقتی برای یک بیمار تشخیص سرطان گذاشته می شود ،‌ شوک و استرس، واکنشهای طبیعی و قابل پیش بینی هستند .

این احساس باعث می شود تا بیماران اغلب در مورد پرسشهای که می خواهند از پزشک خود داشته باشند ،‌ دچار مشکل شوند . بهمین خاطر تهیه یک فهرست از سؤالات احتمالی می تواند مفید باشد .

برای اینکه بیمار صحبتهای پزشک را بخاطر بسپارد می تواند یادداشت برداشته و یا با صلاحدید پزشک از یک ضبط صوت استفاده نماید .

برخی بیماران نیز ممکن است خواهان حضور اعضای خانواده و یا دوستان خود در ویزیت پزشکی باشند تا آنها هم در بحث شرکت کرده ، صحبتهای پزشک را یادداشت نموده و یا گوش فرا دهند .

▪ در اینجا تعدادی از پرسشهایی را که بیمار ممکن است بخواهد قبل از شروع درمان از پزشک خود سؤال نماید مطرح می کنیم :

- من مبتلا به چه نوعی از لنفوم غیر هوچکین هستم ؟

- بیماری در چه مرحله ای است ؟

- چه درمانهایی برای من وجود دارد ؟ کدامیک را شما توصیه می کنید . چرا ؟

- خطرات و عوارض جانبی احتمالی هر درمان چیست ؟

- شما را از بروز چه عوارض جانبی باید مطلع سازم ؟

- درمان چه مدت بطول مئ انجامد ؟

- شانس موفقیت درمان چه اندازه خواهد بود ؟

- آیا درمان ، روی فعالیتهای طبیعی من تاثیر خواهد گذاشت ؟ اگر چنین است برای چه مدت ؟

- آیا شیوه های نوین درمان و تحت مطالعه وجود دارد ؟ آیا شرکت در یک مطالعه تحقیقاتی برای من مناسب است ؟

- هزینه درمان حدودا چقدر است ؟

نیازی نیست که بیماران تمام سؤالات خود را در یک زمان بپرسند و یا جواب همه سؤالات را به یکباره بخاطر بسپارند . بلکه آنها این فرصت را خواهند داشت تا پزشک معالجشان توضیحات لازم را در طی جلسات متعدد بدهد و آنها را آگاه سازد .

● روشهای درمانی :

اگر چه شیمی درمانی و پرتو درمانی شایعترین روشهای درمان لفنوم غیر هوچکین هستند اما پیوند مغز استخوان ، درمانهای زیست شناختی و جراحی نیز گاهی اوقات بکار برده می شوند .

شیمی درمانی عبارتست از استفاده از داروها جهت نابود ساختن سلولهای سرطانی .‌ معمولا در شیمی درمانی لنفوم غیر هوچکین ترکیبی از چندین دارو مورد استفاده قرار می گیرد . شیمی درمانی ممکن است به تنهایی و یا همراه با پرتو درمانی بکار گرفته شود .

معمولا شیمی درمانی را بصورت دوره ای تجویز می کنند . دوره های درمان و متعاقب آن دوره های استراحت . و بهمین ترتیب ادامه می دهند .، برخی از داروهای ضد سرطان را با تزریق وارد رگهای خونی می کنند و برخی از آنها از طریق دهان تجویز می شود .

شیمی درمانی یک درمان فراگیر است چرا که دارو وارد جریان خون شده و در تمام بدن پخش می شود ، معمولا بیماران داروها را بصورت سرپایی ( بیمارستان ، مطب یا خانه )" دریافت می کنند اما گاهی اوقات بر حسب نوع دارو و وضعیت سلامتی بیمار ممکن است نیاز به بستریهای کوتاه مدت در بیمارستان داشته باشند .

▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از شروع شیمی درمانی از پزشک خود مطرح نماید عبارتند از :

- هدف از این درمان چیست ؟

- چه داروهایی را باید استفاده کنم ؟

- آیا داروها دارای عوارض جانبی هستند ؟ من چکار می توانم بکنم ؟

- چه عوارض جانبی را باید به شما گزارش دهم ؟

- چه مدت باید این درمان را ادامه دهم ؟

- در طی درمان چه کاری باید برای مراقبت از خود انجام دهم ؟

- چگونه می توانیم بفهمیم که داروها دارند موثر واقع می شوند ؟

● پرتودرمانی :

استفاده از پرتوهای پر انرژی برای کشتن سلولهای سرطانی است . پرتو درمانی یک درمان موضعی بحساب می آید که تنها سلولهای سرطانی را در موضع درگیر ، تحت تاثیر قرار می دهد . پرتو درمانی لنفوم غیر هوچکین بوسیله دستگاهی که پرتوهای پر انرژی را به ناحیه خاصی از بدن می تاباند ، انجام می شود . بعد از تکمیل درمان هیچ اشعه رادیواکتیوی در بدن باقی نمی ماند .

▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از پرتو درمانی از پزشک مطرح نماید عبارتند از :

- هدف از این درمان چیست ؟

- خطرات احتمالی و عوارض جانبی این روش کدام است ؟

- پرتو درمانی چگونه انجام می شود ؟

- چه موقع درمان شروع می شود ؟ چه موقع خاتمه می یابد ؟

- در طی درمان چه مراقبتهایی را باید از خود انجام دهم ؟

- چگونه می توان فهمید که پرتو درمانی دارد موثر واقع می شود ؟

- چگونه پرتو درمانی فعالیتهای طبیعی مرا تحت تاثیر قرار می دهد ؟

در بعضی مواقع شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی برای کشتن سلولهای سرطانی ناپیدایی که در دستگاه اعصاب مرکزی هستند بکار برده میشوند ، در این شیوه که تحت عنوان " پیشگیری دستگاه اعصاب مرکزی " نامیده میشود داروی ضد سرطان مستقیما بداخل مایع مغزی - نخاعی تزریق می شود .

● پیوند مغز استخوان :

این روش ممکن است یکی از انتخابهای پزشک برای درمان بیمار باشد خصوصا برای آندسته از افرادیکه لنفوم غیر هوچکین در آنها عود کرده است . پیوند مغز استخوان " سلولهای مادر " سالمی (Stem cell = سلولهای نابالغی که مولد سلولهای خونی هستند ) را برای بیمار فراهم کرده تا بتوانند جانشین سلولهایی نماید که بوسیله شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی آسیب دیده و تخریب شده اند . مغز استخوان مورد نیاز ممکن است توسط یک فرد دهنده اهدا شود و یا از مغز استخوان خود بیمار استفاده نمود به این ترتیب که مغز استخوان برداشته شده را جهت از بین بردن سلولهای سرطانی تحت درمان قرار داده ، آنرا ذخیره کرده و پس از یک دوره درمان با دوز بالا به بدن بیمار باز می گردانند تا زمانیکه مغز استخوان پیوند زده شده شروع به تولید سلولهای سفید خونی ( گلبولهای سفید ) نماید برای پیشگیری از عفونتها بیمار حتما باید تحت مراقبت شدید باشد و چند هفته ای را در بیمارستان سپری نماید .

▪ تعدادی از این پرسشهایی را که بیماران ممکن است قبل از پیوند مغز استخوان از پزشک خود مطرح نمایند عبارتند از :

- محاسن این شیوه درمان چیست ؟

- خطرات احتمالی و عوارض جانبی آن کدام است ؟ اقدامی برای آنها باید انجام شود ؟

- چه عوارض جانبی را باید به شما اطلاع دهم ؟

- چه مدت در بیمارستان خواهم بود ؟ بعد از ترخیص از بیمارستان به چه مراقبتهایی نیاز دارم ؟

- چگونه درمان روی فعالیتهای طبیعی من اثر خواهد گذاشت ؟

- چگونه می توانم بفهمم که آیا درمان موثر واقع می شود یا خیر ؟

دکتر کورش اسدی

---