زندگی عقرب ها زیبا است

وقتی صحبت از عقرب ها به میان می آید, بیش از هر چیز دچار هراس می شویم گرچه این بندپا در نگاه اول بسیار ترسناک و حتی نفرت انگیز به نظر می رسد, اما از جمله موجوداتی بوده که همیشه موجب کنجکاوی بشر بوده است

وقتی صحبت از عقرب‌ها به میان می‌آید، بیش از هر‌چیز دچار هراس می‌شویم. گرچه این بندپا در نگاه اول بسیار ترسناک و حتی نفرت‌انگیز به نظر می‌رسد، اما از جمله موجوداتی بوده که همیشه موجب کنجکاوی بشر بوده‌ است.

عقرب ها به دلیل ظاهر ویژه ای که دارند، به عنوان نماد فرهنگی در بسیاری از مناطق جهان شناخته می شوند.

دکتر روح الله دهقانی از اعضای هیات علمی دانشگاه کاشان از جمله محققانی است که سال هاست در زمینه عقرب ها تحقیق می کند و به عنوان یکی از برجسته ترین پژوهشگران ایرانی در زمینه شناخت عقرب ها معرفی شده است.

با این محقق درخصوص دلایل مطالعه عقرب ها و اطلاعاتی که درباره این موجودات مرموز دارد، گفت وگو کرده ایم.

مطالعه عقرب ها از چه نظر دارای اهمیت است و چگونه به مطالعه این گروه از موجودات علاقه مند شدید؟

من در رشته حشره شناسی پزشکی تحصیل کرده ام و به طور تخصصی در این زمینه مشغول فعالیت هستم. در میان حشرات، مطالعه عقرب ها یا کژدم ها همیشه برای من جذاب بوده و از دوران کودکی که در دشت و صحرا با این گروه از حشرات مواجه می شدم، به جای این که مثل بقیه هم سن و سالانم بترسم، با کنجکاوی آنها را گرفته و مطالعه می کردم. بعدها متوجه شدم وجود این موجودات از نظر بهداشتی با پیامدهای بسیار زیادی در زندگی بشر همراه است و در کنار این پیامدها، با توجه به نقشی که در تعادل محیط زیست ایفا می کنند، مزیت هایی را نیز به همراه دارند، اما این موجودات و مزیت هایی که می توانست به همراه داشته باشد در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. بنابراین با توجه به این که در رشته تخصصی حشره شناسی پزشکی تحصیل کرده بودم و از کودکی علاقه زیادی به این گروه از موجودات داشتم، تصمیم گرفتم درباره عقرب ها و ویژگی هایشان مطالعه کنم. در آن زمان کمتر تحقیقاتی درباره عقرب ها انجام شده بود؛ البته دکتر فرزام پی از جمله افرادی است که از محققان برجسته و دانشمندان این رشته است و سال های متمادی در این حوزه کار کرده و به تجارب ارزشمندی دست یافته است. از زمانی که در حوزه حشره شناسی پزشکی فعالیت کردم، بیش از ۵۰ درصد فعالیت های تحقیقی که داشته ام، به مطالعه عقرب ها یا کژدم ها و بیولوژی و اکولوژی این موجودات اختصاص داشته است و جنبه های حیاتی مختلف این موجودات را با توجه به ویژگی هایشان مورد بررسی قرار داده ام . در سال های اخیر استفاده دارویی از این موجودات هم مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ما نیز محققان بسیاری در این زمینه در حال فعالیت هستند که من از نظر سابقه کاری بیش از دیگر محققان، این موجودات را از جنبه های مختلف مورد مطالعه قرار داده ام.

چه چیز موجب شد به عنوان برجسته ترین پژوهشگر در زمینه مطالعه عقرب ها انتخاب شوید؟

این انتخاب براساس کتابنامه ای است که در دانشگاه پاریس چاپ شده است. دانشگاه های مرجع، اطلاعات مربوط به دانشگاه های برتر و محققان رشته های مختلف را جمع آوری می کنند. این دانشگاه ها مقاله هایی را که در دانشگاه های مختلف از سوی محققان ارائه می شود، مورد ارزیابی قرار می دهند تا بر این اساس به اطلاعاتی درباره موضوعاتی که روی آنها کار شده است، دست پیدا کنند. انتخاب محققان برتر در هر رشته براساس کارهای انجام شده در این دانشگاه هاست. در کشور ما این طور نیست که بررسی شود محققان در چه زمینه ای بیشتر کار کرده اند.

دهقانی: همه موجودات و بخصوص عقرب ها در جای خودشان بسیار زیبا، مفید و ارزشمند هستند. همه جنبه های زندگی عقرب ها زیباست و می توان قوانین حاکم بر طبیعت و قوانین الهی را با مطالعه این موجودات آموخت

در دانشگاه های فرانسه، محققان بزرگی در زمینه عقرب ها مطالعه می کنند که از عقرب شناسان بزرگ دنیا هستند. در این دانشگاه همه مقالات موجود در زمینه مطالعه عقرب ها از ابتدای کار روی عقرب ها یعنی از سال ۱۸۲۰ که مطالعات علمی روی عقرب ها آغاز شد در کتابی ثبت شده است که سال ۲۰۱۳ به چاپ رسید. سه صفحه از این کتاب را مقالات من به خود اختصاص داده است. براساس این اطلاعات من بیشترین رفرنس را در مقالات چاپ شده داشتم و بر این اساس به عنوان پژوهشگر برتر در این رشته انتخاب شدم.

اطلاعات به دست آمده در نتیجه مطالعاتی که روی عقرب ها انجام داده اید، در حوزه بهداشت چه کاربردی دارد؟

قطعا این اطلاعات می تواند در بهسازی و نوسازی منازل مسکونی تاثیرگذار باشد و می تواند دربردارنده اطلاعاتی برای شناسایی هرچه دقیق تر و بهتر محل های گریز و مکان های تجمع آنها باشد. در مقالات من هم این اطلاعات آمده است. بنابراین با استفاده از این اطلاعات، احتمال خطر در مواجهه با این حشرات کاهش پیدا می کند؛ البته نمی توان این جانوران را به طور کامل از بین برد، اما می توان راه گریز از آنها را پیدا کرد. در ساخت منازل مسکونی باید این موضوعات را مورد توجه قرار دهیم. در مقالات به همه این موارد اشاره شده است. من درباره بیولوژی و اکولوژی این موجودات تحقیقات زیادی انجام داده ام.

همه معمولا از حشرات و بخصوص عقرب ها بیزارند، اما شما با داشتن دیدگاهی متفاوت نسبت به این موجود به اطلاعات جالبی درباره آنها دست یافته اید. آن نفرت و این عشق از کجا سرمنشأ می گیرد؟

من فکر می کنم انسان نه تنها در مقابل همنوعشان، بلکه در مقابل دیگر موجودات ساکن زمین نیز بسیار خودخواهانه برخورد می کند. همه موجودات و بخصوص عقرب ها در جای خودشان بسیار زیبا، مفید و ارزشمند هستند. همه جنبه های زندگی عقرب ها زیباست و می توان قوانین حاکم بر طبیعت و قوانین الهی را با مطالعه این موجودات آموخت. مطالعه زندگی این موجودات نه تنها داده ها و اطلاعات ما را افزایش می دهد، بلکه می تواند نقش مهمی در تغییر نگاه ما به زندگی داشته باشد. همه ویژگی های این موجودات زیبایی است، اما وقتی در جای دیگری قرار می گیرند، مشکلاتی را برای انسان ایجاد می کنند. در دنیای انسان ها نیز همین طور است؛ هریک از ما باید در جایگاه خودمان قرار داشته باشیم و مجاز نیستیم هر طور که دلمان خواست رفتار کنیم. این موجودات در جایگاه خودشان بسیار ارزشمند هستند. سرانجام به این نتیجه می رسیم که برگ درختان سبز در نظر هوشیار، هر ورقش دفتری است معرفت کردگار. هر لحظه ای که ما به یافته هایی درباره این موجودات دست پیدا کنیم، دریچه ای به روی ما گشوده می شود و می توانیم دنیا و قوانین خدا را بهتر بشناسیم و به عظمت و بزرگی کردگار پی ببریم.

و سخن پایانی؟

ما در کشورمان محققان برجسته ای داریم که در دیگر کشورها بیشتر مورد توجه قرار می گیرند و در داخل کشور هیچ نامی از آنها برده نمی شود. من فکر می کنم فرهنگستان علوم پزشکی باید اطلاعاتی را درباره محققان جمع آوری کند. بعضی از محققان با توجه به گذشت زمان و افزایش سن و سالشان بتدریج به دست فراموشی سپرده می شوند. اگر این اطلاعات جمع آوری شود، موجب می شود در نخستین قدم، دیگران از تکرار کارها و تحقیقات مشابهی که پیش از این انجام شده است، خودداری کنند و از سوی دیگر این به نوعی یک قدردانی از زحمات فردی است که به جامعه علمی خدمت کرده است.

فرانک فراهانی جم