شناخت طبیعت در روزهای نو

تعطیلات نوروز فرصت گرانبهایی برای آشنایی با محیط زیست و تنوع زیستی ایران است

دریاچه مریوان در پنج کیلومتری غرب شهرستان مریوان در استان کردستان واقع است. بزرگ‌ترین چشمه آب شیرین جهان و تالابی از نوع دریاچه‌ای، آب شیرین و دائم است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۵۰ متر و مساحت آن بین ۷۵۰ تا ۲۰۰۰ هکتار در تغییر است. طول دریاچه به ۴/۵ و عرض آن به دو کیلومتر می‌رسد. هیچ رودخانه‌ای به این دریاچه نمی‌ریزد.

آب دریاچه از دو منبع چشمه‌های جوشان کف و روان آب‌های اطراف تامین می‌شود و حداقل دو گونه پرنده در خطر تهدید را در خود جای داده است. دارای سه گونه ماهی زادآور است. انواع کاکایی، حواصیل و کشیم، حاجی لک‌لک، فلامینگو و چنگر از پرندگان، لاک‌پشت برکه‌ای و مارآبی از خزندگان و گراز، گربه وحشی، شنگ، روباه معمولی و شغال از پستانداران تالاب است. سیاه ماهی معمولی و خالدار، کپور معمولی، فیتوفاک یا کپور نقره‌ای، آمور، عروس، لپک، کولی ایرانی، گامبوزیا و مارماهی از ماهیان تالاب بوده که عمدتا به دریاچه معرفی شده است. علاوه بر این دریاچه می‌توان به روستای اورامان و کوهستان شاهو اشاره کرد.

● جاذبه‌های سواحل بلوچستان

از مناطق پرجاذبه زیستی سواحل سیستان و بلوچستان می‌توان به خلیج چابهار، خلیج و خور پزم، تالاب لیپار، گل‌فشان تنگ و جنگل حرا در گواتر اشاره کرد.

گل‌فشان تنگ: گل‌فشان‌ها از پدیده‌های زمین‌شناسی است که خروج گاز به همراه گل از زمین مخروط‌هایی را تشکیل می‌دهد. گل‌فشان همان آتشفشان گلی است. گل‌فشان‌های ایران اغلب در سواحل دریای عمان قرار دارد. بزرگ‌ترین گل‌فشان ایران «گل‌فشان تنگ» است که در صد کیلومتری غرب چابهار و در شمال بندر صیادی تنگ قرار دارد و تپه مخروطی آن ۴۵ متر است. گاهی گل‌فشان‌ها چند دهانه دارد و گل سردی از آن به خارج پرتاب می‌شود.

تالاب فصلی لیپار: این تالاب به «دریاچه صورتی» نیز معروف است و در ۲۰ کیلومتری شرق چابهار در پنج کیلومتری شرق روستای رمین قرار دارد. مساحت تالاب متغیر و حداکثر به ده‌هکتار می‌رسد. این تالاب حاصل تجمع آب‌های سطحی پشت دیواره خاکی است که از سوی منابع طبیعی ساخته‌شده است.

خلیج و خور پزم: در ۵۰ کیلومتری غرب چابهار و ده کیلومتری غرب کنارک و در یک کیلومتری روستای پزم قرار دارد. این تالاب از نوع تالاب‌های ساحلی و دریایی است. آب تالاب شور و از نوسانات جزر و مدی دریای عمان تامین می‌شود.

خلیج چابهار: خلیج چابهار در کنار و غرب شهر چابهار قرار دارد. این تالاب از نوع تالاب دریایی و ساحلی است. ساخت اسکله و افزایش ساخت‌وساز از جمله مهم‌ترین عوامل تهدید منطقه است. تالاب چابهار تالاب مرجانی است که ارزش بوم‌شناختی منطقه را بیشتر می‌کند.

خلیج گواتر و جنگل حرا: این تالاب از نوع تالاب‌های ساحلی و دریایی و در ۱۲۰ کیلومتری شرق چابهار قرار دارد. خلیج گواتر و جنگل حرا بخشی از منطقه حفاظت‌شده گاندو و تالابی بین‌المللی بوده و از نواحی مهم پرندگان در خاورمیانه و ایران است.

● جزیره‌های کیش، قشم و هنگام

قشم و هنگام: پهناورترین جزیره غیرمستقل جهان و بزرگ‌تر از ۲۳ کشور دنیا است. جنگل حرا و غار نمکی نمکدان مهم‌ترین پدیده‌های طبیعی جزیره قشم است. استارکفته و تنگه عالی دو پدیده طبیعی دیگر جزیره بوده و مرتفع‌ترین نقطه جزیره «بام قشم» است که از روی آن می‌توانید سواحل شمال و جنوب جزیره را همزمان ببینید. ساحل شیب دراز نیز محل تخمگذاری لاک‌پشت‌های دریایی است. دلفین‌ها را می‌توانید بین جزیره‌های هنگام، قشم و اطراف هنگام ببینید. جنگل حرای قشم وسیع‌ترین جنگل ساحلی حرا در سراسر جنوب غربی آسیاست. این تالاب زیستگاه پرندگان بسیاری از جمله عقاب ماهیگیر، سنقر تالابی، فلامینگو و پلیکان خاکستری است. از پستانداران جنگل حرا می‌توان به روباه معمولی، موش سیاه، پورپویز بی‌باله و دلفین بینی بطری اشاره کرد. جزیره قشم زیستگاه پستاندارانی چون جبیر، خرگوش، خدنگ، روباه معمولی، جربیل بلوچی و هندی است.

کیش: جزیره‌ای مرجانی با سواحل صخره‌ای و ماسه‌های سفید است. اگر به کیش سفر می‌کنید از پارک آهوان این جزیره دیدن کنید. این پارک با مساحت دو هکتار در انتهای خیابان فردوسی این جزیره قرار دارد. در این پارک، شیر، روباه، شغال، میمون، گوزن و انواع پرندگان در قفس نگهداری می‌شوند. برخلاف دیگر پستانداران، آهوها در قفس نگهداری نمی‌شوند. «لور» یا «انجیر معابد» نام درختی در این جزیره است که ارزش زیبایی‌شناسی ویژه‌ای دارد. این درخت فقط در نوار ساحلی جنوب ایران بویژه جزایر خلیج فارس یافت می‌شود.

● جاذبه‌های طبیعی شمال‌شرق ایران

دریاچه بزنگان: تنها دریاچه طبیعی استان خراسان رضوی است. در صد کیلومتری جنوب غربی شهر سرخس و چهار کیلومتری جنوب شرقی روستای بزنگان در کوه‌‎های کپه‎‌داغ قرار دارد. بین ۴۰ تا ۸۰ هکتار مساحت و ۸۶۰ متر ارتقاع دارد. حداکثر عمق آن ۱۲ متر است. متوسط بارندگی سالانه منطقه ۲۰۳ میلی‌متر است. منابع تامین آب دریاچه هم از طریق نزولات جوی به سطح و هم از طریق آب‌های جاری و چشمه‌های زیرزمینی است. سطح دریاچه به علت بالابودن املاح آن هیچ‌گاه یخ نمی‌بندد. دریاچه از نظر هندسی شبیه به یک مثلث با زاویه‌ای عمودی است. بیش از ۱۸۸ گونه پرنده در منطقه وجود دارد. این دریاچه زیستگاه پرندگان آبزی نظیر غاز خاکستری، پلیکان سفید، خوتکا، سرسبز، آنقوت و چنگر، چنگر نوک سرخ، کشیم کوچک، بزرگ و گردن سیاه است. از پرندگان خشکی‌زی دریاچه نیز می‌توان به سسک نیزار خاوری و پر سر و صدا، سهره بیابانی و سنگ چشم پشت سرخ اشاره کرد. احتمال جوجه‌آوری چنگر در این دریاچه وجود دارد. یک گونه ماهی به نام سیاه ماهی بومی دریاچه است. قزل‌آلای رنگین‌کمان و سه گونه ماهی کپور نیز به دریاچه معرفی شده است. از پستانداران حاشیه دریاچه به خارپشت گوش بلند و شغال می‌توان اشاره کرد. از خزندگان حاشیه دریاچه نیز بزمجه را می‌توان نام برد.

پارک ملی گلستان: اگر به مشهد می‌روید، می‌توانید از طریق شاهراه آسیایی از مسیر گرگان ـ مشهد از این منطقه دیدن کنید. در واقع این پارک یکی از مهم‌ترین استراحتگاه‌های این مسیر است. پارک ملی گلستان یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های ملی در ایران و خاورمیانه است که سال ۱۳۵۵ به عنوان ذخیرگاه زیست‌کره از سازمان یونسکو معرفی شد. این پارک در محل تلاقی سه استان خراسان شمالی، سمنان و گلستان قرار دارد و قسمت‌هایی از این سه استان را می‌پوشاند. روزگاری نه‌چندان دور ببر خزری و پوزپلنگ آسیایی در این منطقه زندگی می‌کردند، اما امروز منقرض شده‌اند. پارک ملی گلستان زیستگاه کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، شوکا، مرال (گوزن قرمز)، خرس‌قهوه‌ای، گرگ و سمورجنگلی، رودک از مهم‌ترین پستانداران منطقه است.

علی ترک قشقایی