اسرائیل, مطرود انقلاب اسلامی

تردیدی نیست كه یكی از شعارهای اصلی و اولیهٔ نهضت امام خمینی ره دفاع از مظلومان بود كه موضوع فلسطین و حمایت از فلسطینیان و دشمنی با رژیم صهیونیستی و تجاوزات آن, درصدر این هدف قرار داشته است, زیرا انقلاب اسلامی ایران حركتی بود اصیل, كه بر باورهای اسلامی مردم استوار بود

تردیدی نیست كه یكی از شعارهای اصلی و اولیهٔ نهضت امام خمینی(ره) دفاع از مظلومان بود كه موضوع فلسطین و حمایت از فلسطینیان و دشمنی با رژیم صهیونیستی و تجاوزات آن، درصدر این هدف قرار داشته است، زیرا انقلاب اسلامی ایران حركتی بود اصیل، كه بر باورهای اسلامی مردم استوار بود. این مسأله چیزی نبود كه از ابتدا بر كسی پوشیده باشد و صهیونیست‌ها، حتی قبل از سال ۱۳۴۲ نیز به خوبی از این مسأله آگاه بوده و نسبت به جایگاه اسرائیل نزد مردم ایران واقف بودند. ژنرال مایرامیت كه در سال ۱۳۴۰ به جای هرزوگ به ریاست اداره اطلاعات ارتش اسرائیل منصوب شده بود، در اردیبهشت ۱۳۴۱ به تهران‌آمد و با مقامات ارتش و نخست وزیر و كفیل وزارت خارجه و وزیر كشاورزی دیدار كرد. وی در بازگشت به اسرائیل، طی گزارشی، به بن گورین و گلدامایر توصیه كرد كه سعی شود تماسهایی با خارج از محدودهٔ هیأت حاكمهٔ ایران برقرار شود. او متذكر شد كه اسرائیل در میان مردم ایران منفور است و باید به آینده بیندیشند. ۱

همچنین در برخی روزنامه‌های اسرائیلی نیز نسبت به نتایج وخیم روابط ایران و اسرائیل و جایگاه این روابط در افكار عمومی ایرانیان مطالبی چاپ می‌گردید. در گزارشی كه نمایندگی ایران در تل‌آویو در سال ۱۳۵۲ برای وزارت خارجه، به نقل از روزنامه معاریو نوشته است:

«خبرنگار فیگارو چاپ پاریس در تهران گزارش می‌دهد كه در شقوق مختلف افكار عمومی ایران عصبانیت از همكاری بین اسرائیل و ایران در زمینه‌های مختلف افزایش می‌یابد و این موضوع ممكن است نتایج وخیمی در آینده نزدیك ببار آورد. خبرنگار مزبور از تظاهرات و ابراز مخالفت‌هایی كه به نزدیكی بین ایران و اسرائیل می‌شود و نیز شعارهای «شاه یهودی است» یا جعل نام خانوادگی پهلوی به «پاپالوی»۲گزارشهایی می‌دهد...»۳

با اوج‌گیری نهضت مردمی، مبارزه با صهیونیسم و محكوم كردن روابط شاه با اسرائیل یكی از وجوه مبارزهٔ مردمی را تشكیل می‌داد. انقلابیون همواره روابط شاه و صهیونیست‌های غاصب را مذمت كرده و مردم را به كمك‌رسانی به مردم فلسطین دعوت می‌كردند. فعالیت‌ها و سخنرانی‌های آیت‌الله شهید مرتضی مطهری، آیت‌الله سعیدی و سایرین در این زمینه قابل توجه است. حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی نیز یكبار به دلیل ترجمهٔ كتابی دربارهٔ فلسطین به زندان افتاد.

سازمانهایی كه راه مبارزه مسلحانه با رژیم را برگزیده بودند دفتر نمایندگی اسرائیل و سایر منافع اسرائیل در ایران را هدف حملات خود قرار می‌دادند۴ و در واقع مبارزه با صهیونیسم و اسرائیل، فصل مشترك تمام مبارزین به شمار می‌رفت. هر چند حضرت امام در صحبتهای خود در ارتباط با قضیهٔ فلسطین ملتهای مسلمان را خطاب قرار می‌دادند و آنها را به حمایت و پشتیبانی از مردم فلسطین و احقاق حقوق خود فرا می‌خواندند، اما از سازمان آزادیبخش فلسطین نیز، تا زمانی كه در راه مبارزه با اسرائیل ایستادگی می‌كردند، حمایت می‌كردند و یاسر عرفات نیز سعی داشت رابطهٔ خود را با انقلابیون عمیق‌تر سازد. در پی شهادت حاج‌آقا مصطفی خمینی(ره)، یاسر عرفات رئیس ساف، پیام تسلیتی برای حضرت امام ارسال داشت و حضرت امام (ره) نیز طی تلگرامی به پیام وی پاسخ دادند. ۵

شدت یافتن انقلاب اسلامی، معادلات موجود در منطقه و محاسبات آمریكایی‌ها را مورد تهدید قرار می‌داد و آمریكائیها كه با به قدرت رسیدن سادات در مصر، بستر جدیدی را جهت ایجاد سازش مهیا می‌دیدند، تلاش خود را برای رسیدن به آن به كار بستند و هرچه انقلاب اسلامی به پیروزی نزدیكتر و سقوط شاه محتمل‌تر می‌شد،‌كوششهای آمریكا نیز مضاعف می‌گشت. روزنامه معاریو در ۱۹ شهریور ۱۳۵۷ طی مقاله‌ای نوشت: «بین كوششهایی كه به وسیله آمریكا برای حل بحران خاورمیانه اعمال می‌شود و تلاش‌هایی كه عوامل اسلامی افراطی ایران برای سقوط رژیم شاهنشاه به كار می‌برند، ارتباطی وجود دارد. اگر واقعاً شاهنشاه ایران از سلطنت بركنار شود و به جای آن رژیمی اسلامی جایگزین شود، در مورد میزان مصیبت سیاسی و استراتژیكی كه به تمامی جهان آزاد و به خصوص آمریكا وارد می‌آید هر چه گفته شود اغراق نیست. اگر خدای ناكرده چنین واقعه‌ای روی دهد، ‌به منافع حیاتی كشور اسرائیل نیز در آیندهٔ دور و نزدیك لطمه وارد خواهد آمد... ایران یكی از پایه‌های نفوذ آمریكا در خاورمیانه و از مدارهای اصلی محور قاهره ـ ریاض ـ تهران محسوب می‌‌شود و از این رو نگرانی‌های پرزیدنت سادات توجیه‌پذیر خواهد بود.»۶

به دلیل همین نگرانی‌‌ها بود كه اسرائیلی‌ها حساسیت فوق‌العاده‌ای نسبت به وقایع ایران داشتند و حوادث را با دقت زیاد پیگیری می‌كردند. ژنرال گازیت كه در اواخر مهر ماه ۱۳۵۷ به آمریكا سفر كرده بود، در اجتماع ۲۵ نفری اعضای كنگره آمریكا گفت كه بر وی مسلم شده است كه سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل از نظر درك و شناسایی كنه وقایع ایران چند هفته از سازمانهای اطلاعاتی آمریكا جلوتر بوده‌اند. ۷ همچنین اسرائیلی‌ها، آمریكائیها را مورد نكوهش قرار می‌دادند زیرا گاهی اوقات به شاه توصیه می‌كردند كه حقوق بشر را رعایت كند و با مخالفان مصالحه نماید.۸

یك روزنامهٔ اسرائیلی با اشاره به سرسختی و آشتی‌ناپذیری حضرت امام(ره) نوشت كه: «به عقیدهٔ رهبران غیر مذهبی مخالف رژیم ایران، آیت‌الله خمینی از واقعیت تحولات ایران بی‌خبر است، حال آنكه رهبران نهضت‌های معتدل ایران، چون خلاء ناشی از دگرگونی رژیم سلطنت را واجد آثار وخیمی می‌دانند، لذا به یك دورهٔ‌ تدریجی انتقال حكومت می‌اندیشند.» ۹

روند انقلاب اسلامی تأثیر مستقیمی بر رفتار سیاست خارجی امریكا در خاورمیانه داشت و در واقع امریكا در موضعی منفعلانه قرار گرفته بود و ترس از اینكه پس از ایران نوبت عربستان سعودی باشد، آیندهٔ تاریكی برای جایگاه امریكا در منطقه و آیندهٔ نفت به وجود آورده بود. این موضوع باعث شده بود كه امریكائیها بر فشار خود بر اسرائیلی‌ها بیفزایند كه راه‌حلی برای مسأله فلسطینی‌ها جستجو كند كه كارگران فلسطینی در عربستان سعودی و دیگر كشورهای خلیج فارس، كه عامل عمدهٔ آشوب‌ها و چپ‌گرائی‌ها بودند، به موطن خود برگردند تا یكی از عوامل عدم ثبات در منطقه از میان برداشته شود. امریكایی‌ها همچنین اصرار داشتند كه مذاكرات واشنگتن با موفقیت پایان پذیرد تا كانون قدرت جدیدی در خاورمیانه توسط مصر و اسرائیل ایجاد گردد كه حافظ منافع امریكا باشد. هیأت نمایندگی اسرائیل در مذاكرات واشنگتن نیز به علت وقایع ایران و ترس از قطع صدور نفت، به سرعت عمل خود افزود و اصرار داشت كه مصر مكلف شود كه نفت سینا را به اسرائیل بفروشد. ۱۰ با امضای معاهدهٔ كمپ‌دیوید و ضیافت سادات در تهران تظاهرات وسیع دانشجویی بر علیه سازش سادات با اسرائیل شكل گرفت. ۱۱

اسرائیلی‌ها سعی داشتند كه با ایجاد فضایی ساختگی، وضعیت یهودیان ایران پس از حكومت شاه را وحشتناك توصیف كنند و علی‌رغم اینكه رهبران انقلاب اعلام می‌كردند كه به اقلیتها صدمه‌ای وارد نخواهد شد، در پی ایجاد جو التهاب و عدم اعتماد در بین یهودیان ایران بودند. ۱۲ روزنامه «عل همیشمار» مورخ ۲۹ آبان ۱۳۵۷ نوشت:« وضع یهودیان ایران با به حكومت رسیدن مسلمانان افراطی بستگی دارد،‌ رفتار آنها با اقلیتها رضایتبخش نیست... یهودیان كه به خاطر رفتار همیشه انسانی شاهنشاهان خاندان پهلوی با اقلیت یهود، از جانبداران و طرفداران پر التهاب این خاندان هستند، از آیندهٔ وحشت دارند.» ۱۳ علاوه بر یهودیان ایرانی، در آغاز سال ۱۳۵۷ بیش از ۱۵۰۰ خانوادهٔ اسرائیلی در ایران اقامت داشتند كه از ۱۵ آبان ماه همان سال هواپیماهای اسرائیلی شروع به تخلیه آنها نمودند. ۱۴ به رغم دوبار حمله به دفتر شركت هواپیمایی العال، هواپیماهای اسرائیلی همچنان به پروازهای عادی خود به ایران ادامه می‌دادند. تا هر چه بیشتر از اتباع اسرائیل را تخلیه كنند. همچنین كارمندان سفارت اسرائیل به رغم خطراتی كه آنها را تهدید می‌كرد، به كارشان ادامه دادند. اسرائیل به دو دلیل حاضر نبود پایگاهش را در ایران تعطیل كند. یكی اینكه معلوم نبود كه اگر یوسف هارملین سفیر اسرائیل و كارمندانش را به كشورشان احضار می‌كردند، دوباره اجازه بازگشت به ایران به آنان داده می‌شود و دیگر اینكه به رغم مهاجرت تعدادی از یهودیان ایرانی، هنوز ۵۰ هزار یهودی در ایران باقی مانده بودند. ۱۵

آذر ماه سال ۱۳۵۷ مصادف با ماه محرم بود. مقامات حكومت شاه و همچنین آمریكائی‌ها و اسرائیلی‌ها به شدت از ماه محرم و تهدیداتی كه در این ماه علیه حكومت شا ه وجود داشت در هراس بودند و می‌ترسیدند كه در این ماه، كار حكومت شاه یكسره شود. نمایندگی ایران در تل‌آویو در گزارشی در آستانه ماه محرم نوشت: «به نظر منابع آمریكایی اگر شاهنشاه ماه محرم را به سلامت بگذراند، امید موفقیت معظم له بیش از پنجاه درصد خواهد بود.» ۱۶ ولی سازمان سیا (CIA) در ارزیابی كه از اوضاع ایران به عمل آورده بود، تأكید كرده بود كه هیچگونه خطری رژیم شاه را تهدید نمی‌كند. كارتر رئیس جمهور آمریكا پس از آنكه به اشتباه بودن تحلیلهای سازمان سیا پی برد، طی یادداشت شدیداللحنی آن سازمان را به خاطر قصوری كه در باب ارزیابی درست وقایع ایران مرتكب شده بود ملامت نمود. ۱۷ دستگاههای اطلاعاتی اسرائیل نیز ابراز داشتند كه سیا در برداشت‌های خود از اوضاع ایران مرتكب اشتباه گردیده است. ۱۸

در جایی دیگر صهیونیست‌ها از نفوذ و كنترل فوق‌العادهٔ رهبران انقلاب بر مردم اظهار تعجب می‌نمایند؛ چنانچه روزنامه معاریو در مورخ ۲۰/۹/۱۳۵۷ در سرمقالهٔ خود راجع به اوضاع ایران و راهپمایی روز تاسوعا در ایران می‌نویسد: «تظاهرات مسالمت‌آمیز دیروز تهران نشان می‌دهد كه سران مخالفان، سلطهٔ عجیبی بر تظاهر كنندگان دارند كه می‌توانند آنان را وادار كنند تا فقط به دادن شعارهای ضد سلطنت اكتفا كنند و از مبادرت به عملیات خشونت آمیز احتراز ورزند ... یقیناً از نظر شاه و حامیان ایشان، این واقعیت مكتوم نیست كه كسی كه دیروز دستور حفظ نظم را داد، می‌تواند فردا دستورات مغایری بدهد...» ۱۹

به هر حال هراس امریكا و شخص كارتر از وخامت اوضاع در ایران باعث شد كه مجدداً «ونس» را به خاورمیانه اعزام داد تا اسرائیل را تحت فشار قرار دهد و مجبور كند كه امتیازات بیشتری بدهد. روزنامه هاآرتض در همین زمینه نوشت: «آمریكائیها در قبال مسائل جاری ایران دچار سردرگمی و استیصال شده‌اند نه شاهنشاه را قادر به كنترل اوضاع می‌بینند و نه مخالفان معظم له می‌توانند آلترناتیو قابل قبولی ارائه بدهد.» ۲۰

به نقل از : ایران و تحولات فلسطین، علی‌اكبر ولایتی، مركز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت امور خارجه

پی‌نویس‌ها:

۱. هوشنگ مهدوی، سیاست خارجی ایران، ۱۳۵۷ ـ ۱۳۰۰، صفجحه ۲۹۳ ـ ۲۹۲.

۲. «لوی» نام خانواده‌ای سرشناس و یهودی است.

۳. گزاش شماره ۱۱۰۷ / مورخ ۴/۴/۱۳۵۲ از ابراهیم تیموری به وزارت امور خارجه، به نقل از روزنامه معاریو، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۵ ـ ۱۳۵۲، كارتن ۳، پرونده ۱ ـ ۱۲۲.

۴. سرهنگ غلامرضا نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران، نشر رسا، تهران ۱۳۷۱، جلد اول، صص ۴۲۸ ـ ۴۱۳.

۵. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران ۵۸ـ ۵۶، نشر سروش، ۱۳۶۹، صفحه ۴۵.

۶. تلگراف شماره ۶۱۹ مورخ ۱۹/۶/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۷. تلگراف شماره ۹۶۹ مورخ ۳/۸/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از روزنامه معاریو، نمایندگی تل‌آویو،‌ سال ۵۷ ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ ـ ۳۰۰.

۸. تلگراف شماره ۹۱۹ مورخ ۱۵/۸/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، ۵۷ ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۹. تلگراف شماره ۲۱۱۸ / ۴ـ ۳۰۰ مورخ ۱۶/۸/۵۷ از تل‌آویو، ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۱۰. تلگراف شماره ۵۴۳ مورخ ۲۱/۸/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از روزنامه یدیعوت اخرونوت، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۱۱. روز شمار تاریخ ایران، باقر عاقلی، نشر گفتار، جلد دوم، صفحه ۳۳۲.

۱۲. نك به: گزارش شماره ۲۲۲۶ / ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۳۰/۸/۱۳۵۷، از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶.

۱۳. گزارش شماره ۲۲۲۶ / ۴‌ـ ۳۰۰مورخ ۳۰/۸/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۱۴. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ۵۸ـ ۱۳۵۶، نشر سروش، ۱۳۶۹، صفحه ۱۷۹.

۱۵. سیاست خارجی ایران ۱۳۵۷ـ ۱۳۰۰، پیشین، ص ۴۵۷.

۱۶. گزارش شماره ۲۳۵۲/ ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۱۹/۹/۱۳۵۷، از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۱۷. تلگراف شماره ۹۸۳ مورخ ۶/۹/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، به نقل از هاآرتض ۶/۹/۵۷، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰،

۱۸. سند پیشین

۱۹. تلگراف شماره ۱۰۲۵ مورخ ۲۰/۹/۵۷، از مرتضائی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۰. گزارش شماره ۱۸۶۲/ ۸ مورخ ۲۷/۹/۵۷ از وزیر خارجه به ساواك، به نقل از روزنامه هاآرتض، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶،‌كارتن ۶، پرونده ۲ـ ۵۱۰.

۲۱. تلگراف شماره ۱۰۶۱ مورخ ۶/۱۰/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، به نقل از روزنامه داوار، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۲. تلگراف شماره ۱۱۱۵ مورخ ۱۸/۱۰/۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از داوار مور ۱۸/۱۰/۵۷، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۳. سند شماره ۶۰۴۰ مورخ ۲۳/۱۰/۵۷ فرستنده داریوش، گیرنده نامشخص، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۱۰، پرونده ۱.

۲۴. تلگراف شماره ۲۵۱۴/ ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۲۰/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۵. گزارش شماره ۲۵۸۰/۴ ـ ۳۰۰مورخ ۳۰/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، به نقل از روزنامه یدیعوت اخرونوت مورخ ۲۲/۱۰/۱۳۵۷، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ ـ ۳۰۰.

۲۶. گزاش شماره ۲۶۱۴/ ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۲/۱۱/۱۳۵۷ از ناصر رسولیان به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۷. گزاش شماره ۲۵۸۰/ ۴ـ ۳۰۰ مورخه ۳۰/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۸. تلگراف شماره ۱۱۱۵ مورخ ۱۸/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از هاآرتص مورخ ۱۸/۱۰/۵۷، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۲۹. تلگراف شماره ۱۰۸۳ مورخ ۱۵/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از داوار، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۰. گزارش شماره ۲۵۴۴ / ۱ ـ ۱۶۲ مورخ ۲۲/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه به نقل از یدیعوت اخرونوت، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۱ـ ۱۶۲.

۳۱. گزارش شماره ۲۴۶۶ / ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۱۳/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۲. سیاست خارجی ایران ۱۳۵۷ ـ ۱۳۰۰، منبع پیشین، ص ۴۵۷.

۳۳. گزارش شماره ۲۵۲۸/ ۴ ـ ۳۰۰ مورخ ۲۰/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۴. تلگراف شماره ۱۱۲۳ مورخ ۱۹/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۵. تلگراف شماره ۱۱۲۵ مورخ ۱۹/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۶. گزارش شماره ۱۱۱۱ مورخ ۱۷/۱۰/۱۳۵۷ از مرتضایی به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶، كارتن ۳، پرونده ۴ـ ۳۰۰.

۳۷. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی، نشر سروش، سال ۱۳۶۹، صفحه ۲۴۴.

۳۸. گزارش شماره ۲۶۰۲/ ۴ـ ۳۰۰ مورخ ۲/۱۱/۱۳۵۷ از ناصر رسولیان به وزارت خارجه، نمایندگی تل‌آویو، سال ۵۷ـ ۱۳۵۶ ، كارتن ۳، پرنده ۴ـ ۳۰۰.

۳۹. باقر عاقلی «روز شمار تاریخ ایران» نشر گفتار، جلد دوم، صفحه ۴۰۶.

۴۰. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی «منبع پیشین»، صفحه ۲۸۲.

۴۱. منبع پیشین، صفحه ۲۷۴.

۴۲. منبع پیشین، صفحه ۲۸۰.

۴۳. تاریخ سیاست خارجی ایران از هخامنشی تا امروز، غلامرضا علی‌بابایی، نشر درسا، ۱۳۷۵، صفحه ۵۳۰ـ ۵۲۹.

---